1. O ai na faia mea uma lava?

NA TAʻUA e Ieremia: “O Ieova, o le Atua moni lea. O ia o le Atua soifua.” (Ieremia 10:10) Na faia foʻi e Ieova le Atua mea uma lava. Na alalaga atu ē i le lagi i le Atua: “Na e foafoaina mea uma lava, ma o lou finagalo foʻi ua iai nei mea ma na foafoaina ai.” (Faaaliga 4:11) Na lagi e le tupu o Tavita viiga o le Atua e faapea: “O loo iā te oe le puna o le ola.” (Salamo 36:9) O le ola o se meaalofa mai le Atua.

2. O ā mea ua faia e le Atua e tausia ai o tatou ola?

² E tausia foʻi e Ieova o tatou ola. (Galuega 17:28) Ua ia saunia a tatou meaʻai, vaitaumafa, le ʻea ua tatou mānavaina ma le laueleele o loo tatou nonofo ai. (Faitau le Galuega 14:15-17.) O mea uma nei ua saunia e Ieova ina ia tatou ola fiafia ai. Ae ina ia atili ona tatou ola fiafia, e tatau ona tatou faamasani i tulafono a le Atua ma usiusitai i ai.—Isaia 48:17, 18.

3. O le ā le silafaga a Ieova ina ua fasiotia e Kaino Apelu?

³ E finagalo le Atua ina ia tatou faatāua o tatou ola ma soifua o isi. O se faaaʻoaʻoga, i ona pō o Atamu ma Eva, na matuā ita ai la laʻua tama o Kaino, i lona uso laʻitiiti o Apelu. Na lapataʻi atu Ieova iā Kaino, o lona ita e ono iʻu  ai i lona faia o se agasala matuiā. Ae e leʻi faalogo Kaino. Na ʻfaaoolima Kaino iā Apelu lona uso, ma oti ai o ia.’ (Kenese 4:3-8) Na faasalaina e Ieova Kaino ona o le fasiotia o lona uso.—Kenese 4:9-11.

4. Na faapefea ona faamatilatila e le Atua le vaaiga saʻo i le ola i le Tulafono a Mose?

⁴ Mulimuli ane pe tusa ma le 2,400 tausaga ua mavae, na tuuina atu ai e Ieova tulafono i tagata Isaraelu. Na fesoasoani na tulafono iā i latou e auauna ai i le Atua, lea na faafiafiaina ai lona finagalo. Talu ai na tuuina atu nei tulafono e ala i le perofeta o Mose, o le ala lea ua taʻua ai i nisi taimi, o le Tulafono a Mose. O se tasi o nei tulafono: “Aua e te fasioti tagata.” (Teuteronome 5:17) Ua faailoa atu ai i tagata Isaraelu, e faatāua e le Atua ola o tagata, ma e tatau foʻi ona latou faatāuaina soifua o isi.

5. O le ā le manatu e ao ona iā i tatou i le faapaʻū tama?

⁵ Ae ā le ola o se pepe e leʻi fanau mai? E tusa ai ma le Tulafono a Mose, o se agasala pe a oti se pepe o i le manava o le tinā, ona o se mea na fai e se isi tagata. E tāua iā Ieova le ola o se pepe e leʻi fanau mai. (Faitau le Esoto 21:22, 23; Salamo 127:3.) O lona uiga, e sesē le faapaʻū tama.

6. Aiseā e lē tatau ai ona tatou feita i isi tagata?

⁶ O le faatāua o le ola, e aofia ai le saʻo o la tatou vaai i isi tagata. Ua taʻua i le Tusi Paia: “O lē e ʻinoʻino i lona uso o le fasioti tagata o ia, ma ua outou iloa e leai se fasioti tagata e tumau iā te ia le ola e faavavau.” (1 Ioane 3:15) A tatou fia ola e faavavau, aua neʻi o tatou feita i isi tagata, auā o le ita e iʻu ai i le sauā. (1 Ioane 3:11, 12) E tāua tele ona tatou fealofani.

