O LE umi o le matamataga a ni tagata asiasi i mataaga anamua o le aai o Peteleema, na lagona ai lo latou fia tausasami i se meaʻai masani o lea vaipanoa. Na iloa atu e se tasi o i latou se faleʻaiga e faatau ai ni sanuisi e faia aʻe i fualaau ʻaina e pei o pi, tamato, aniani, ma se falaoa mafolafola. O lenā ʻaiga na maua ai se faasiliga malosi e faaauau ai la latou maimoaga.

Sa lilo i manatu o nei tagata maimoa, o le tausami i lenā falaoa mafolafola o se mea sili lea mai anamua ua o latou faataʻitaʻia i lenā aso. O le uiga o le igoa o Peteleema o le “Fale o Falaoa,” ma na faia ma taoina le falaoa i lenā vaipanoa mo le faitau afe o tausaga. (Ruta 1:22; 2:14) O loo avea pea le falaoa mafolafola o se meaʻai masani i Peteleema i aso nei.

I le toetoe fā afe tausaga ua mavae i le itu i saute o Peteleema, na saunia ai e le avā a Aperaamo ni “falaoa” mo a la mālō na faafuaseʻi ona taunuu atu. (Kenese 18:6) Na vave ona saunia e Sara ni falaoa ma atonu na taoina i luga o maa aasa, ma sa ia faaaogāina ai le “falaoamata lelei” na faia mai i le saito.​—1 Tupu 19:6.

E iloa mai i inei, sa faia ma taoina e le aiga o Aperaamo a latou lava falaoa. O lo latou tulaga maumausolo, e foliga mai ai e leʻi faaaogāina e Sara ma ana auauna ni ogaumu sa tele ina faaaogā i Uro, le nuu lea e ō mai ai. E mautinoa foʻi sa faigatā iā Sara le gaosia o le falaoamata mai i saito, ona sa manaʻomia ona tuʻi e faaaogā ai se maa ma se tanoa, po o se maaolo foʻi.

I le tulafono na tuuina atu iā Mose i le fā senituri mulimuli ane, na poloaʻiina ai e lē tatau i se tasi ona aveina le maaolo a se tagata o aitalafu iā te ia, e faamau ai lana aitalafu, auā o “lona ola lea.” (Teuteronome 24:6) Sa tāua i le silafaga a le Atua le maaolo, auā a leai e lē mafai e se aiga ona saunia a latou falaoa mo le aso.​—Tagaʻi i le pusa “ Oloina o Saito ma le Taoina o Falaoa i Taimi o le Tusi Paia.”

E pe ā ma le 350 taimi o loo taʻua ai le falaoa i le Tusi Paia, ma e masani ona faasino atu i ai tusitala o le Tusi Paia pe a talanoa i meaʻai. Sa fetalai Iesu o i latou e auauna i le Atua e ao ona tatalo e faapea: “Ia e foaʻi mai i le aso nei a matou meaʻai mo le asō.” (Mataio 6:11) O lea, na faaalia ai e Iesu e tatou te faalagolago atu i le Atua e na te saunia mai meaʻai e manaʻomia i aso taʻitasi.​—Salamo 37:25.

Peitaʻi, e iai se isi mea e sili atu i lo o falaoa po o meaʻai. Na fetalai Iesu: “E lē na o meaʻai [falaoa] e ola ai le tagata, ae o afioga uma e tulei mai i le fofoga o Ieova.” (Mataio 4:4) Na faatatau atu lana fetalaiga i se taimi na faalagolago atu ai tagata Isaraelu i le Atua mo le tausia o o latou manaʻoga. O le taimi lenā ua mavae se masina talu ona latou tuua Aikupito ae ulu atu i le toafa o Sinai, ma ua lē lava meaʻai mo le nuu atoa. O lo latou atuatuvale neʻi feoti i le toafa na latou muimui ai e faapea: Na “matou aai foʻi i falaoa ma maoona ai” i Aikupito.​—Esoto 16:1-3.

