FAAAʻOAʻO I LO LATOU FAATUATUA | TEPORA
‘Ua Ou Tū Atu o se Tinā i Isaraelu’
O LOO autilo atu Tepora i fitafita ua faapotopoto i luga o le mauga o Tapora. Na pāʻia le loto o Tepora i lo latou lototetele ma le faatuatua. Ina ua malama le taeao, na mafaufau pea Tepora i le lototetele o fitafita ma le faatuatua o lo latou taʻitaʻi o Parako. E ui e toʻa 10,000 lo latou aofaʻi, ae o lea o le a tofotofoina lo latou faatuatua ma le lototetele. O le a latou tau ma se ʻautau malosi, ma e sili atu ona toʻatele lenā ʻautau ma a latou auupega. Peitaʻi na ō atu pea Parako ma lana ʻautau ona o faalaeiauga a Tepora.
Seʻi faaāta o loo e lagona atu le lelea solo o le ofu o Tepora i le matagi, a o la vaavaai atu i lalo ma Parako i le laufanua telē. O le mauga o Tapora e telē ma e gatasi lona tumutumu. E pe ā ma le 1,300 futu (400 mita) le mamao e iloa atu ai le Fanua Laugatasi o Asekelona, lea e oo atu i le itu i saute i sisifo. E ui atu le vaitafe o Kisona i fanua laugatasi, ma oo atu ai i le Sami Tele i autafa o le mauga o Karamelu. Atonu na pē le vaitafe i lenā taeao, ae e iai se isi mea na iloa mamao atu le iila mai i le fanua laugatasi. Ua latalata mai le ʻautau e sili ona malosi a Sesera, ma ua iila mai uʻamea maamaʻai ia atonu e pipii i uili o a latou kariota e pe ā ma le 900. Na manaʻo Sesera ia vave ma toʻatele le ʻautau a Isaraelu e latou te fasiotia!
Na iloa e Tepora o loo faatali Parako ma lana ʻautau i se tala po o se faailoilo mai iā te ia. Pe e na o ia le fafine sa iai i inā? Na faapeʻī ona faalogona e faatatau i le tiute tauave tāua na iā te ia i lenā siʻomaga? Pe na taumānatu o ia po o ā ana mea o fai i inā? E mautinoa e leai! Na poloaʻia e Ieova le Atua ia Tepora e na te amataina lenei taua, ma na folafola mai e Ieova o le a ia faaaogā se fafine e faaiʻuina le taua. (Faamasino 4:9) O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai iā Tepora ma nei fitafita lototetele, e faatatau i le faatuatua?
“INĀ ALU ATU IA E FAATALITALI I LE MAUGA O TAPORA”
O le taimi muamua na taʻua ai Tepora i le Tusi Paia, sa faasino atu iā te ia o se “perofeta fafine.” O lenei tofiga na maua e Tepora e lē o se tofiga e masani ona maua e se fafine, peitaʻi na iai foʻi isi perofeta fafine. * Sa iai foʻi se isi tiute tauave a Tepora. Na ia foʻia feeseeseaʻiga e ala i le faailoa atu o le finagalo o Ieova i faafitauli na tulaʻi mai.—Faamasino 4:4, 5.
Sa nofo Tepora i le itu maugā o Efaraima, i le va o aai o Peteli ma Rama. O i inā sa nofo ai o ia i lalo o le laau o le pama, ma auauna i tagata e pei ona poloaʻiina e Ieova. E mautinoa e tele luʻi o le tofiga o Tepora, ae e na te leʻi faatagaina na luʻi e faavaivaia ai o ia. Sa manaʻomia tele lana auaunaga. Mulimuli ane na faia sana vaega i le fatuina o se pese faagaeeina, ma na aofia ai le faamatalaga lenei e faatatau i ona tagata lē faamaoni: “Na latou filifilia atua fou. Ona pā ai lea o le taua i faitotoʻa.” (Faamasino 5:8) Talu ai sa tuua e tagata Isaraelu Ieova ae auauna i isi atua, o lea na tuu atu ai e Ieova i latou i lima o o latou fili. Sa pulea i latou e le tupu o Kanana, o Iapino, e ala i le faaaogā o lana taʻitaʻiʻau toa o Sesera.
