Pe e Mafai Ona Atiaʻe le Faatuatua i Lē na Faia Mea?

“E OSO loʻu ita pe a ou mafaufau o loo iai Sē na faia mea, ma e iai lona mana e taofia ai mafatiaga o tagata, ae e na te lē o faaaogāina!” O le tala lenā a se tagata sa leʻi talitonu muamua e iai se Atua, ma na maliliu lona aiga i se Fasiotigātagata i le Pulega a Hitila. E lē na o ia e iai na lagona.

Pe a tutupu mea leaga i tagata, e faigatā iā i latou ona talitonu i se Atua, ma e latou te maua se faamāfanafanaga i le manatu, e leai se Atua. O ā māfuaaga autū ua lē talitonu ai nisi? Pe e tusa ai ma le manatu o isi, sa sili ai ona leai se Atua ma ni lotu? Pe e mafai e i latou e lē talitonu i se Atua ona atiaʻe se faatuatua i Lē e alofa na faia mea?

Lē Taulau o Lotu

E foliga mai o le māfuaaga ua lē talitonu ai tagata i se Atua, ona o lotu. Na faamatala mai e le tusitala o Alister McGrath e faapea: “O le māfuaaga ua lē talitonu ai tagata i le Atua ona o le ʻinoʻino i le faaalialia vale ma le lē taulau o lotu.” Ua latou manatu o lotu ua māfua ai taua ma faiga sauā. Sa fia malamalama se faifilosofia e lē talitonu i se Atua e igoa iā Michel Onfray, e ui ina e tasi le tusi faalotu e talitonu i ai, ae aiseā ua eseese ai tagata, o le isi “e taumafai ia lelei,” a o le isi “e sauā faamanu” ma faatupu faalavelave?

E toʻatele tagata e lē fiafia pe a toe mafaufau i taimi a o lolotu. I le taimi a o auai i le vaegaau se alii talavou mai i Suetena, o Bertil, na faalogo o ia i se faifeʻau o le vaegaau o lagolagoina faiga sauā i lona taʻua o lapataʻiga a Iesu e faapea, o i latou e fetagofi i le pelu, e oti i le pelu. O le manatu o le patele e tatau la ona iai se isi e sasauina le pelu, ma ua avea ai le fitafita ma auauna a le Atua!—Mataio 26:52. *

O Pelenatete, na oti lona tamā i Falani i le taua lona lua a le lalolagi, ma na ia manatua ma le ita upu a le patele i lana lauga i le oti o lona tauusoga e tolu tausaga le matua e faapea: “Ua valaauina e le Atua lenei tamaitiiti e fai ma agelu.” Mulimuli ane, na fanau e Pelenatete se tama e lē atoatoa le malosi, ma e na te leʻi maua se faamāfanafanaga mai lotu.

Na ola aʻe Ciarán i taimi o faiga sauā i Aialani i Mātū, ma na lē fiafia o ia i le talitonuga i le afi i seoli. Sa masani ona ia fai mai e lē fiafia i se Atua e māfua ai mea leaga, ma na ia luʻia le Atua, afai o soifua o Ia, ia faauma loa lona ola. Ae e lē na o Ciarán e tetee i na aʻoaʻoga lē alofa a lotu. O le mea moni, atonu o aʻoaʻoga a lotu na māfua ai ona sao mai le talitonuga faaevolusione. E tusa ai ma le manatu o Alister McGrath, o le lē fiafia tele o Darwin i le aʻoaʻoga i le afi i seoli ae lē o lona talitonuga i le evolusione na amata ai ona masalosalo pe e iai se Atua. Na taʻua e McGrath le “faanoanoa tele [o Darwin] ina ua oti lona afafine.”

O le manatu o nisi, a iai sau lotu e tusa lava ua leai sou mafaufau ma e te maelega valea. Na ʻinoʻino Irina i lauga ma tatalo faatauloto, ma na fai mai o ia: “E foliga mai o loo faia e tagata na mea e aunoa ma le mafaufau i ai.” Ae o Louis, sa ʻinoʻino o ia i faiga faapaupau na faia e lotu, ma faapea mai ma le maumauaʻi: “Ua tele tausaga o oʻu vaai o faia nei mea e lotu, ae o lea ua ou iloa ana taaʻiga leaga. Na tupu ai loʻu tetee i so o se lotu.”