E lē taumatea na tofo lelei falaoa na maua i Aikupito, ma i taimi o Mose e anoanoaʻi ituaiga o falaoa ma keke na saunia e le ʻaufaifalaoa i inā. Peitaʻi, e leʻi faapea na tuua ai e Ieova ona tagata e aunoa ma le avatuina i ai o ni falaoa, ina ua ō ese mai i Aikupito. Na ia folafola atu iā i latou e faapea: “O le a ou faatotō ifo meaʻai [falaoa] mai i le  lagi mo outou.” O lenei meaʻai mai i le lagi e maua i le taeao, e “manutinuti,” ma e pei o le “sautoʻa.” Ina ua faatoʻā vaai i ai le fanauga a Isaraelu, ona latou tuufesili lea: “O le ā lenei mea?” Ae ua faapea atu Mose: “O le meaʻai [falaoa] lea ua foaʻi mai e Ieova iā te outou.” Na latou faaigoa lenā meaʻai o le “manai” * ma na tausia ai i latou mo le 40 tausaga.​—Esoto 16:4, 13-15, 31.

E mautinoa na fiafia tagata Isaraelu i le manai i le taimi muamua. Na pei lona tofo o se “falaoa mafolafola ua iai le meli” ma sa lava ma totoe mo tagata uma. (Esoto 16:18) Peitaʻi a o faagasolo taimi, na amata ona toe moomoo tagata Isaraelu i meaʻai na iai i Aikupito ma muimui e faapea: “Ua na o le manai ua vāai i ai o tatou mata.” (Numera 11:6) Mulimuli ane, na latou tomumumu e faapea: “Ua matou ʻinoʻino i lenei meaʻai e lē manaia.” (Numera 21:5) O lea, na latou teena ai le “meaʻai [falaoa] mai i le lagi.”​—Salamo 105:40.

E manino mai, e pei le falaoa o isi foʻi meaʻai ia e vave ona tatou fiu ai. Ae o loo taʻua i le Tusi Paia se isi falaoa faapitoa, lea e tatau ona tatou faatāuaina. Na faatusa e Iesu lenei falaoa i le manai lea na teena ma ʻinoʻino i ai Isaraelu peitaʻi, o lenei falaoa e maua ai aogā tumau.

Na fetalai atu Iesu i lana ʻaufaalogologo: “O aʻu o le areto [falaoa] o le ola. Na aai o outou tamā i le manai i le toafa, a ua feoti i latou. O le areto lenei ua alu ifo mai i le lagi, ma e lē oti le tagata e ʻai ai. O aʻu o le areto ola na sau mai i le lagi; pe a ʻai ai se tasi i lenei areto, o le a ola o ia e faavavau. O le areto ou te avatu, o loʻu tino lea e fai ma sui o ola o le lalolagi.”​—Ioane 6:48-51.

O le toʻatele o le ʻaufaalogologo a Iesu, e leʻi malamalama  i upu faafaatusa sa ia faaaogāina e pei o le “areto” ma le “tino.” Peitaʻi, sa fetaui lelei le talafaatusa a Iesu, auā sa faaauau pea ona aai tagata Iutaia i le falaoa, e pei foʻi ona aai tagata Isaraelu i le manai mo le 40 tausaga i le toafa. O le manai lea na faatotō ifo e le Atua e leʻi maua ai le ola e faavavau. Peitaʻi o le faataulagaina o le ola o Iesu, e maua ai e i latou e faaalia le faatuatua iā te ia le ola e faavavau, ma ua avea ai o ia ma “areto [falaoa] o le ola.”

E mautinoa e te saʻili mo se meaʻai pe a e lagona le fia taumafa, ma e te faafetaia le Atua mo “meaʻai [falaoa]” mo le aso. (Mataio 6:11) Pe afai la tatou te talisapaia lana foaʻi faaletino e ala i meaʻai, aua la neʻi galo iā i tatou le tāua o le “areto o le ola” o Iesu Keriso.

E faapefea ona tatou faaalia le lototalisapaia mo le falaoa po o le areto o le ola, ma tatou lē pei ai o tagata Isaraelu lē lotofaafetai i taimi o Mose? Na taʻua e Iesu: “Afai tou te alolofa iā te aʻu, e tou te tausia la aʻu poloaʻiga.” (Ioane 14:15) E ala i le tausia o ana poloaʻiga, e tatou te maua ai le faaeaga e aai ai ma le fiafia i le areto e oo i le faavavau.​—Teuteronome 12:7.