NA OU fanau i le 1927 i se tamaʻi aai o Wakaw i Saskatchewan i Kanata. E toʻafitu le fanau a oʻu mātua, e fā tama ae tolu teine. O lea na ou masani i le faatasitasi ma tagata mai lava i loʻu laʻitiiti.

Na oo i lo matou aiga āuga o le paʻū maulalo o le tamaoaiga o le lalolagi i vaitausaga o le 1930. E matou te lē mauʻoa, peitaʻi e lē faapea ai e leʻi iai ni a matou meaʻai. Na iai la matou povi ma le lafumoa, o lea na masani lava ona tele a matou fuāmoa, susu, kulimi, sisi ma pata. Na fesoasoani tagata uma o lo matou aiga i le tausia o meaola ma faia feʻau i le fale.

Ou te manatua pea na taimi fiafia, e pei o le sasala manaia o manogi o apu i totonu o lo matou fale. Pe a alu loʻu tamā i le maketi e faatau atu fua o la matou faatoʻaga, e masani ona sau ma se pusa o ni apu fou. Maʻeu le fiafia o le tofu o le tagata ma lana apu i aso uma!

Na faatoʻā faalogo oʻu mātua i le upu moni ina ua ono oʻu tausaga. Na oti loʻu tuagane matua o Johnny ina ua fanau mai. Na mafatia oʻu mātua ma fesili atu i le patele i lo matou vaipanoa, “O fea o iai Johnny?” Na faapea mai le patele ona e leʻi papatiso o ia, e lē o alu la i le lagi. Na toe faapea mai le patele e mafai ona totogi o ia e tatalo mo Johnny ina ia alu ai i le lagi. O le ā sou lagona i lea mea? Sa matuā lē fiafia oʻu mātua ma na lē toe talanoa ai i le patele. Ae peitaʻi na taumānatu pea i laʻua po o le ā ua tupu iā Johnny.

I se tasi o aso, na maua ai e loʻu tinā le tamaʻitusi Where Are the Dead? lea na lomia e Molimau a Ieova. Sa ia faitau ma le naunau i ai. Ina ua foʻi mai loʻu tamā i le fale, sa faapea atu ma le fiafia loʻu tinā: “Ua ou iloa le mea o loo iai Johnny! O loo moe o ia i le taimi lenei, ae o le a toe ala mai i se aso.” Na faitau e loʻu tamā le tusi atoa i lenā afiafi. Na faamāfanafanaina oʻu mātua ina ua la aʻoaʻoina le mea ua taʻua i le Tusi Paia, o loo momoe pea ē ua maliliu ma o le a toetutū mai i le lumanaʻi.—Fai. 9:5, 10; Galu. 24:15.

O le tusi na la maua na suia ai o matou olaga, ma matou maua ai le faamāfanafanaga ma le fiafia. Na amata ona la suʻesuʻeina le Tusi Paia ma Molimau a Ieova ma auai i sauniga i se faapotopotoga laʻitiiti i Wakaw, lea e iai le toʻatele o aiga Ukraine. E leʻi umi ae auai oʻu mātua i le galuega talaʻi.

E leʻi leva ae matou siitia atu loa i British Columbia ma na talia ma le māfana i matou e le faapotopotoga. Ou te manatua taimi fiafia e suʻesuʻe ai e lo matou aiga Le Olomatamata mo le sauniga i le Aso Sa. Na matou atiaʻe le alofa loloto mo Ieova ma le upu moni. O le mea lea na ou iloa ai  le auala na faatamaoaigaina ai o matou olaga ma le faamanuia a Ieova iā i matou.

E leʻi faigofie iā i matou le fanau ona talanoa atu i tagata e faatatau i o matou talitonuga. Na fesoasoani iā i maʻua ma loʻu uso laʻitiiti o Eva a ma sauniuniga na fai mo le taulimaga i le faiva ma faataʻitaʻi i le Sauniga o le Auaunaga. O le auala sili lea ona lelei e toleni ai i matou e talanoa atu i isi e faatatau i le Tusi Paia, e ui e matou te matamumuli. Na ou matuā talisapaia na toleniga!

O se tasi o mea iloga i o matou olaga a o lāiti, o le nonofo faatasi lea ma ē na auauna faataimi atoa. O se faaaʻoaʻoga, e matou te fiafia pe a asia e le ovasia o le matagaluega o Jack Nathan la matou faapotopotoga ma matou nonofo faatasi. * E ese le mananaia o le tele o ana tala e faamatala ma o ana faalaeiauga na uunaʻia ai i matou e auauna ma le faamaoni iā Ieova.

