Manaʻoga o Fafine ma Tane ua Oti a Latou Paaga ma Lau Fesoasoani

I se molī taupulapula i le umukuka o lona fale, na saunia ai e Tini le laulauʻai. Auā ua tatau ona ʻai o ia. Ae na teʻi i le vaai atu i ni ipu mafolafola se lua i ona luma . . . ma ua tagi ai. Auā sa masani ona ia sauni le laulau mo tagata e toʻalua! Ae ua lua nei tausaga talu ona maliu si ana tane pele.

E FAIGATĀ iā i latou e leʻi tupu ai se mea faapena, ona malamalama i le matuā tigā e oo i se tasi ona o le maliu o se paaga. E umi se taimi o tau faamasani se tagata i le mea ua tupu. Na faigatā iā Pele ua 72 tausaga, le oti faafuaseʻi o lana tane. Ua faapea mai o ia: “Na faigatā ona ou talitonu o le a lē toe sau si oʻu toʻalua i le fale.”

Pe a uma ona tipi ese se vae po o se lima, o nisi taimi e “manatu” ai lea tagata o loo iai pea lona vae po o lona lima. O nisi taimi e faapena foʻi ē ua faavauvau, e pei ua ia “iloa” atu lana paaga pele o loo iai faatasi ma isi tagata, pe e fai atu foʻi sana tala i lana paaga ae ua lē o toe iai o ia!

E masani lava ona lē iloa e uō ma aiga le mea e fai pe a faavauvau se tasi. Pe e te iloa se tasi ua maliu sona toʻalua? E faapefea ona e lagolagosua i ai? O le ā e te faia e fesoasoani atu ai i fafine ma tamāloloa ua oti a latou paaga, ina ia feagai ma le tulaga faavauvau? E faapefea ona e fesoasoani i lē ua faavauvau ina ia toe fiafia lona olaga?

Mea e ʻAlofia

E ono popole uō ma aiga ona o mafatiaga o sē e pele iā i latou, ma taumafai ai ma le alofa e faapuupuu le taimi e faavauvau ai. Ae na tusi se tagata suʻesuʻe, na suʻesuʻeina fafine  ma tamāloloa e 700 ua oti a latou paaga: “E lē faatapulaaina le taimi e faavauvau ai.” O lea la, nai lo o le taumafai e faamuta lo latou faavauvau, ia tuu atu se taimi i le paaga o loo ola e faaalia ai ona lagona faavauvau.—Kenese 37:34, 35; Iopu 10:1.

E ui lava e mafai ona e fesoasoani atu i faiga masani o maliu, ae aua neʻi e manatu e tatau ona e pulea mea uma e faatatau i le maliu. Ua faapea mai Paulo, o se tane e 49 tausaga ma ua oti lana avā: “Ou te manatu, e manaia le auala na fesoasoani mai ai nisi iā te aʻu i le maliu, ae sa tuu mai pea iā te aʻu ou te faia faaiʻuga i mea e tatau ona fai. E tāua tele iā te aʻu le faia lelei o mea uma i le toe sauniga o laʻu avā. Na ou manatu o le mea mulimuli lea ou te faia e faaalia ai loʻu alofa iā te ia.”

O le mea moni e talisapaia le avatuina o se fesoasoani. Ua faapea mai Ailini, o se fafine ua 68 tausaga, ua oti lana tane: “Sa faigatā ona fai fuafuaga mo le maliu ma le totogiina o pili ma mea faapena, talu ai ua lē sagatonu loʻu mafaufau. Ae faafetai i le fesoasoani mai a si aʻu tama tama ma lona toʻalua.”

Aua foʻi e te fefe e talanoa e uiga i sē e pele ua maliu. Ua faapea mai Pele lea na taʻua muamua: “Na matuā lagolagosua mai aʻu uō. Ae na ou iloa, e toʻatele na lē fia talanoa e uiga i loʻu toʻalua, o Ioane. Na peiseaʻī e leʻi iai o ia, ma sa ou tigā ai.” E iai taimi e fia talanoa ai fafine ma tamāloloa ua oti a latou paaga, e uiga i o latou taʻitoʻalua. Pe e te manatua se gaoioiga agalelei po o se tala mālie e uiga i lē ua maliu? E lelei ona faamatala atu i le paaga o loo ola, ae aua le fefe e taʻu atu. Pe afai e te lagona e fiafia o ia i lau faamatalaga, taʻu atu mea e te talisapaia pe ua e misia e uiga i lana paaga ua maliu. E ono fesoasoani lenei mea i paaga faavauvau e iloa ai, o loo e faavauvau faatasi ma ia.—Roma 12:15.