7. O ā mea e faaalia ai le lē faatāua o le ola?

⁷ Ae ā le faatāua o o tatou lava ola? E leai lava se tagata e fia oti, ae e iai tagata e fiafia e fai mea e lamatia ai le ola. O se faaaʻoaʻoga, e toʻatele tagata e taumafa tapaa pe faaaogā  fualaau faasāina. O mea na e faaleaga ai le tino ma e masani ona feoti ai tagata. O se tagata e faaaogā na mea, e manatu faatauvaa i le ola. E lē mamā na mea i le silafaga a Ieova. (Faitau le Roma 6:19; 12:1; 2 Korinito 7:1.) E tatau ona tuu na mea pe a tatou mananaʻo e talia i tatou e le Atua. E ui e faigatā ona tuu, ae e mafai ona fesoasoani mai Ieova iā i tatou, ma e talisapaia e Ieova lo tatou taumafai e faatāua o tatou ola, o se meaalofa mai iā te ia.

8. Aiseā e tatau ai ona tatou mataala ina ia saogalemu o tatou ola ma soifua o isi?

⁸ A tāua le ola iā i tatou, e tatou te mataala ina ia saogalemu o tatou ola ma soifua o isi. Tatou te lē faatamala pe fai foʻi ni mea faafiafia e ono lamatia ai o tatou ola. Tatou te lē faatamala i le aveina o taavale, ma ʻalofia taaloga sauā po o taaloga e ono lamatia ai le ola. (Salamo 11:5) Na taʻua i le Tulafono a le Atua i tagata Isaraelu: “Afai e te fausia se fale fou [e mafolafola le taualuga], ia e fausia foʻi ma se puipui e siʻo ai le taualuga, neʻi e nofosala i le faamasaatoto pe afai e paʻū ai se tasi mai i lou fale.” (Teuteronome 22:8) Ina ia mulimuli i lenā taʻiala, ia fai lelei faasitepu o lou maota neʻi paʻū ma manuʻa ai se tagata. A iai sau taavale, ia mautinoa o loo lelei. Ia mautinoa e lē o lamatia lou soifua po o soifua o isi, ona o lou maota po o lau taavale.

9. O le ā le auala e tatou te faia ai manu pe a tāua iā i tatou le ola?

⁹ Ae faapefea ola o manu? E paia i Lē na faia mea uma lava ola o manu. E faataga e le Atua le fasi o manu mo meataumafa ma lavalava, pe puipuia ai tagata mai lamatiaga. (Kenese 3:21; 9:3; Esoto 21:28) Peitaʻi, e sesē le sauā, tafana pe tapēina manu i taaloga, lea e faaalia ai le manatu faatauvaa i le ola.—Faataoto 12:10.

10. E faapefea ona faaalia e Ieova e iai le sootaga o le ola ma le toto?

¹⁰ Ina ua fasiotia e Kaino lona uso o Apelu, na fetalai i  ai Ieova: “O loo alaga mai iā te aʻu le toto o lou uso mai i le eleele.” (Kenese 4:10) Ina ua fetalai le Atua i le toto o Apelu, o lona uiga o le ola o Apelu. Sa tatau ona faasala Kaino auā na ia faaumatia le ola o Apelu. E peiseaʻī o loo alaga atu le toto po o le ola o Apelu iā Ieova, ina ia faamasinoina Kaino. Na toe taʻua le sootaga o le ola ma le toto ina ua uma le Lolo i ona pō o Noa. A o lumanaʻi le Lolo, na taumamafa tagata i fualaau ʻaina, fualaau faisua, saito ma fatu. Ae ina ua uma le Lolo, na fetalai atu Ieova iā Noa ma ona atalii: “Ia fai ma a outou meaʻai ia manu uma e feoaʻi.” Ae e iai le mea na faasā e le Atua: “A o le aano o le manu ma lona toto; o lona ola lea, aua tou te aai ai.” (Kenese 1:29; 9:3, 4) Ioe, i le silafaga a Ieova e iai le sootaga o le ola ma le toto o manu.