Ou te manatua na ou mafaufau, “Ou te manaʻo ia ou pei o le uso o Nathan pe a ou matua.” Ua ou iloa o lana faaaʻoaʻoga na fesoasoani iā te aʻu ou te sauniuni ai mo le auaunaga faataimi atoa. Na ou maumauaʻi e auauna iā Ieova i le 15 o oʻu tausaga. Na ma papatiso ma Eva i le 1942.

I le Taua Lona Lua a le Lalolagi na malosi ai le uiga o le lotonuu. Na tutuli ma le aʻoga oʻu uso e toʻalua ma le isi oʻu tuagane e Miss Scott, o se faiaʻoga faailoga tagata. Aiseā? Talu ai na mumusu i latou e faʻalo i le fuʻa. Na faafesootaʻi e Miss Scott loʻu faiaʻoga ma uunaʻia o ia e tuli ma aʻu. Peitaʻi na faapea atu loʻu faiaʻoga, “O loo tatou ola i se atunuu saʻoloto, ma e iai la tatou aiā tatau e lē auai ai i faamanatuga faaleatunuu.” E ui i uunaʻiga malosi mai iā Miss Scott, na faapea atu ma le maumauaʻi loʻu faiaʻoga, “O aʻu e faia le faaiʻuga lenā.”

Na tali mai Miss Sott: “E leai, e lē o oe e faia le faaiʻuga lenā. Ou te lipotia oe pe a e lē tulia Melita.” Na faamatala atu e loʻu faiaʻoga i oʻu mātua, e manaʻo e tumau i lana galuega, e pau lana filifiliga e fai o le tuli loa o aʻu, e ui lava e na te talitonu o se mea sesē le faia faapea. E ui i lea, na matou maua meaaʻoga e mafai ona matou suʻesuʻe ai i le fale. E leʻi umi lava, ae matou siitia ese loa i le mamao e 20 maila (32 km), o i inā na talia ai matou i se isi aʻoga.

Na faasā a matou lomiga i tausaga o le taua, o lea na matou faaaogā ai na o le Tusi Paia e talaʻi ai mai lea fale i lea fale. O le iʻuga, na matou maua le tomai e faaaogā ai le Tusi Paia i le galuega talaʻi. O le mea lenā na fesoasoani iā i matou e tuputupu aʻe ai faaleagaga ma maua le fesoasoani a Ieova.

Na ma auai ma Eva i le auaunaga paeonia ina ua uma a maʻua aʻoga. Na ou faigaluega muamua i se faleoloa. Mulimuli ane na ou aʻoga i le matātā o le ʻoti ulu mo le ono masina, o se galuega na ou fiafia e fai i le fale. Na maua laʻu galuega mo ni aso se lua o le vaiaso i se fale ʻoti ulu, ma na faalua foʻi i le masina ona ou aʻoaʻoina isi i le ʻoti ulu. O le auala lenā na lagolagoina ai laʻu auaunaga faataimi atoa.

 I le 1955, na ou manaʻo ou te auai i le fonotaga “Malo Manumalo” na faia i le Aai o Niu Ioka, i le Iunaite Setete ma Nuremberg i Siamani. Na ou feiloaʻi i le uso o Nathan Knorr mai i le ofisa ulu ae ou te leʻi alu i Niu Ioka. Na auai o ia ma lana avā i se tauaofiaga sa faia i Vancouver i Kanata. Na talosagaina aʻu e faafuga le ao o le faletua o Knorr. Na fiafia i ai le uso o Knorr ma fia feiloaʻi ai iā te aʻu. Na ou taʻu atu iā te ia o lea ou te fuafua e alu i Niu Ioka ona ou alu ai lea i Siamani. Na ia valaaulia aʻu e galue i le Peteli i Brooklyn mo aso e iva.

O lenā malaga na suia ai loʻu olaga. Na ou feiloaʻi i se uso talavou e igoa iā Theodore (Ted) Jaracz i Niu Ioka. E leʻi umi ona ma feiloaʻi ae faateʻia aʻu i le fesili mai, “E te paeonia?” Na ou tali atu, “E leai.” Na lagona mai e laʻu uō o LaVonne la ma talanoaga ma faasalavei mai, “I, e paeonia.” Na lē mautonu Ted ma fesili atu iā LaVonne, “O ai e sili atu ona iloa, o oe po o ia?” Na ou faamatala atu sa ou paeonia ma o lea ou te faanaunau e toe amata pe a uma tauaofiaga.

Na soifua mai Ted i le 1925 i Kentucky i le Iunaite Setete, ma na papatiso o ia i le 15 o ona tausaga. E leai se tasi o lona aiga na talia le upu moni, ae na avea o ia ma paeonia sauatoa i le lua tausaga mulimuli ane ai. O i inā na amata mai ai lana auaunaga faataimi atoa mo le toetoe 67 tausaga.