Pe a fesoasoani atu, aua le lofitūina le tagata faavauvau i le tele o fautuaga. ʻAlofia le uunaʻia o le paaga faavauvau e vave fai ni  faaiʻuga. * Ae ia faaaogā le tofā mamao ma fesili ifo, ʻO ā ni gaoioiga lelei ou te faia e fesoasoani atu ai i se uō po o se tauaiga, e onosaia ai lea taimi e sili ona faigatā o le olaga?’

Le Mea e te Faia

Pe a maliu se paaga, e lē taumatea e fiafia le paaga o loo ola e talia fesoasoani e ofo atu. Pe mafai ona e saunia ni meaʻai, nonofo i lou fale tauaiga e asiasi mai, pe faaalu se taimi faatasi ma lē o loo faavauvau?

E tatau foʻi ona e iloa, e eseese auala e feagai ai tane ma fafine ma le tulaga faavauvau ma lagona tuua toʻatasi. I nisi atunuu, e sili atu i le ʻafa o tane ua feoti a latou avā, e toe faaipoipo i totonu o le 18 masina talu ona maliu le paaga, o se mea e seāseā ona tupu i fafine ua oti a latou tane. Aiseā e eseese ai?

E ese mai i manatu taatele, e lē faapea o taimi uma e toe faaipoipo ai tane ona o le faamalieina o o latou manaʻoga faaletino pe tau i feusuaʻiga. O le masani a le tane, e na o lana avā e faailoa atu i ai ona faalogona, o lea e lagona ai e ia le tuua toʻatasi pe a maliu le avā. Ae o fafine ua oti a latou tane, e mafai ona maua le fesoasoani tau faalogona, e ui o nisi taimi e galo ai i latou i uō a a latou tane. O lea uiga masani o tane ua oti a latou paaga, ua iloa ai le pogai ua manatu ai nisi, e pau le auala e foʻia ai lagona tuua toʻatasi, o le toe faaipoipo, e ui i aafiaga lē lelei o le vave faia faapea. O lea e foliga mai ai, e sili atu ona lelei avā i le onosaia o lagona tuua toʻatasi.

E tusa po o se tane po o se fafine lau uō po o lou tauaiga, o le ā e te faia ina ia faamāmā ai lagona tuua toʻatasi? Ua faapea mai Elena, o se fafine e 49 tausaga ua oti lana tane: “E toʻatele e iai manatu lelei, ae e latou te lē tausolomua. E masani ona latou fai mai, ʻA manaʻomia se fesoasoani, taʻu mai.’ Ae ou te fiafia lava pe a fai mai se isi, ʻOu te alu ou te faatau. E ā, e ta te ō?’” Ua faamatala mai e Paulo, o lē na maliu lana avā i le kanesa, le pogai e fiafia ai pe a valaaulia o ia e se aiga. Ua fai mai o ia: “E iai taimi e te lē fia talanoa ai i tagata, pe talanoa foʻi e uiga i lou tulaga. Ae pe a uma se afiafi na faatasitasi ai ma nisi, ua lelei tele ou faalogona, e te lē toe lagona le tuua toʻatasi. E te iloa ai e manatu moni mai tagata, ma sologa lelei ai mea.” *

 Le Taimi e Talisapaia ai le Agaga Malamalama

Na iloa e Elena, ina ua toe foʻi le toʻatele o lona aiga i a latou galuega masani, o le taimi lenā sa sili ai ona ia manaʻomia le fesoasoani tau faalogona. Ua fai mai o ia: “Ina ua faatoʻā maliu lau paaga, sa iai au uō ma ou aiga, a ua toe foʻi i o latou olaga masani. A o oe e leai.” O le iloaina o lenā mea, o le a mafai ai e uō moni ona lagolagosua atu pea.