 Pe e Sili Ona Lelei pe a Leai se Atua?

E lē o se mea la e ofo ai ona e toʻatele tagata e manatu ua avea lotu ma toʻatugā i le agaʻigaʻi i luma faapea le filemu o tagata. Ua oo foʻi ina manatu tagata, e sili ona lelei pe a leai se Atua ma lotu. Ae peitaʻi, o na manatu, e iai foʻi ona faafitauli.

Na matuā tetee Voltaire, le faifilosofia o le senituri lona 18, i faiga faapiʻopiʻo a lotu i ona aso. Ae na manatu o ia, e faavae amioga tatau i le talitonuga o loo soifua Sē e Silisili Ese. Mulimuli ane, na faalauiloa mai e le faifilosofia Siamani o Friedrich Nietzsche e faapea, ua maliu le Atua, ae na popole o ia i āuga leaga o le leai o ni tapulaa tau amio ona o le lē talitonu i se Atua. Pe na saʻo lona manatu?

Na mātauina e le tusitala o Keith Ward e faapea, ina ua oo i le vaitaimi o le malamalama, e leʻi faaitiitia ai uiga faanuupō ae na “faateteleina ai.” E leʻi faapea na sao tagata mai uiga piʻopiʻo ma le manatu faapito ona e lē talitonu i se Atua. O nei mea na iloa e le toʻatele o tagata mafaufau, e oo lava i ē e lē talitonu i se Atua, e latou te iloa e iai le aogā o le talitonu i le Atua.

Na faamamafa e Keith Ward le aogā o le talitonu i le Atua e faapea: “E tāpā e le faatuatua le faatinoina o se matafaioi, o le tausi lea o le lalolagi na faia e le Atua.” Ua faaalia i le anoanoaʻi o suʻesuʻega talu ai nei le faateleina o le manatunatu o tagata lotu mo le lelei o isi. Ma ua maua ai le faamalieina. Ua faamaonia mai ai le tāua o le taʻiala na faataatia e Iesu e faapea: “E sili le fiafia e maua i le foaʻi atu i lo o le talia mai.”—Galuega 20:35.

O se tagata e fesoasoani i isi ae sa leʻi talitonu i se Atua, na ofo ona o le auala na suia ai e le Tusi Paia olaga o tagata. Na fai mai o ia: “Na tele tausaga e leʻi taulau aʻu taumafaiga e faaleleia amio a tagata e leaga ai i latou faapea ma isi, ae ua ou vaai i le mataʻina o le auala ua faaleleia ai o latou olaga. Na ou iloa foʻi e tumau na suiga.”

Ae peitaʻi, e tusa ma le manatu o ē e lē talitonu i se Atua, ua māfua le tele o le fasioti tagata ma fetauaʻiga ona o le talitonu i le Atua, ae lē maua ai se lelei po o se alofa i isi. Atonu ua latou mātauina e iai āuga lelei o le faatuatua i isi, ae o loo tumau pea lo latou lē talitonu. Aiseā?

Isi Māfuaaga o le Lē Talitonu

E toʻatele ua aʻoaʻoina e faapea o se mea moni le evolusione. O se faaaʻoaʻoga, na aʻoga Anila i Alapania, o se atunuu e lē talitonu i se Atua. Na faapea mai o ia: “Na aʻoaʻoina i matou e faapea, e na o ē e leʻi lelei ni aʻoga e talitonu i le Atua. Sa ou aʻoaʻoina le tele o mea matagofie e uiga i laau ma manu, ae sa ou manatu o nei mea e māfua mai i le evolusione, ona sa ōgatusa ia manatu ma le faasaienisi.” Ae ua faapea mai o ia, “atonu na matou talia pogisa lava faamaoniga na tuuina mai.”

O nisi ua avea le ita ma pogai o le lē talitonu i se Atua. E masani ona feiloaʻi Molimau a Ieova i tagata faapena pe a talaʻi atu le  faamoemoe mai le Tusi Paia mai lea fale i lea fale. Na asiasi atu se talavou Molimau iā Bertil lea na taʻua muamua. E manatua e Bertil lona faapea ifo: ‘Talofa e i lona maelega. E sesē le mea lea ua e sau i ai!’ Na toe faapea mai o ia: “Na ou faaulufale o ia ma sasaa atu loʻu ita e uiga i le Atua, le Tusi Paia, ma lotu.”

