Mataupu Fitu

O Upu e Fā na Suia ai Taualumaga o le Lalolagi

1. O le ā le telē o le aafiaga o upu e fā sa tusia i le papuipui i aso lava la ua leva?

E FĀ upu faigofie sa tusia i le panisina o le papuipui. Ae sa avea na upu ma atugaluga i le tupu malosi, na mataʻu ma fememeaʻi ai. Na faailoa atu e na upu le aveesea o tupu e toʻalua mai o la tulaga tautupu, le oti o le tasi o i laʻua, ma le iʻuga o se malo malosi o le lalolagi. Na aumaia e nei upu se faalumaina i se faiga faalotu sa matuā faaaloalogia. O le mea e sili ona tāua, na faaeaeaina ai le tapuaʻiga mamā a Ieova, ma saga faamautinoa ai lana pule silisili ese i le taimi na lē amanaʻiaina ai e tagata. Na faailoa mai foʻi e na upu se malamalamaga e uiga i mea o tutupu i le lalolagi i aso nei! E mafai faapefea e ni upu e fā ona faataunuuina na tulaga uma? Seʻi o tatou vaai.

2. (a) O le ā le tulaga na iai mea i Papelonia ina ua maliu Nepukanesa? (e) O ai le tupu lea na tulaʻi mai i le malo?

² Ua tuanaʻi le tele o tausaga talu ona tutupu mea ia o loo faamatalaina i le mataupu e 4 o le tusi o Tanielu. Na iʻu le 43 tausaga o le nofoaiga a le tupu faamaualuga o Nepukanesa i Papelonia, ina ua maliu i le 582 T.L.M. O le soloaʻiga o tupu na sosoo atu ai, e mai lona aiga, peitaʻi o le vave maliliu po o le tagatavaleina foʻi, na muta ai le faagasologa mai o a latou pule. I le iʻuga, na nofoia ai e Naponita le nofoālii e ala i se faiga faafouvale. Talu ai o ia o le tama a se ositaulaga fafine a le atua masina o Sina, e foliga mai e leai se sootaga faaleaiga o Naponita agaʻi i le aiga tautupu o Papelonia. E manatu nisi alii popoto e faapea, sa faaipoipo atu Naponita i le afafine o Nepukanesa ina ia faatulafonoina ai lana pulega. Na tofia la laʻua tama o Pelesara la te pule  faatasi, ma tuu atu i ai na te pulea Papelonia i ni vaitaimi uumi a o malaga ese Nepukanesa. O lona uiga la, o Pelesara o se tama a le afafine o Nepukanesa. Pe na ia aʻoaʻoina ea se lesona i le mea na tupu i le tamā o lona tinā e faapea, o Ieova o le Atua Silisili ese, na te mafai ona faalumaina so o se tupu? E matuā leai lava!—Tanielu 4:37.

SE FAIGĀʻAI E LEʻI PULEA LELEI

3. Na faapeʻī le tulaga na iai le faigāʻai a Pelesara?

³ O loo amata le mataupu e 5 o le tusi o Tanielu i se faigāʻai. “Na faia e Pelesara le tupu le faigāʻai tele ma alii e toʻaafe sa iā te ia, ua na inu uaina foʻi i luma o le toʻaafe.” (Tanielu 5:1) Pe a manatu i ai, o le matuā telē lava o se potu lea sa ofi uma ai nei alii, faatasi ma isi avā a le tupu ma ana palake. Na taʻua e se alii poto e faapea: “E mataʻina tele faigāʻai a Papelonia, peitaʻi e masani lava ona uma ane ua onanā tagata. E faatumulia laulau i uaina e auina mai i isi atunuu, ma le anoanoaʻi o meataumafa eseese ma le taugatā. O mea manogi e sasala i le potu atoa; o ʻaufaipese ma ʻaufaafiafia e faafiafia mo mālō e auai.” Na alaala Pelesara i le vaega o le fale e iloa mai ai o ia e tagata uma ma inu lana uaina, na tele foʻi lana inu i uaina.

4. (a) Aiseā e faapea atu ai sa lē tatau lava le faia o se faigāʻai a tagata Papelonia i le pō o Oketopa 5/6, i le 539 T.L.M.? (e) Aiseā na lē popole ai tagata Papelonia a o nofosauni ʻautau a le fili e osofaʻi mai?