Faamasino 5:6, 7) Seʻi manatu i tagata ua sosola i le vao ma mauga ona o le matataʻu, ua fefefe e fai ni lafu manu po o ni faatoʻaga pe nonofo i nuu e leai ni pā puipui, ma ua fefefe foʻi e malaga i alatetele ina neʻi osofaʻia i latou, ave faamalosi a latou fanau, ma faaleagaina fafine. *
Sa matataʻu tagata Isaraelu pe a taʻua le igoa o Sesera. O tapuaʻiga ma aganuu a Kanana sa sauā, ma na aofia ai taulaga e faia i fanau ma faiga faatalitane i le malumalu. Na faapeʻī le tulaga o le iai i lalo o le pulega a se taʻitaʻiʻau Kanana ma lana ʻautau? Na faaalia mai i le pese a Tepora, sa toetoe a lē mafai ona toe faimalaga se tasi, ma ua lē toe iai nisi e nonofo i le nuu. (E 20 tausaga o matataʻu tagata, ma ua silasila mai Ieova ua faamaonia ua sauni ona tagata faauamaaa e sui o latou ala, e pei ona faailoa mai i le pese faagaeeina a Tepora ma Parako e faapea: “Seʻia ou tū atu, o aʻu o Tepora, seʻia ou tū atu o se tinā i Isaraelu.” E lē o mautinoa pe na iai se tama a Tepora ma lana tane o Lapitota, ona e faafaatusa le taʻua o Tepora o se tinā. Sa tofia e Ieova Tepora e tuuina atu se puipuiga faatinā i le nuu. Na ia faatonuina Tepora e aami le faamasino o Parako, o se tane e malosi lona faatuatua, ma faatonu o ia e faasagatau atu iā Sesera.—Faamasino 4:3, 6, 7; 5:7.
Na faatonu e Ieova Tepora: “Inā alu atu ia e faatalitali i le Mauga o Tapora.” Sa faamaopoopo e Parako tane e 10,000 mai i ituaiga e lua o Isaraelu. Na faailoa atu e Tepora le folafolaga a le Atua e faapea, o le a latou faatoʻilalo le toa o Sesera ma ana kariota e 900! E mautinoa sa faateʻia Parako i lenā folafolaga. E leʻi iai se ʻautau a Isaraelu ma e leʻi tele ni a latou auupega. Peitaʻi na ioe pea Parako e alu e tau, ae seʻi vaganā ua latou ō faatasi ma Tepora i le mauga o Tapora.—Faamasino 4:6-8; 5:6-8.
Ua manatu nisi o le lē lava o le faatuatua o Parako na manaʻo ai e ō ma Tepora. Ae e lē o le tulaga lenā, auā e leʻi talosaga atu o ia i le Atua mo nisi auupega. Nai lo lea, o le faatuatua o Parako, na ia iloa ai le tāua o lo latou iai faatasi ma se sui o Ieova, ina ia faamalosia o ia ma lana ʻautau. (Eperu 11:32, 33) Na tali mai Ieova e ala i le faataga o Tepora e ō faatasi ma Parako. Peitaʻi, na faagaeeina foʻi e Ieova ia Tepora e valoia, o le a lē fai mo se tane le viiga o le manumalo i le taua. (Faamasino 4:9) Na filifili Ieova e faaaogā se fafine e fasiotia Sesera.
Roma 2:11; Kalatia 3:28) Ua faamanatu mai i le faaaʻoaʻoga a Tepora, e tuuina mai foʻi e le Atua i fafine ni tofiga ma ni faailoga, e iloa ai lona maufaatuatuaina ma le finagalo malie iā i latou. E tāua tele la ona tatou ʻalofia le aafia i manatu ua taatele i lenei lalolagi.
Ua taatele i le lalolagi i aso nei le feutagaʻi ma fafine i se auala lē faamasinotonu, sauā, ma faileagaina i latou. Ua seāseā ona feutagaʻi ma fafine i se auala faaaloalo e pei ona finagalo i ai le Atua. Peitaʻi, e tāua uma tane ma fafine i le Atua. (ʻUA LŪLŪINA LE LALOLAGI, MA UA TOʻULU IFO VAI MAI I LE LAGI’
Sa alu atu Parako ma faapotopoto mai ona tagata tau e 10,000, o ē sa lototetele e tau faasaga i le ʻautau malosi a Sesera. A o tataʻi atu e Parako ona tagata i le mauga o Tapora, sa fiafia o ia ona sa iai se auala e faalototetele ai i latou. Ua taʻua i le Faamasino 4:10: “Na alu aʻe foʻi Tepora faatasi ma ia.” Seʻi mafaufau i le faamalosia o nei fitafita ina ua vāai atu i lenei fafine lototele, o loo latou ō faatasi i le mauga o Tapora, ma ua lotomalie e lamatia lona ola ona o le faatuatua iā Ieova le Atua!