O Gus e mai i Sikotilani, ma na popole ona o le leai o se faamasinotonu. Muamua sa finau o ia ma lē fia faalogo i Molimau a Ieova. Sa ia faia ni fesili e pei ona fesili ai le perofeta o Sapakuka, o lē na faapea atu i le Atua: “Se ā ea le mea ua e faaali mai ai iā te aʻu le amio leaga, ma e silasila i le puapuaga?”—Sapakuka 1:3.

Ua leva foʻi ona atugalu tagata ona e faapea e lē o manatu mai le Atua i le amioleaga. (Salamo 73:2, 3) Na fai mai se tusitala mai i Falani, o Simone de Beauvoir: “E sili ai loʻu mafaufau e leai sē na faia mea, i lo le faapea e iai sē na faia mea ma o ia le pogai o mea lelei ma mea leaga uma.”

Po o lona uiga e lē mafai ona tatou malamalama i lea tulaga ona e lē maua mai i lotu se faamalamalamaga? Na fai mai Gus, na oo ina ia maua “se faamatalaga faamalieloto i le pogai ua lē taofia ai e Lē na faia mea mafatiaga o tagata mo sina taimi.” Na faapea mai o ia, o lenā mea, “o se laasaga lea e sili ona tāua iā te aʻu.” *

O nisi e lē talitonu i se Atua, atonu e lē o mautinoa pe moni le faaevolusione, ma ua lagona e iai o latou manaʻoga faaleagaga, ma atonu foʻi e tatalo. O nisi sa lē talitonu i se Atua, faapea ma ē na masalosalo pe iai se Atua, na toe suia o latou manatu ma atiaʻe ai se faiā māfana ma Lē na faia i latou. Seʻi o tatou iloiloina le māfuaaga na sui ai.

O le ā na Fesoasoani ia Atiaʻe le Faatuatua i Lē na Faia Mea?

Na faailoa atu e le tama talavou lea na asiasi atu iā Bertil, e telē le eseesega o le faa-Kerisiano moni ma i latou ua faapea mai o Kerisiano. Ua faamatala mai e Bertil, e lē o  ni talanoaga e uiga i le iai o Sē na faia mea na ala ai ona fiafia o ia, ae: “Ona o lona onosaʻi e ui ina ou finauvale. . . Sa toʻa pea o ia, ma aumai ni lomiga e fetaui lelei ma e lava ana sauniuniga.” *

Na aafia manatu o Svetlana i aʻoaʻoga o le evolusione ma le faa-Komunisi, ma na talitonu o ia na o mea e sili ona malolosi e ola pea. Ae e ui i lea, e leʻi malamalama o ia i nei talitonuga lē alofa. Na atili ai ona fenumiaʻi ona o mea na ia aʻoaʻoina i lana aʻoga faafomaʻi: “I lesona e faatatau i le leai o se Atua, na matou aʻoaʻoina ai le ola pea o mea e sili ona malolosi. Ae i lesona faafomaʻi, na aʻoaʻoina ai i matou e fesoasoani i ē vaivai.” Na fia iloa foʻi e ia, pe aiseā e lē maua ai manukī i faafitauli tau faalogona e pei o tagata, ae e tusa ai ma le faaevolusione e maualuga tagata i lo manukī. Na maua le faamalamalamaga o nei manatu lavelave mai i se isi e na te leʻi faatalitalia e iloaina le tali: “Na faamatala mai e le tinā o loʻu tinā mai le Tusi Paia, o le māfuaaga o faafitauli tau faalogona, ona o lo tatou lē lelei atoatoa.” Na fiafia Svetlana ina ua ia iloa le tali mai le Tusi Paia i le māfuaaga ua mafatia ai tagata faamaoni.

