Alu i mataupu o loo iai

Alu i le lisi o mataupu

E te Silafia?

E te Silafia?

E te Silafia?

O ai Makoi ia na ō e asi Iesu?

▪ E tusa ai ma le tala a Mataio e faatatau i le fanau mai o Iesu, na avatu e tagata mai i “sasaʻe” meaalofa i le tama o Iesu ina ua latou vaaia le fetu e iloa ai ua fanau mai se tupu fou. I le gagana Eleni, o lenei tala o loo taʻua ai nei tagata o maʹgoi, po o makoi. (Mataio 2:1) O ai nei makoi?

O faamatalaga e sili ona leva ma maufaatuatuaina e faatatau i Makoi, na tusia e le tusitala Eleni o Herodotus, na ola i le senituri lona lima T.L.M. Na ia taʻua e faapea, o Makoi o ni alii ositaulaga Peresia, ma o la latou galuega faapitoa o le saʻiliʻili i fetu, faia faiga faalauatau, ma faamatala miti. I aso o Herodotus, o le lotu a le malo o Peresia, o le Zoroastrian. E foliga mai la o nei Makoi o ni faitaulaga o lea lotu. Ua taʻua i le lomifefiloi, The International Standard Bible Encyclopedia: “I le tulaga masani, sa iai tomai faapitoa o makoi i faiga faaagaga ma faiga faataulāitu.”

O nisi o le ʻaufaitofā Kerisiano anamua e iai Justin Martyr, Origen, ma Tetuliano, na latou taʻua Makoi na asiasi atu iā Iesu, o tagata e saʻiliʻili i fetu. O se faataʻitaʻiga, na tusia i le tusi a Tetuliano e faatatau i tupua, On Idolatry: “Ua tatou iloa e iai le sootaga o faiga faataulāitu ma le saʻiliʻili i fetu. O lea, o ē na muamua avatu ‘meaalofa’ iā te Ia [Iesu] . . . o ē e saʻiliʻili i fetu.” O lea la, i le tele o Tusi Paia, ua faaliliu ai le upu maʹgoi i “ē e saʻiliʻili i fetu.”

Aiseā na fai mai ai Mataio o le perofeta o Ieremia e ana upu, ae meanē o Sakaria na tusia?

▪ O le mau e faatatau i ai le fesili, e maua i le Mataio 27:9, 10, o loo taʻua ai le tupe na avatu iā Iuta le Sekara ina ia faalataina ai Iesu. Ua faapea mai le mau: “Ua taunuu ai le upu a le perofeta o Ieremia e faapea: ‘Ua latou ave tupe siliva e tolu sefulu, o le tau lea o le tagata ua faatauina, . . . ona latou faatau ai lea o le fanua o le fai ipu omea.’” O lea la, o lē na tusia le valoaga e faatatau i tupe siliva e tolu sefulu, o Sakaria, ae lē o Ieremia.—Sakaria 11:12, 13.

I nisi taimi, i le faasologa o tusi ua taʻua o tusi a le “ʻau Perofeta,” e foliga mai e muamua le tusi a Ieremia, ae lē o le tusi a Isaia. (Mataio 22:40) O lea, ina ua taʻua e Mataio le tusi a “Ieremia,” o lona uiga o loo faatatau lana tala i le tusi atoa a le ʻau Perofeta, o loo faaigoa i le perofeta o loo muamua lana tusi, ma e aofia ai ma le tusi a Sakaria.

E faapena foʻi ina ua taʻua e Iesu tusi o “Salamo,” ua ia tuufaatasia ai tusi ua taʻua o “Tusitusiga.” O lea, ina ua fetalai o ia e tatau ona faataunuu mea uma ua tusia e faatatau iā te ia i “le tulafono a Mose, ma le ʻau Perofeta ma Salamo,” o loo faatatau lana tala i valoaga uma i tusitusiga Eperu atoa.—Luka 24:44.