⁴ E aliali mai e leʻi talafeagai mo tagata Papelonia le fai o se faigāʻai i lenā pō—Oketopa 5/6, i le 539 T.L.M. O le taimi lenā o feagai lo latou atunuu ma le taua, ma e leʻi sologa lelei mea mo i latou. O lea faatoʻā uma atu lava le faatoʻilaloina o Naponita i le osofaʻiga a vaegāʻau a Metai ma Peresia, ma sulufaʻi atu ai i Posipa, i saute i sisifo o Papelonia. O le taimi foʻi lea o loo tolauapi le ʻautau a Kuresa i fafo tonu atu lava o Papelonia. Ae e foliga mai e leʻi popole i ai Pelesara ma ona alii. Ai ona sa latou manatu, e lē mafai ona aʻea lo latou aai o Papelonia! O ona pa malolosi sa faamalumalu  ane i ona alāvai loloto na faatumuina i vai o le Eufirate a o tafe atu i le aai. E silia ma le selau tausaga e leʻi osofaʻia ma aʻea Papelonia e se fili. Aiseā la e popole ai fua? Atonu sa manatu Pelesara, o le a avea lo latou pisapisaō e faailoa atu ai o latou lagona mautinoa agaʻi i o latou fili o i fafo atu, ma o le a avea ma mea e faalotovaivaia ai i latou.

5, 6. O le ā na faia e Pelesara ina ua onā i le uaina, ma aiseā na avea ai lenei mea o se faalumaluma matuiā iā Ieova?

⁵ E leʻi umi lava ae pulea e le ʻava Pelesara. E pei ona fai mai le Faataoto 20:1, “o le uaina, o le faatauemu lea.” I lenei tulaga, na faapogaia e le ʻava le tupu e fai se gaoioiga valea sa sili ona leaga. Sa ia faatonu atu ina ia aumaia ipu paia o le malumalu o Ieova i le faigāʻai. O ipu nei na avea ma vete i le taimi o le manumalo o Nepukanesa iā Ierusalema, lea sa tatau ona faaaogā tau lava o le tapuaʻiga mamā. E oo foʻi i ositaulaga Iutaia, o ē sa faatonuina e faaaogā ipu nei i le malumalu o Ieova i taimi ua mavae, sa lapataia ina ia mamā i latou lava.—Tanielu 5:2; faatusatusa i le Isaia 52:11.

⁶ Ae peitaʻi, sa iai se isi gaoioiga e sili ona leaga na faia e Pelesara. “Ona feinu ai lea o le tupu, ma alii sa iā te ia, ma ana avā, atoa ma ana palake. Sa latou feinu uaina, ma latou vivii atu i atua auro, ma ario, o ʻapa memea, o uʻamea, o laau, ma maa.” (Tanielu 5:3, 4) Na tonu iā Pelesara na te faasilisilia ona atua sesē na i lo Ieova! E foliga mai o manatu masani ia sa iai i tagata Papelonia. Sa latou inosia tagata Iutaia sa faaaunuua i lo latou atunuu, sa faifai i la latou tapuaʻiga, ma e leai foʻi se avanoa na tuuina atu latou te toe foʻi ai i lo latou atunuu pele. (Salamo 137:1-3; Isaia 14:16, 17) Atonu na manatu lenei tupu onā e faapea, o le faalumaina o nei tagata faaaunuua ma fāifāi i lo latou Atua, o le a faafiafia ai ana avā ma alii maualuluga, ma faailoa atu ai o ia o se tupu malosi. * Peitaʻi afai na mitamita Pelesara i lona malosi, e leʻi umi se taimi.

 LE TUSILIMA I LE PAPUIPUI

7, 8. Sa faapefea ona faaselemutu le faigāʻai a Pelesara, ma o le ā se aafiaga o lenei mea na iai i le tupu?

⁷ Ua faapea mai le Tusi Paia: “O lea lava itu pō na oo mai ai tamatamaʻi lima o le tagata, ma ua tusi i le panisina o le pa puipui ua feagai ma le tuugalamepa i le maota o le tupu; ua iloa foʻi e le tupu o le lima ua tusi.” (Tanielu 5:5) Sa matuā mataʻutia lenā vaaiga! O se lima na teʻi lava ua iai, e latalata i le vaega o le puipui sa susulu atu i ai le malamalama. Seʻi mafaufau i le lē magagana na iai i le patī a o faataupupula atu mālō uma i le mea na tupu. Ua amata ona tusi e se lima se feʻau e lē mafaamatalaina i le panisina. * Ona o le matuā faamaniti tino ma le lē mafaagaloina o lenei mea na tupu, o le pogai lea o loo faaaogā ai pea e le toʻatele i aso nei le faaupuga “o le tusilima i le papuipui,” e taʻu mai ai se lapataʻiga o se mala o le a oo mai.