O Leif e mai Scandinavia, ma sa talitonu i le evolusione, ma o lona manatu o le Tusi Paia e tumu i tala faafagogo. Peitaʻi i se tasi aso, na fesiligia ai e lana uō ona talitonuga e faapea: “O e iloa, o lenā e te talitonu i talitonuga o isi, ae aunoa ma sou iloa o le Tusi Paia?” Na faamatala mai e Leif le aafiaga o na upu iā te ia e faapea: “Na ou iloa ua ou talitonu tauaso i le evolusione e aunoa ma loʻu fesiligia. . . . Ou te manatu, e aogā le iloa o valoaga o le Tusi Paia ma o latou faataunuuga, faapea ma isi mea e fesoasoani ai i se tagata e lē talitonu i se Atua ina ia toe manatunatu ai.”—Isaia 42:5, 9.

O Ciarán lea na taʻua i le amataga, na tele tausaga o auai i faiga faapolotiki ma ua fiu ma lē fiafia. A o manatunatu i le olaga, na mafaufau o ia e faapea: Ua na o se Atua e mamana ma alofa e mafai ona foʻia faafitauli o le lalolagi ma faaali atu iā te ia le auala e maua ai le mapusaga. Na ia faapea ifo: “E! Maʻimau e pe ana iai se Atua faapena.” I lona mafatia tele na ia tatalo ai: “Afai o e faafofoga mai, ia e faaali mai ma faasino mai le auala ou te mapu ai, ma mapu ai tagata mai i tigā.” I nai aso mulimuli ane, na tuʻituʻi atu ai Molimau a Ieova i lona fale. Na faamatala atu e le Molimau le aʻoaʻoga a le Tusi Paia e faapea o loo uunaʻia e agaga leaga faigāmalo a tagata. (Efeso 6:12) O lea faamatalaga na faamautinoa ai mea ua iloa e Ciarán ma atili ai lona fia iloa. Ina ua suʻesuʻe atili i le Tusi Paia, na tupu ai lona faatuatua i Lē e alofa na faia mea.

Le Lua Faiā ma Lē na Faia le Tagata

O le pepelo o lotu, o aʻoaʻoga faaevolusione, ma le sasao o le amioleaga, ua lē mautonu ai le toʻatele ma lē talitonu ai e iai Sē na faia mea. Peitaʻi, o le a e maua mai i le Tusi Paia tali e faamalieina ai oe. O loo faaalia ai foʻi manatu o le Atua e faapea, ‘o manatu i le manuia, a e lē o le malaia, e foaʻiina atu iā te outou se lumanaʻi ma le faamoemoe.’ (Ieremia 29:11) Iā Pelenatete, o lē sa lē atoatoa le malosi o lana tama ma lē mautonu ai pe iai Sē na faia mea, na faamāfanafanaina o ia i lenā faamoemoe ma ua avea ma vaifofō i ona mafatiaga.

O le faamatalaga a le Tusi Paia e faatatau i le māfuaaga ua lē taofia ai e le Atua puapuaga, na pāʻia ai loto ma mafaufau o tagata sa lē talitonu i se Atua. O lou sema o se taimi e saʻilia ai tali o na fesili tāua i le Tusi Paia, o le a e talitonu ai foʻi o loo soifua le Atua ma ‘e lē o mamao mai iā i tatou taʻitoʻatasi.’—Galuega 17:27.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 13]

Fesili e Lē Mafai Ona Tali e le Faaevolusione

• E faapefea ona maua le ola mai i se mea e leai se ola?—SALAMO 36:9.

• Aiseā ua tutupu mai ai i laau ma fananau mai i manu na o mea e tusa ma o latou ituaiga?—KENESE 1:11, 21, 24-28.

• Afai na tutupu mai tagata i manukī, aiseā ua lē o iai nei nisi e ʻafa tagata ʻafa manukī?—SALAMO 8:5, 6.

• E faapefea ona faamatalaina e le talitonuga o le ola pea o mea e sili ona malolosi, le uiga o le agalelei?—ROMA 2:14, 15.

• Po o iai se faamoemoe moni o tagata mo le lumanaʻi?—SALAMO 37:29.

[Ata i le itulau 12, 13]

E faapefea e se Atua alofa ona faia se lalolagi e mafatia ai tamaiti?

O le pepelo o lotu ua liliuese ai le toʻatele mai le Atua