Atonu o le a manaʻomia e se fafine po o se tane ua oti lana paaga, sē e la te toʻalua i taimi o aso faamanatu, e pei o le aso faamanatu o le faaipoipoga po o le aso na maliu ai le paaga. Ua fai mai Ailini lea na taʻua i le amataga, ua fesoasoani lana tama tama matua iā te ia, ina ia foʻia lagona tuua toʻatasi i le aso faamanatu o lana faaipoipoga. Ua faapea mai o ia: “O tausaga uma e ave ai aʻu e laʻu tama tama, o Keveni, i le aso atoa. E ma te faiʻaiga faatasi i le aoauli, o se mea e faia e na o le tinā ma sana tama tama.” E lelei pe a manatua ia aso e sili ona faigatā i se tasi o le aiga, po o se uō ua oti lana paaga. E mafai ona e faatulaga oe po o isi, e faatasi ma lenā tagata i lenā aso faigatā.—Faataoto 17:17.

E mafai ona avea ma faamāfanafanaga nisi ua maliliu a latou paaga. Ua fai mai Ane, o lē ua valu tausaga talu ona maliu lana tane, e uiga i le la aufaatasiga ma se isi fafine ua oti lana tane: “E telē se aafiaga o lona lototele iā te aʻu, ma ua faamalosia ai aʻu e faia pea mea masani o le olaga.”

Ioe, pe a mavae atu taimi o le faavauvau, e mafai ona avea fafine ma tane ua oti a latou paaga ma faalaeiauga ma faamoemoega mo isi. O fafine e toʻalua ua oti a la tane o loo taʻua i le Tusi Paia, o Ruta ma Naomi le tinā o lana tane, na faamāfanafanaina i laʻua ona o lo la felagolagomaʻi. Ua faamatalaina i lenā tala faamomoiloto le alofa o le tasi i le isi, lea na fesoasoani iā i laʻua e faateʻa ai le faavauvau ma feagai ai ma faafitauli na la fesagaʻia.—Ruta 1:15-17; 3:1; 4:14, 15.

Le Taimi e Toe Malosi Ai

Ina ia toe ola fiafia, e tatau i ē ua oti a latou paaga ona iloa le auala tonu e manatua ai pea lē e pele ua maliu, ma le tausia o o latou lava manaʻoga i aso taʻitasi. Na taʻua e le tupu poto o Solomona e iai “le taimi e tagi ai.” Ae na ia taʻua foʻi e tatau ona iai se “taimi e toe malosi ai.”—Failauga 3:3, 4.

Ua faaalia e Paulo lea na taʻua muamua, le faigatā ona faagalo aso ua mavae. Ua ia faapea mai: “Na pei i maʻua ma laʻu avā o ni tamaʻi laau na tutupu aʻe ma milo faatasi. Ona mate lea o le isi ma aveesea, ma tuua ai ni faailoga e pei o ni maʻila i le isi. Sa ese laʻu faalogo ina ua ou ola na o aʻu.” Ona o le faamaoni i se paaga ua maliu, e mumusu ai isi e faagalo le taimi ua tuanaʻi. Ua popole isi pe a fiafia i latou, ona e pei ua lē faamaoni i lē ua maliu, ma ua lē mananaʻo ai e faatasitasi ma isi. E faapefea ona fesoasoani i ē ua oti a latou paaga, ina ia faasolosolo mālie ona toe malolosi ma fiafia o latou olaga?

Muamua, ia fesoasoani i le tagata e faaali mai ona faalogona. Ua faapea mai Epati, o lē ua ono tausaga talu ona maliu lana avā: “Ou te fiafia pe a nonofo lelei tagata asiasi mai, ma faalogologo a o faamatala atu se mea o loo i loʻu mafaufau. Ou te iloa lava e lē lelei mo i latou le faatasi ma aʻu i nisi taimi, ae ou te talisapaia lo latou agaga malamalama.” Sa sili ona ootia Paulo i gaoioiga a se uō matua, o lē e masani ona tausolomua ona fesili atu iā te ia po o ā mai ona faalogona. Ua faapea mai Paulo, “Na ou talisapaia ana upu alofa ma mālū, ma e masani ona ou taʻu atu iā te ia oʻu faalogona.”—Faataoto 18:24.

O le faaalia o lagona feteenaʻi, e pei o le toe  salamō, nofosala, po o le ita, e iʻu ai ina talia e lē ua faavauvau lona tulaga fou ua iai. O le sasaa atu o le loto o le tupu o Tavita i lē e sili ona maufaatuatuaina, o Ieova le Atua, na ia maua ai le malosi e “tulaʻi” ai ma talia le mea moni i le oti o lona atalii laʻitiiti.—2 Samuelu 12:19-23.