⁸ O le ā le aafiaga na oo i le tupu faamaualuga lea na taumafai e faasilisilia o ia ma ona atua na i lo Ieova? “Ona liua lea o fofoga o le tupu, ua atuatuvale o ia i lona manatunatu, ua tatalaina sootaga o lona papatua, o ona tulivae foʻi ua faafetoʻai le tasi i le tasi.” (Tanielu 5:6) O le faanaunauga autū o Pelesara na iai, ia silisili o ia i le vaaiga a ona tagata. Ae na i lo lea, na avea moni o ia ma sē na matuā faamataʻuina; na fole ona foliga, na matagataga ona suilapalapa, na matuā tetete lona tino atoa, ma na fetoʻai ai ona tulivae. E moni ai upu a Tavita i le pese na faasino atu iā Ieova: “O loo e silasila ifo i ē faamaualuga, ina ia e faamaulaloina i latou.”—2 Samuelu 22:1, 28; faatusatusa i le Faataoto 18:12.

9. (a) Aiseā na lē tutusa ai le fefe o Pelesara ma le mataʻu i le Atua? (e) O le ā le ofo na avatu e le tupu i alii popoto o Papelonia?

 ⁹ E tatau ona silafia, o le mataʻu lea na iai iā Pelesara, e lē tutusa ma le mataʻu i le Atua, lea o se migao e tatau mo Ieova, ma o le amataga lea o le poto. (Faataoto 9:10) E leai, na matuā fefe ma popole Pelesara ae lē o se mataʻu lelei, ma e leʻi maua mai ai e lenei tupu o lē na faagateteina se poto. * Na i lo le ole atu mo se faamagaloga mai le Atua, o lē na faatoʻā uma lava ona ia faifaia, na ia valaau leotele atu i “vaafaatau, ma le ʻau Kaletaia, atoa ma ē popoto i fetu.” Na ia faasilasila foʻi: “O le tagata na te faitaulia lenā tusi, ma faailoa mai iā te aʻu lona uiga, e faaofuina o ia i le ofu pāuli, e asoa o ia i le filifili auro, e pule foʻi o ia i le malo na o le toʻalua e sili iā te ia.” (Tanielu 5:7) E mautinoa lava o le a malosi le pule lona tolu o le malo, vaganā ai Naponita ma Pelesara o ē sa fai ma tupu i le taimi lenā, o le a sili aʻe le la pule na i lo ia. O se tulaga faapena atonu sa masani lava ona taofia mo le atalii ulumatua o Pelesara. O lenā ofo ua faamaonia ai le naunau tele o le tupu ina ia faamatala atu le feʻau faavavega!

10. O le ā le tulaga na oo i ai taumafaiga a le ʻaupopoto e faamatala le tusilima na tusia i le papuipui?

¹⁰ Na gasolo atu le ʻaupopoto i le potu tele. E leʻi tau suʻeina nisi, auā foʻi o Papelonia o se aai e tumu i tapuaʻiga sesē ma le tele o malumalu. E mautinoa e toʻatele tagata na faapea mai latou te iloa faailoga ma faamatalaina tusitusiga lilo. Atonu na matuā fiafia nei tagata popoto i le avanoa na tulaʻi mai. O le taimi lea mo i latou e faatino ai a latou galuega i luma o tagata maualuluga, ia faafiafia ai le tupu, ma  latou maua se tulaga maualuga. Ae pagā lea, e leʻi taulau a latou taumafaiga! “Ua lē mafaia i latou ona faitau o le tusi, ma faailoa i le tupu lona uiga.” *—Tanielu 5:8.