Iā Iulai i le 1946 i le 20 o ona tausaga, na faauu mai ai Ted mai le vasega lona fitu i le Aʻoga Faale-Tusi Paia a le Olomatamata o Kiliata. Ina ua mavae lenā, na auauna o ia o se ovasia femalagaaʻi i Cleveland i Ohio. I le fā tausaga mulimuli ane, na tofia ai o ia e auauna o se ovasia o le lālā i Ausetalia.

Na iai Ted i le tauaofiaga i Nuremberg i Siamani, na ma faaalu se taimi ma te faatasitasi ai i inā. O i inā na atili māfana ai la maʻua faigāuō. Na ou fiafia ona sa faaautū ona sini i le auaunaga iā Ieova. O ia o se tagata faamaoni, e agalelei ma faaleuō. Na ou iloa e na te faamuamua manaʻoga o isi nai lo o ia lava. Na toe foʻi Ted i Ausetalia ae ou toe alu i Vancouver ina ua uma lenā tauaofiaga. Ae sa ma fetusiaʻi pea.

Na tofia Ted e galue i Ausetalia i le 1951, ma ina ua mavae tausaga e lima na toe foʻi o ia i le Iunaite Setete, ma sau ai loa i Vancouver e paeonia ai. Na ou olioli ona sa fiafia lo matou aiga iā te ia. Na puipuia aʻu e loʻu tuagane matua o Michael, ma e na te faailoa mai iā te aʻu lona popole pe a fiafia mai se uso talavou iā te aʻu. Ae na vave lava ona fiafia Michael iā Ted. Na ia faapea mai: “Melita, ua e maua se uso lelei. E tatau ona e faia lelei o ia neʻi toe musu iā te oe.”

Na ou matuā naunau foʻi iā Ted. Na ma faaipoipo iā Tesema 10, i le 1956. Na ma paeonia i Vancouver, ona ma ō atu lea i Kalifonia, sosoo ai ma le tofia o i maʻua i le galuega femalagaaʻi i Missouri ma Arkansas. Na eseese aiga na ma nonofo ai i vaiaso taʻitasi mo le 18 tausaga a o ma auauna i le galuega femalagaaʻi i se vaega telē o le Iunaite Setete. E tele mea mananaia na tutupu i le faiva, aemaise le aufaatasiga fiafia ma uso ma tuafāfine. E ui e lē faigofie le feoaʻi mai i lea nofoaga i lea nofoaga i vaiaso taʻitasi, ae sa ma olioli lava i le galuega femalagaaʻi.

O se mea patino lava ou te faaaloalo ai iā Ted, ona e lē taitai manatu māmā o ia i la laʻua faiā ma Ieova. E tāua iā te ia lana auaunaga paia i Lē e silisili ese i le aoao o mea. E ma te fiafia e faitau ma  suʻesuʻe faatasi le Tusi Paia. A o ma leʻi momoe i le pō, e ma te tootutuli i autafa o lo maʻua moega ma e na te faia la maʻua tatalo. Pe a māeʻa ona fai lea o le tatalo a le tagata lava ia. Pe a iai se mataupu e mamafa i le mafaufau o Ted, e toe tootuli o ia ma tatalo lē leoa mo se taimi umi. Ou te matuā talisapaia le masaniga lea a Ted o le tatalo iā Ieova e faatatau i mataupu tetelē ma lāiti.

Na faamatala mai e Ted iā te aʻu o le a ʻai ma inu i le Faamanatuga, ina ua mavae ni tausaga talu ona ma faaipoipo. Na ia faapea mai: “Na ou tatalo faatauanau ina ia faamautinoa o loo oʻu faia le finagalo o Ieova.” E leʻi matuā faateʻia aʻu i le faauuina o ia e le agaga o le Atua ina ia auauna i le lagi. O lea, ou te vaai i ai o se faaeaga loʻu lagolagoina o se tasi o uso o Keriso.—Mata. 25:35-40.

Na matuā faateʻia i maʻua i le 1974 ina ua tofia Ted e avea ma sui o le Vaega Pule a Molimau a Ieova. Mulimuli ane na valaaulia i maʻua e auauna i le Peteli i Brooklyn. Na ou galue o se teufale ma se ʻoti ulu a o faatinoina tiute tauave o Ted i le Vaega Pule.

O se tasi o tofiga o Ted o le asiasi lea i lālā eseese. Na naunau patino o ia i atunuu o loo faasāsā ai le galuega talaʻi. O se faaaʻoaʻoga, o atunuu i Europa i Sasaʻe ia sa i lalo o le pulega a le Soviet Union. A o ma mālōlō i Suetena, na faapea mai Ted: “Melita, ua faasā le galuega talaʻi i Polani, ou te matuā naunau e fesoasoani i uso i inā.” Na maua o ma visa ma ō atu loa i Polani. Na feiloaʻi Ted ma nisi o uso na vaaia la tatou galuega, ma alu loa la latou savaliga umi ina ia aua neʻi lagona atu e nisi a latou talanoaga. E fā aso na faia ai le fono ma uso, ma sa ou fiafia e vaaia le faamalieina o Ted e fesoasoani i lona aiga faaleagaga.