E ui lava e faigatā i le taimi muamua, ae e iai le taimi e tatau ai i lē ua oti lana paaga ona toe faia mea ua masani ai o le olaga. Pe e mafai ona e valaaulia o ia i au gaoioiga masani, e pei o le ō e fai faatau po o le savalivali i le afiafi? Pe e mafai ona e talosaga atu i lau uō e fesoasoani mai i nisi galuega? O le isi lenā auala e taofia ai tagata mai i le faaesea o i latou. O se faaaʻoaʻoga, pe mafai e se fafine ua oti lana tane ona vaaia tamaiti, pe faamatala mai sana kuka manaia? Pe mafai e se tane ua oti lana avā ona faaleleia ni mea i le fale? O nei talosaga, e lē gata e maua ai ni galuega lelei e fai, ae e faamautinoa atu ai foʻi i le tagata e aogā tele o ia.

O le faamatala atu i isi o ona faalogona, e ono faasolosolo mālie ai ona toe fiafia i le olaga lē ua faavauvau, ma faatutū ni sini fou. O le tulaga lenā na oo iā Ianeta, o se tinā e 44 tausaga ma ua maliu lana tane. Ua ia faapea mai: “Sa matuā faigatā ona ou toe faia mea masani! Sa faigatā tele ona fai feʻau masani o le aso, faasoa aʻu tupe, ma tausia le fanau e toʻatolu.” Ae a o faagasolo taimi, na iloa e Ianeta toe faatulaga mea ma talanoa lelei ma lana fanau. Sa ia talia foʻi le lagolagosua a ana uō mamae.

“O le Ola o se Meaalofa Tāua”

Ina ia aogā la latou fesoasoani, e tatau ona malamalama lelei uō ma aiga. E faitau masina pe tausaga foʻi, o femoumouaʻi faalogona o lē ua maliu lana paaga, o nisi taimi e toʻafilemu ai, ae o nisi taimi ua lotomafatia. E mautinoa e mafai ona ogaoga “le tigā o lona loto.”—1 Tupu 8:38, 39.

O taimi o mafatiaga, e tatau ai ona avatu sina faalaeiauga i le paaga o loo ola, ina ia talia ai lona tulaga moni ma lē faaesea ai o ia. O lenā fesoasoani e mafai ai e fafine ma tane ua oti a latou paaga ona ola i se olaga fou. Ua faapea mai Kalaotia, o se tane e 60 tausaga ma ua oti lana avā, a ua avea nei o se tagata talaʻi faataimi atoa i Aferika: “O le ola o se meaalofa tāua, e ui i le lototigā ona o le toesea o le paaga.”

Pe a maliu se paaga, ua sui le olaga. Ae peitaʻi, o i latou o loo ola pea pe a maliu sē e pele, o loo tele pea mea e mafai ona latou faia mo isi.—Failauga 11:7, 8.

[Faaopoopoga i lalo]

[Faamatalaga faaopoopo i le itulau 11]

O le a mafai e uō moni ona lagolagosua atu pea

 [Pusa/Ata i le itulau 12]

E Lelei pe e Leaga le Teu o Meatotino a le Tagata ua Maliu?

Ua faapea mai Elena, o lē e leʻi leva tele atu talu ona maliu lana tane: “Na ou teuina le tele o meatotino a laʻu tane. Ua ou iloa, o mea na ou te toe manatua ai taimi fiafia a o faasolo taimi. Ou te leʻi manaʻo e aveese vave se mea, ona e mafai ona suia faalogona a o faagasolo taimi.”

Ae e ese mai ai Kalaotia, o lē ua lima tausaga talu ona maliu lana avā, ua faapea mai: “I loʻu lava manatu, e lē manaʻomia ona ou teuina ana meatotino ina ia manatua ai o ia. Ae o le aveese atu o ana meatotino, ua fesoasoani iā te aʻu e talia ai le mea moni ma faaitiitia ai loʻu faavauvau.”

Ua faaalia i faamatalaga o i luga le eseese o faaiʻuga i le mea e fai i meatotino a ē ua maliliu. O lea la, o uō ma tauaiga e atamamai, e lē taumafai e faailoa atu o latou lava manatu e uiga i le mea e ao ona fai i lenei mataupu.—Kalatia 6:2, 5.

[Ata i le itulau 9]

Pe e iai ni aso faapitoa e sili ona talisapaia ai lau fesoasoani?

[Ata i le itulau 9]

Ia manatua e valaaulia i latou

[Ata i le itulau 10]

Ia valaaulia ē ua maliliu a latou paaga i au gaoioiga masani po o faafiafiaga