11. Aiseā atonu na lē mafai ai e alii popoto o Papelonia ona faitauina le tusilima?

¹¹ E lē o mautinoa pe na malamalama pe leai le ʻaupopoto o Papelonia i le faitauina o upu o le tusilima. Afai latou te leʻi mafaia, o se avanoa lelei la lea mo na tagata amioleaga latou te ono fafau aʻe ai so o se faamatalaga taufaaʻoleʻole latou te manatu i ai, e oo lava i se faamatalaga e faafiafia ai le tupu. Ia pe atonu foʻi sa faigofie lava ona faitau le tusilima. Talu ai sa masani ona tusia le gagana Arama ma le Eperu e aunoa ma ni vaueli, sa tele atu la ni uiga e ono faamatalaina ai upu taʻitasi. Pe afai o le tulaga lenā na iai, e lē taumatea sa faigatā i le ʻaupopoto ona iloa po o ā upu sa tatau ona faamatala. E tusa foʻi pe na mafai ona latou faitauina le tusilima, e leʻi faigofie mo i latou ona faamatalaina uiga moni o upu. Po o le ā lava le tulaga na iai, o le mea ua mautinoa: na matuā lē taulau lava le ʻaupopoto o Papelonia!

12. O le ā na mafai ona faamaonia ina ua lē taulau le ʻaupopoto o Papelonia?

¹² O le mea na tupu, ua faaalialia ai i lumāmea le ʻaupopoto, o ni tagata taufaasesē, ma le taufaaʻoleʻole o la latou lotu faamamaluina. Pagā lo latou lē taulau na iai! Ina ua iloa e Pelesara ua fai fua lona faatuatuaina o nei ʻaufailotu, na atili ai ona atuatuvale, ua fole ona foliga, sa “fememeaʻi” foʻi ona alii. *—Tanielu 5:9.

 UA AMIA SE ALII ATAMAI

13. (a) Aiseā na fautuaina ai e le masiofo ina ia valaaulia Tanielu i luma o le tupu? (e) O le ā le tulaga o Tanielu i le taimi lea?

¹³ I lea lava taimi sili ona leaga, na alu atu ai i le potu tele le masiofo, e foliga mai o le tinā lea o le tupu. Sa ia lagona atu le vāvāō o le faigāʻai, ma na ia silafia se tasi e mafai ona faamatala le uiga o le tusilima i le papuipui. I le tele o tausaga muamua atu, na tofia ai Tanielu e lona tamā o Nepukanesa e pule i ona alii popoto uma. Na manatua e le masiofo Tanielu o se tagata e “atamai tele, ma le poto, ma le mafaufau.” Ona e foliga mai e lē masani Pelesara iā Tanielu, e lē taumatea la e leʻi toe umia e Tanielu lona tofiga maualuga faalemalo ina ua maliu Nepukanesa. Ae e leʻi tāua na tulaga iā Tanielu. O le taimi lea atonu po ua sili atu ma le 90 ona tausaga, o loo auauna pea ma le faamaoni iā Ieova. E ui ua sili atu i le 80 tausaga o faaaunuua ai i Papelonia, ae na iloa pea o ia i lona igoa Eperu. E valaau foʻi o ia e le masiofo i le igoa o Tanielu, na te leʻi faaaogāina le igoa Papelonia lea sa ave i ai. Na logo e le masiofo le tupu: “Ia valaauina Tanielu na te faailoa mai le uiga.”—Tanielu 1:7; 5:10-12.

14. O le ā le tulaga faigatā na oo i ai Tanielu ina ua tepa atu i upu o le tusilima i le papuipui?

¹⁴ Na amia Tanielu ma ua tulaʻi i luma o Pelesara. Sa avea o se mea e māasiasi ai le faatoga atu mo se lelei mai i lenei tagata Iutaia, lea faatoʻā uma lava ona faalumaina e le tupu lona Atua. Peitaʻi, na taumafai lava Pelesara e faaviivii iā Tanielu ma ofo i ai le taui lava lea e tasi, le tulaga lona tolu i le malo, pe afai e mafai ona ia faitau ma faamatalaina upu lilo. (Tanielu 5:13-16) Na tepa atu Tanielu i upu o i luga o le papuipui, ma na mafai e le agaga paia ona faailoa iā te ia le uiga. O se feʻau o le malaia mai iā Ieova le Atua! O le a faapefea nei ona taʻu atu e Tanielu se faamasinoga ogaoga i lenei tupu lotovii a o la faafesagaʻi, ma i luma o ana avā ma ona alii? Seʻi manatu i le tulaga faigatā na iai Tanielu! Pe na seetia ea o ia i upu faaviivii a le tupu ma lana ofo na avatu,  o ʻoa ma se tulaga tāua? Pe faamata o le a suia e le perofeta le feʻau a Ieova ina ia logolelei i le tupu?