Iā Novema i le 1977 na ma toe asiasi ai i Polani. Na faia e F. W. Franz, o Daniel Sydlik, ma Ted o ni sui o le Vaega Pule se uluaʻi asiasiga i Polani. Na faasā pea la tatou galuega i inā, ae na mafai e nei sui o le Vaega Pule ona talanoa atu i ovasia, o paeonia ma Molimau ua leva ona iai i aai eseese.

Ina ua asiasi Milton Henschel ma Ted i le tausaga na sosoo ai i Polani, na la feiloaʻi ai i tagata o le malo na taliaina la tatou galuega. I le 1982, na faataga ai e le malo o Polani o tatou uso ina ia faia ni fonotaga e tasi le aso. Na faia tauaofiaga tetele i le tausaga na sosoo ai, ma sa tele lava ina faia i fale totogi. Na faatagaina i matou e faia ni tauaofiaga tetele se fā i fale taalo tetelē, a o faasā pea le talaʻiga i le 1985. O lea, iā Me i le 1989, a o faia fuafuaga mo nisi tauaofiaga tetele, na tuuina mai ai e le malo o Polani i Molimau a Ieova le  faatagaga faaletulafono. Na matuā olioli Ted i na mea na tutupu.

I le 2007 na ma ō atu ai i Aferika i Saute e auai i le tuuina atu o le lālā i inā. Ae i Egelani, na maualuga le toto o Ted ma na fautuaina e se fomaʻi ina ia tolopō lana faigāmalaga. Na ma toe foʻi i le Iunaite Setete ina ua malosi Ted. Ae ina ua mavae ni nai vaiaso, na oso lona maʻi ma pē ai le itu taumatau o lona tino.

Na faasolosolo mālie lava ona malosi Ted, ma e leʻi mafai i lenā taimi ona alu i lona ofisa. E ma te lotofaafetai ona sa lelei lava lana tautala. E ui na lē atoatoa lona malosi, ae taumafai lava o ia e pipii i lana faasologa, e oo lava i le auai i fono faalevaiaso a le Vaega Pule e ala i le telefoni.

Na matuā talisapaia e Ted le lelei o le tausiga o ia i le falemaʻi a le Peteli. Na faasolo ina toe maua lona malosi. Na mafai ona ia toe faia isi ona tofiga faatiokarate ma na foliga fiafia pea o ia.

I le tolu tausaga mulimuli ane, na toe oso ai lona maʻi ma maliu filemu ai i le Aso Lulu, iā Iuni 9, 2010. E ui lava na ou iloa e iai le taimi o le a muta ai le auaunaga a Ted i le lalolagi, ae e lē mafai ona faamatala le tigā o lona maliu, ma ou te matuā misia lava o ia. Ou te faafetai iā Ieova ona o mea na ou faia e fesoasoani ai iā Ted. E silia i le 53 tausaga o ma olioli faatasi i le auaunaga faataimi atoa. Ou te faafetai iā Ieova ona o le auala na fesoasoani ai Ted iā te aʻu ia ou vavalalata atu iā te Ia. O lea, ou te mautinoa ua matuā fiafia ma faamalieina o ia i lona tofiga fou.

E lē faigofie iā te aʻu le fetaiaʻi ma luʻi i le taimi lenei ina ua mavae le tele o tausaga sa ma pisi ma fiafia faatasi ai ma si aʻu tane. E ma te fiafia ma Ted e faafeiloaʻi tagata e asiasi mai i le Peteli ma i la matou Maota mo Sauniga. O lenei ua lē toe iai si aʻu pele o Ted, ma ua ou lē toe maua foʻi le malosi e pei ona iai muamua, ua itiiti foʻi le taimi e aufaatasi ai ma isi. E ui i lea, o loo oʻu olioli pea faatasi ma uso ma tuafāfine i le Peteli ma le faapotopotoga. E lē faigofie le faasologa i le Peteli, ae o le puna lea o le olioli e mafai ai ona auauna i le Atua. E lē uma loʻu naunau i le galuega talaʻi. E ui i loʻu vaivai ma lē mafai ona savali umi, ae ou te maua le fiafia i le molimau i magāala ma faia suʻesuʻega faale-Tusi Paia.

Maʻeu loʻu fiafia i le iai i le auaunaga iā Ieova faatasi ma se paaga lelei, a o vaavaai atu i mea mataʻutia o loo tutupu i le lalolagi! O faamanuiaga a Ieova ua faatamaoaigaina ai aʻu.—Faata. 10:22.