11. O le ā le mea ua faasā e le Atua ona faia i le toto talu mai ona pō o Noa?

¹¹ Tatou te faatāuaina le toto pe a tatou lē aai ai. I lana Tulafono i tagata Isaraelu, na poloaʻi atu ai Ieova: ʻO so o se tasi o le fanauga a Isaraelu, e alu e tulimanu ma maua se manu o le vao, po o se manulele e ʻaina, e ao ona ia faaalu lona toto ma tanu i le eleele. O le mea lea, ua ou fai atu ai i le fanauga a Isaraelu: “Aua tou te aai i le toto o ituaiga uma o meaola.”’ (Levitiko 17:13, 14) Na faaauau pea ona iai le tulafono a le Atua e faasā le ʻaina o toto o manu, lea na tuu atu iā Noa pe ā ma le 800 tausaga na muamua atu. E manino le silafaga a Ieova: E mafai ona aai ana auauna i aano o manu, ae lē o le toto. E tatau ona latou sasaa le toto i le eleele, e peiseaʻī ua toe faafoʻi atu i le Atua le ola o le manu.

12. O le ā le tulafono e uiga i le toto na tuuina atu e le agaga paia i le uluaʻi senituri, lea e ao pea ona tausia i ona pō nei?

¹² O loo iai se tulafono faapena mo Kerisiano. Na faapotopoto aposetolo ma toeaina na taʻimua i soo o Iesu  i le uluaʻi senituri, ina ia filifilia tulafono e tatau ona mulimuli ai faapotopotoga Kerisiano uma. O la latou iʻugāfono lenei: “Ua tonu i le agaga paia ma i matou nei, ia lē faaopoopo atu nisi avega iā te outou, ae e na o nei mea e tatau, ia faaauau ona taumamao mai i mea ua faataulaga mo tupua, ma le toto, ma mea ua titina, ma le faitaaga.” (Galuega 15:28, 29; 21:25) O lea la, e tatau ona tatou ʻfaaauau ona taumamao ma le toto.’ I le silafaga a le Atua, o le faamamao ma le toto, e tutusa lea ma le faamamao mai le ifo i tupua ma feusuaʻiga lē mamā.

13. Ia faaaʻoaʻo mai le māfuaaga ua aofia ai tuigātoto i le tulafono ia faamamao ma le toto.

¹³ Pe e aofia ai tuigātoto i lenei tulafono ia faamamao ma le toto? Ioe. O se faaaʻoaʻoga: Seʻi faapea ua fai atu se fomaʻi e te faamamao ma le ʻava malosi. Po o lona uiga la, e lē tatau ona e taumafa i le ʻava malosi ae e mafai lava ona tui i lou tino le ʻava malosi? E leai! E faapena foʻi le faamamao ma le toto, e lē tatau ona aveina le toto i totonu o le tino po o le ā lava le auala e fai ai. O le faatonuga e faamamao ma le toto, o lona uiga e faasā ona tuiina e se tagata le toto i o tatou tino.

14, 15. Pe a fai atu fomaʻi e tatau ona tui le toto, o le ā le tali a se Kerisiano, ma aiseā?

¹⁴ Ae faapefea pe a matuā tigāina se Kerisiano, pe faapea foʻi e tatau ona fai sona taotoga faigatā? Atonu e fai atu fomaʻi e tatau ona tui lona toto, auā a leai, e oti. E lē fia oti se Kerisiano. Ina ia faaauau ona ola, e talia e se Kerisiano isi togafitiga e lē o iai le toto. O lea la, e saʻili e se Kerisiano togafitiga faafomaʻi pe a mafai ona maua, ma taliaina isi togafitiga e lē o iai le toto.