15, 16. O le ā le lesona tāua e leʻi aʻoaʻoina e Pelesara mai i mea na tutupu muamua, ma ua faapefea i aso nei ona paʻūʻū atu le toʻatele i lea lava tulaga?

¹⁵ Na tautala atu ma le lototele Tanielu e faapea: “Tuu ai pea iā te oe au mea alofa, ia e avatu i se tasi au taui; a o le tusi ou te faitauina atu lava i le tupu, ma faailoa iā te ia lona uiga.” (Tanielu 5:17) Na sosoo ai ma le faalauiloa atu e Tanielu o le mamalu tele o Nepukanesa, o se tupu sa malosi tele lea na ia fasiotia, taia, faaeaeaina, ma faalumaina so o se tasi na ia finagalo i ai. Peitaʻi, na faamanatu atu e Tanielu iā Pelesara e faapea, o Ieova o le “Atua silisili” na māfua ai ona maua e Nepukanesa le mamalu. O Ieova lea na faalumaina lenā tupu malosi, ona o lona faamaualuga. Ioe, na faamalosia Nepukanesa ia iloa e faapea, o loo “pule le Atua silisili i le malo o tagata, na te tofia i ai lē ua ia finagalo i ai.”—Tanielu 5:18-21.

¹⁶ Na “silafia ia mea uma” e Pelesara. Peitaʻi e leʻi taulau ona ia aʻoaʻoina mai ai se lesona i mea na tutupu. O le mea moni, na sili atu le matuiā o lana agasala na i lo le agasala o le faamaualuga naʻuā a Nepukanesa, auā na faifai Pelesara i le Atua. Na folasia e Tanielu i lumāmea agasala a le tupu. E lē gata i lea, na ia taʻu atu ma le lototele iā Pelesara i luma o lenā faapotopotoga o tagata faapaupau e faapea, o atua sesē “e lē vaai i latou, e lē lagona, e lē iloa ni mea.” Na faaopoopo atu le perofeta lototele a le Atua e faapea, i le faaeseesega ma nei atua lē aogā, o Ieova o le Atua ‘ua i lona aao lau mānava.’ E oo mai lava i aso nei, ua faia e tagata mea e leai ni ola ma atua, ua atua atu i tupe, o galuega, o tulaga taualoa, e faapena foʻi i mea faafiafia. Peitaʻi e lē mafai e nei mea ona maua mai ai le ola. Ua na o Ieova ua tatou nofo aitalafu ai i o tatou ola, o lē tatou te faalagolago atu i ai mo le mānava ola.—Tanielu 5:22, 23; Galuega 17:24, 25.

 UA MATEʻIA LE TUPUA LILO!

17, 18. O ā upu e fā sa tusia i le papuipui, ma o ā uiga moni o na upu?

¹⁷ Ua sauni atu nei le perofeta ua afu lona soifua e fai le mea na lē mafai ona faia e alii popoto uma o Papelonia. Sa ia faitau ma faamatala le tusilima sa tusia i le papuipui. O upu la nei sa tusia ai: “MENE, MENE, TEKELE, UPERESA.” (Tanielu 5:24, 25) O ā uiga o ia upu?

¹⁸ O le uiga moni lava o upu nei, “o le mina, o le mina, o le sekeli, ma le ʻafa sekeli.” O upu taʻitasi, o se fua faatautau o le mamafa o tupe, o loo lisi faasolosolo mai le tupe e telē seʻia oo i le tupe e itiiti lona aogā. O le matuā faigatā lava o le mataupu! E tusa foʻi pe na mafai e alii popoto o Papelonia ona malamalama i mataʻitusi, ae e leʻi faateʻia ai i le lē mafai ona latou faamatalaina o latou uiga.