Ina ua iloa e Sesera ua faapotopoto Isaraelu e faasagatau iā te ia, ona vave gaoioi loa lea o ia. Sa aufaatasi atu ʻautau a nisi o tupu o Kanana i le tupu o Iapino, o lē atonu sa sili atu ona malosi iā i latou uma. Sa matuā galulu le laueleele a o ō mai faatasi kariota a Sesera ma faatumulia ai le fanua laugatasi. Na mautinoa e tagata Kanana o le a vave ona latou faaumatiaina le ʻautau faatauvaa a Isaraelu.—Faamasino 4:12, 13; 5:19.
O le ā o le a faia e Tepora ma Parako a o lalata mai le fili? Afai e latou te tau i tafā mauga, atonu o le a latou manumalo i ʻautau a Kanana, auā e manaʻomia ona gatasi ma lautele le fanua ina ia lelei ai ona faaaogā kariota a Kanana. Peitaʻi, sa faatali pea Parako mo se tala a Tepora, auā na manaʻo Parako e tau i le auala e faatonuina ai o ia e Ieova. E leʻi umi ae faapea atu loa Tepora: “Inā tū ia i luga, auā o le asō e tuuina atu ai lava e Ieova o Sesera i lou lima. Pe e lē o Ieova ea o loo muamua atu i ou luma?” Ua faapea atili mai: “Ona alu ifo ai lea o Parako mai i le Mauga o Tapora, faatasi ma tane e toʻasefulu afe o loo mulimuli atu iā te ia.”—Faamasino 4:14. *
Na ō ifo ʻautau a Isaraelu mai i le mauga ma agaʻi atu i le fanua laugatasi, ma ō atu saʻo loa i kariota o taua a Kanana. Pe na faatasi Ieova ma i latou e pei ona valoia e Tepora? Ua taʻua i le Tusi Paia, ʻua lūlūina le lalolagi, ma ua toʻulu ifo vai mai i le lagi.’ Na matuā lē mautonu le ʻautau a Sesera! Na totō ifo timuga tetele ma vave ai ona vaivaia le eleele. E leʻi umi ae vivili i le palapala uili o a latou kariota e iai uʻamea, ma matuā faigatā ai ona ō i luma.—Faamasino 4:14, 15; 5:4.
E leʻi popole Parako ma ona tagata i timuga tetele. Na latou iloa lelei le pogai o nei timuga, ma na latou ō atu o ni faaoosala a Ieova ma fasiotia le ʻautau uma a Sesera. Na sua ma tatafe le vaitafe o Kisona, ma tafefea ese atu ai tino oti o tagata Kanana agaʻi i le Sami Tele.—Faamasino 4:16; 5:21.
E lē o toe auina atu e Ieova ana auauna i aso nei e tau i ni taua faaletino. Peitaʻi, ua ia poloaʻia ona tagata e tau se taua faaleagaga. (Mataio 26:52; 2 Korinito 10:4) E faia sa tatou vaega i lenā taua pe afai e tatou te usiusitaʻi iā Ieova. E ao ona tatou lototetele, auā e ono fesagaʻia e i latou e ʻau ma le Atua ni teteega ogaoga. Peitaʻi e lē o suia Ieova. O le a ia puipuia tagata e faatuatua ma faalagolago atu iā te ia, e pei o Tepora, Parako ma fitafita o Isaraelu anamua.
ʻE SILI LONA MANUIA I FAFINE’
Sa iai se tagata Kanana na fai ma fili o Isaraelu, na sola ese mai i le taua. O ia lenā o Sesera, o sē sa sili ona leaga ona na matuā tetee i tagata o le Atua. Sa ia tuua ona tagata e feoti i le palapala, sao atu e aunoa ma le maua e fitafita Isaraelu, ma sola atu i eleele mātūtū agaʻi i se tasi sa lelei lo latou va. O lona fefe tele i maua o ia e fitafita Isaraelu, na tamoʻe ausulusulu solo atu ai mo le tele o maila i le laufanua valevalenoa, ma agaʻi atu i le faleʻie o Kaveru le tagata Keni. O Kaveru o sē na vavaeese mai Faamasino 4:11, 17.
i ona tagata o ē e maumausolo. Na nonofo o ia ma lona aiga i le itu i saute ma sa lelei lo latou va ma le tupu o Iapino.—E taunuu atu Sesera i le faleʻie o Kaveru ua matuā lēlavā lava. Peitaʻi, e na o le avā a Kaveru, o Iaeli, na iai i le fale. Sa manatu Sesera o le a faamamaluina e Iaeli le va lelei o lana tane ma le tupu o Iapino, ma atonu o le a lē ese gaoioiga ma manatu o lenei fafine mai i lana tane. Ae na matuā sesē lava Sesera! E mautinoa na vaai Iaeli i āuga leaga o pulega sauā a Kanana, ma e foliga mai ua tatau ona ia filifili pe e fesoasoani i lenei tamāloa leaga, pe ʻau ma Ieova e faasagatau i le fili o Ona tagata. Ae o le ā e na te mafai ona faia? E faapefea i se fafine ona faatoʻilalo se toa ma o se tagata tau malosi?