19. O le ā le faamatalaina o le upu “MENE”?

¹⁹ E ala i le agaga paia, na faamatala e Tanielu e faapea: “O le uiga lenei o le upu, MENE, Ua faitaulia e le Atua lou malo, ua faaiʻuina.” (Tanielu 5:26) O konesane o le upu muamua e mafai ona maua ai le upu “mina” ma le ituaiga upu Arama mo le “faitauina” po o le “faaiʻuina,” e faalagolago i vaueli e faaaogā e le tagata faitau. Na silafia lelei e Tanielu ua latalata le taimi e faasaʻoloto ai tagata Iutaia mai le tafeaga. Ua mavae atu le 68 tausaga o le 70 tausaga na valoia o le faaaunuuaina. (Ieremia 29:10) Sa faitauina e le Tausi Taimi Sili o Ieova aso o le nofoaiga a Papelonia, o se malo malosi o le lalolagi, ma e leʻi iloa e so o se tasi sa iai i le faigāʻāi a Pelesara le lata tele mai o le iʻuga. O le mea moni lava ia, ua oo mai le iʻuga, e lē gata mo Pelesara ae faapena foʻi lona tamā o Naponita. Atonu o le māfuaaga lenā na tusia faalua ai le upu “MENE,” ina ia faalauiloa ai le mutaaga o pulega a nei tupu e toʻalua.

20. O le ā le faamalamalamaga o le upu “TEKELE,” ma na faapefea ona faatatau atu iā Pelesara?

²⁰ E na o le faatasi ona tusia le upu “TEKELE,” ma na  tusia i le numera tasi. Atonu ua faailoa mai ai le faatatau tonu lava iā Pelesara. Ua talafeagai foʻi lea manatu, auā na ia faaalia lona lē migao iā Ieova. O le upu lava ia, o lona uiga o le “sekeli,” ae e mafai foʻi e ona konesane ona maua ai le upu, “fuatia.” O lea la, na fai atu Tanielu iā Pelesara: “TEKELE, Ua fuatia oe i le fuafaatautau, a ua iloa oe ua māmāsagia.” (Tanielu 5:27) I le silafaga a Ieova i atunuu uma, e pei i latou o le efuefu i le fua faatautau. (Isaia 40:15) E leai so latou malosi e taofia ai ana fuafuaga. O le ā la se mea e ono mafai e se tupu faasausili ona fai? Na taumafai Pelesara e faamaualugaina ia lava na i lo le Pule Silisili ese i le aoao o mea. Na loto lenei tagata faamaualuga na te teena Ieova ma faatauemu i le tapuaʻiga moni, ae na ‘iloa lona māmāsagia.’ Ioe, sa matuā talafeagai le faamasinoga lea na faaloloʻi ane mo Pelesara!

21. Na mafai faapefea ona maua uiga e tolu o le upu “UPERESA,” ma o le ā na faailoa mai e lenei upu e uiga i le lumanaʻi o Papelonia, o se malo malosi o le lalolagi?

²¹ O le upu mulimuli sa tusia i le papuipui, o le “UPERESA.” Na faitauina e Tanielu le upu i le numera tasi o le “PERESA,” atonu ona sa talanoa atu i le tupu e toʻatasi a o toesea le isi. Na faaiʻu le tupua maoaʻe a Ieova i le upu lenei, ma ona uiga e tolu na mafai ona maua mai ai. O le upu “uperesa,” o lona uiga moni lava o le “ʻafa sekeli.” Ae e mafai foʻi ona iai isi uiga e lua o mataʻitusi o le upu, e pei o le “vaevaeina” ma “Peresia.” O lea la, na valoia e Tanielu e faapea: “PERESA, Ua vaevaeina lou malo, ua foaʻiina atu iā Metai ma Peresia.”—Tanielu 5:28.

22. Na faapefea ona tali atu Pelesara i le uiga o le tupua, ma atonu o le ā lona faamoemoe sa iai?

²² Ua mateʻia nei le tupua lilo. Ua toeitiiti lava faatoʻilaloina Papelonia e vaegāʻau a Metai ma Peresia. E ui lava sa faanoanoa ona o lenei faalauiloaga o le malaia, sa tausisi lava Pelesara i lana upu. Na ia poloaʻia ana auauna e  faaofuina Tanielu i le ofu pāuli, ma le filifili auro, ma talaʻi atu e faapea, o ia o le pule lona tolu i le malo. (Tanielu 5:29) E leʻi teena e Tanielu lenei faaaloalo, ona sa ia iloa lelei, e mafai e lenei mea ona faaalia ai le mamalu e fitoitonu mo Ieova. O le mea moni, atonu na faamoemoe Pelesara o le a faaitiitia le faamasinoga faaoosala a Ieova e ala i le faamamaluina o Lana perofeta. Pe afai o le tulaga lenā na iai, e leʻi aogā ua masaa le ipu vai.

O LE PAʻŪ O PAPELONIA

23. O le ā le valoaga mai anamua lea na faataunuuina a o faagasolo le faigāʻai a Pelesara?

²³ I le taimi lava a o inu faamanuia atu Pelesara ma ona alii i o latou atua ma faatauemu iā Ieova, o le taimi lenā o loo tupu se mea mataʻutia i le pogisa i fafo atu o le maota o le tupu. O le valoaga lea na valoia mai e Isaia pe toeitiiti lua senituri muamua atu, ua faagasolo lona faataunuuina. E faatatau atu iā Papelonia, na valoia mai e Ieova e faapea: “Ua ou faaiʻuina mapuitigā uma.” Ioe, o faiga faatigā uma a lenā aai amioleaga i auauna filifilia a le Atua, ua oo mai lona iʻuga. O le a faapefea ona tupu o lenei mea? Ua faapea mai le valoaga lava lea: “Elama e, inā alu aʻe ia; Metai e, ina vagaia ia le ʻolo.” Na avea Elama ma vaega o Peresia ina ua mavae atu aso o le perofeta o Isaia. E oo mai i le taimi o le faigāʻai a Pelesara, lea foʻi na valoia i le valoaga lava lea a Isaia, ua uma ona aufaatasi Metai ma Peresia, e “alu aʻe” ma “vagaia” Papelonia.—Isaia 21:1, 2, 5, 6.

24. O ā faamatalaga auʻiliʻili e faatatau i le paʻū o Papelonia na valoia mai i le valoaga a Isaia?

²⁴ O le mea moni, e oo lava i le igoa o le taʻitaʻi o nei vaegāʻau sa valoia mai, e oo foʻi i vala autū o lana osofaʻiga. Pe ā ma se 200 tausaga muamua atu, na valoia ai e Isaia le faauuina e Ieova o lē ua igoa iā Kuresa, e na te osofaʻia Papelonia. O le a sologa lelei mea uma i le taimi o lana  osofaʻiga. O le a “faamamate” vaitafe o Papelonia, ma o le a lē tapunia ona faitotoʻa tetele. (Isaia 44:27–45:3) O le mea lenā sa tupu. Na faatafe ese e ʻautau a Kuresa le vaitafe o Eufirate, e faamāui ai le vai ina ia mafai ona latou ui atu i le alāvai. Sa matala pea faitotoʻa o le pa o Papelonia ona o le faatamala o leoleo. E pei lava ona ioeina e nisi o tusitala o talafaasolopito, na osofaʻia le aai a o faia se fiafia tele a ona tagata. Sa faigofie lava ona faatoʻilaloina Papelonia. (Ieremia 51:30) E mautinoa na maliu ai lava le tupu i le pō lenā. Na lipotia mai e Tanielu: “O le pō lava lea na fasiotia ai Pelesara le tupu o Kaletaia. Na maua le malo o Tariu le Metai i le onogafulu ma le lua o ona tausaga.”—Tanielu 5:30, 31.

 NI AOGĀ E MAUA MAI I LE TUSILIMA I LE PAPUIPUI

25. (a) Aiseā ua talafeagai ai le avea o Papelonia anamua ma faatusa o tapuaʻiga sesē uma i le lalolagi i aso nei? (e) I le ā le uiga na faaaunuua ai i Papelonia auauna a le Atua o aso nei?

²⁵ E tāua tele mo i tatou faamatalaga na faagaeeina Tanielu e tusia i le Tanielu mataupu e 5. I le avea ai ma taulaʻiga o faiga faalotu sesē, ua talafeagai ai ona avea Papelonia anamua ma faatusa o le emepaea o tapuaʻiga sesē uma o le lalolagi. O loo faaataina mai i le Faaaliga o se fafine talitane faamasaatoto, ma o se faiga taufaasesē i le lalolagi atoa, ua taʻua o “Papelonia le Aai Tele.” (Faaaliga 17:5) O le lē utagiaina o lapataʻiga e uiga i ana aʻoaʻoga ma faiga sesē e lē faaaloalogia ai le Atua, ua ia sauāina ai i latou o loo talaʻia le upu moni o le Afioga a le Atua. I le pei o tagata o Ierusalema ma Iuta anamua, na matuā faaaunuua ai le vaega totoe faamaoni o Kerisiano faauuina i “Papelonia le Aai Tele,” ina ua faapogaia e taʻitaʻi lotu sauāga na toetoe lava taofia ai le galuega talaʻi o le Malo i le 1918.