Na vave le mafaufau o Iaeli, ma ofo atu loa iā Sesera se mea e moe ai. Na faatonu e Sesera Iaeli ia aua neʻi faailoa atu o ia i se tasi e sau e suʻe o ia. Sa faaʻafu e Iaeli Sesera, ma avatu i ai se ipu susu ina ua talosaga mai mo se vai. E leʻi umi ae gase le moe a Sesera. Sa ave loa e Iaeli se pine o faleʻie ma se samala, o ni mea sa popoto fafine na nonofo i faleʻie e faaaogā, ma faalatalata atu i le ulu o Sesera. Ua feagai nei Iaeli ma se tofiga faigatā, o le gaoioi lea o se faaoosala mo Ieova. Sa lē tatau ona faaluafesasi lona mafaufau auā e ono iʻu ai i ni mala. Pe na mafaufau o ia i tagata o Ieova ma le auala na faileagaina ai e lenei tamāloa mo le tele o tausaga? Pe sa taumānatu foʻi i lona faaeaga o le ʻau faatasi ma Ieova? E tatou te lē mautinoa. E pau le mea ua tatou iloa na vave ona gaoioi Iaeli ma fasioti loa Sesera.—Faamasino 4:18-21; 5:24-27.
Mulimuli ane, ona sau lea o Parako e suʻe lona fili. Na faaali atu e Iaeli iā Parako le tino oti o Sesera, ma o loo tū le pine o le faleʻie i ona manifinifi. O i inā na iloa ai e Parako ua taunuu le valoaga a Tepora, auā ua fasiotia e se fafine le tagata tau o Sesera. Ua manatu nisi tagata faitio i aso nei o Iaeli o se tagata leaga. Peitaʻi e lē o le manatu lenā o Tepora ma Parako, auā na faagaeeina i laʻua e viiviia Iaeli i la laʻua pese, o sē ʻe sili lona manuia i fafine’ ona o ana galuega lelei. (Faamasino 4:22; 5:24) Ia mātau foʻi le uiga agalelei o Tepora. E leʻi matauʻa o ia i le viiga na maua e Iaeli, ae na laualuga i lona mafaufau le faataunuuina o afioga a Ieova.
Ina ua fasiotia Sesera, e leʻi toe fefefe tagata Isaraelu i le tupu o Iapino. Ua mou atu pulega sauā a Kanana ma ua iai le filemu i le laueleele mo tausaga e 40. (Faamasino 4:24; 5:31) Maʻeu le faamanuiaina o Tepora, Parako, ma Iaeli ona o lo latou faatuatua iā Ieova le Atua! Pe afai e tatou te faaaʻoaʻo i le faatuatua o Tepora i le lagolagoina ma le lototele o Ieova, ma faalaeiau isi e faia faapea, o le a faamanuia foʻi i tatou e Ieova i le tele o manumalo ma le filemu e tumau.
^ pala. 7 O isi perofeta fafine e aofia ai Miriama, Ulata, ma le avā a Isaia.—Esoto 15:20; 2 Tupu 22:14; Isaia 8:3.
^ pala. 9 Ua faaalia mai i le pese a Tepora, sa masani ona toe foʻi mai Sesera mai se taua ma mea ua faoa, e aofia ai fafine, ma o nisi taimi e taʻilua fafine a le fitafita e toʻatasi. (Faamasino 5:30) O le upu o loo faaaogā mo le “fafine” e uiga atu i le “faaautama.” Ua faamanatu mai ai iā i tatou, sa tāua na fafine ona o o latou totoga fanautama. O le faaleagaina o teine ma fafine o se mea na masani ai.
^ pala. 17 E faalua ona faamatala i le Tusi Paia lenei taua. O loo taʻua i le talafaasolopito o mea na tutupu lea e i le Faamasino mataupu e 4, ma le pese a Tepora ma Parako lea e i le mataupu e 5. E ōgatusa nei tala uma e lua, ma o loo faamauina i le tasi tala faamatalaga e lē o taʻua i le isi tala.