26. (a) Na faapefea ona paʻū “Papelonia le Aai Tele” i le 1919? (e) O le ā le lapataʻiga e tatau iā i tatou ona utagia ma taʻu atu i isi?

²⁶ E ui i lea, na faafuaseʻi lava ona paʻu “Papelonia le Aai Tele”! Na paʻū filemu lava e aunoa ma se vevesi, e pei lava o le paʻū o Papelonia anamua i le 539 T.L.M. Peitaʻi o le paʻū faafaatusa lenei, sa uiga ese lona mataʻutia. Na tupu lenā mea i le 1919 T.A. ina ua faasaʻolotoina tagata o Ieova mai le faapologaina faa-Papelonia, ma faamanuiaina i latou e ala i le mauaina o le finagalo malie o le Atua. Na iʻu ai i lenei mea le pulega a “Papelonia le Aai Tele” i tagata o le Atua, ma faailogaina ai le amataga o le faaalialia o lotu i le lautele, o se taufaasesē. O le a lē toe suia lava lenā tulaga, ma ua toe o se aga lona faaumatiaga. O lea la, ua talaʻiina atu e auauna a Ieova le lapataʻiga: “Loʻu nuu e, ia outou ō ese iā te ia, ina neʻi faatasia outou i ana agasala.” (Faaaliga 18:4) Po ua e utagia ea lenā lapataʻiga? Po o e taʻuina atu ea i isi? *

27, 28. (a) O le ā le upu moni tāua e leʻi faagaloina lava e Tanielu? (e) O ā faamaoniga ua iā i tatou e faapea, ua toeitiiti ona gaoioi lea o Ieova faasaga i tagata amioleaga o le lalolagi i aso nei?

 ²⁷ O loo iai foʻi se faaumatiaga o loo faaloloʻi mai i aso nei, ae e lē mo na o “Papelonia le Aai Tele.” Ia manatua le upu moni tāua lea e taulaʻi i ai le tusi o Tanielu: O Ieova o le Pule Silisili ese i le aoao o mea uma. E na o Ia lava, e iai le aiā e tofia ai sē e pule i tagata. (Tanielu 4:17, 25; 5:21) So o se mea lava e faasagatau i fuafuaga a Ieova o le a tafiesea. Ua utiuti le taimi o totoe ona gaoioi loa lea o Ieova. (Sapakuka 2:3) I le tulaga o Tanielu, na oo ane lenā taimi ina ua pe a ma le 100 tausaga o lona soifua. Na ia vaaia ai le tafiesea e Ieova o le malo malosi o le lalolagi, le malo na sauāina tagata o le Atua talu mai le taimi a o talavou Tanielu.

²⁸ O loo iai faamaoniga lē matineia e faapea, ua tofia e Ieova i le nofoālii i le lagi se Tupu mo tagata. Talu ai ua lē amanaʻia e le lalolagi lenei Tupu ma tetee i lana pulega, e mautinoa lava ua toeitiiti ona aveesea atoatoa lea e Ieova tagata faatautee uma i le pulega o le Malo. (Salamo 2:1-11; 2 Peteru 3:3-7) Po o e gaoioi ea e tusa ai ma le faanatinati o le taimi o loo tatou iai ma tuu atu lou faatuatua i le Malo o le Atua? Pe afai o loo e faia faapea, e mautinoa ua e matuā aʻoaʻoina se lesona mai le tusilima i le papuipui!

[Faaopoopoga i lalo]

O Ā MANATU AOGĀ NA E MAUA MAI?

• Na faapefea ona faaselemutu le faigāʻai a Pelesara i le pō o Oketopa 5/6, 539 T.L.M.?

• O le ā le faauigaina o le tusilima sa tusia i le papuipui?

• O le ā le valoaga e faatatau i le paʻū o Papelonia na faataunuuina a o faagasolo le faigāʻai a Pelesara?

• O le ā le uiga o loo iai i le tala i le tusilima i le papuipui mo i tatou i aso nei?

[Fesili mo le Suʻesuʻega]

 [Ata i le itulau 98]

 [Ata i le itulau 103]