¹⁵ Po o le a solia e se Kerisiano le tulafono a le Atua, ina ia faaumiumi ai lona ola i lenei lalolagi? Na fetalai Iesu: “O sē e fia faasaoina lona ola, e maʻimau ia, a o sē e faamaʻimau  lona ola ona o aʻu, e maua e ia.” (Mataio 16:25) E leai se tasi o i tatou e fia oti. Ae a tatou taumafai e faaumiumi o tatou ola e ala i le soli o le tulafono a le Atua, e maumau ai la lo tatou ola e faavavau. O se gaoioiga poto lo tatou faatuatuaina o le saʻo o le tulafono a le Atua, ma tatou talitonu ai afai tatou te feoti, o le a manatua i tatou e Ieova i le toe tū, ma o le a ia toe faaolaina ai i tatou.—Ioane 5:28, 29; Eperu 11:6.

16. O le ā le tulaga ua maumauaʻi ai auauna a le Atua e uiga i le toto?

¹⁶ Ua maumauaʻi auauna faamaoni a le Atua e mulimuli i lana faatonuga i le toto. Latou te lē aai i le toto, ma lē taliaina le toto mo togafitiga faafomaʻi. * Ua latou talitonu ua silafia e le Atua le mea e lelei mo i latou. Pe e te talitonu i lenā mea?

17. O le ā le mea e ao ona fai i le toto lea na talia e Ieova le Atua i ona pō o Isaraelu?

¹⁷ Ua faamatilatila i le Tulafono a Mose le mea e ao ona fai i le toto. Na poloaʻi Ieova i le auala e tatau ona tapuaʻi ai tagata Isaraelu: “O le ola o le meaola ua iai i lona toto, ma ua ou tuuina le toto i luga o le fata faitaulaga mo outou e  fai ai le togisala mo o outou ola, auā o le toto e fai ai le togisala.” (Levitiko 17:11) Ina ua agasala tagata Isaraelu, sa faamagaloina i latou ina ua faia se taulaga i manu, ma liligi le toto o le manu i luga o le fata faitaulaga, i le fale fetafaʻi po o le malumalu o le Atua. E pau le mea e ao ona fai i le toto, o le faaaogā lea i taulaga.

18. O ā aogā ma faamanuiaga ua tatou maua ona o le toto na maligi o Iesu?

¹⁸ Ua lē o toe tausia e Kerisiano moni le Tulafono a Mose, ma ua lē toe faia ni taulaga i manu pe liligi le toto o manu i le fata faitaulaga. (Eperu 10:1) Ae o le faaaogāina o le toto i le fata faitaulaga i ona pō o Isaraelu, ua fai ma ata o le taulaga tāua a Iesu Keriso, le Alo o le Atua. E pei ona tatou aʻoaʻoina i le Mataupu e 5 o lenei tusi, na foaʻi mai e Iesu lona soifua mo i tatou ina ua maligi  lona toto e fai ma taulaga. Ona afio aʻe lea o ia i le lagi ma tauaao atu i le Atua le tāua o lona toto na faamaligiina. (Eperu 9:11, 12) O le faavae lenā o le faamagaloina o agasala, lea e maua ai le avanoa i le ola e faavavau. (Mataio 20:28; Ioane 3:16) Maʻeu le tāua o le toto o Iesu! (1 Peteru 1:18, 19) E pau le auala e maua ai le faaolataga, o le faatuatua lea i le tāua o le toto na maligi o Iesu.

19. O le ā le mea e tatau ona tatou faia ina ia ʻmamā ai mai i le toto o tagata uma’?

¹⁹ Tatou te faafetai iā Ieova le Atua mo lana meaalofa o le ola. E tatau ona uunaʻia ai i tatou e faailoa atu i isi le avanoa e maua ai le ola e faavavau, ona o le faatuatua i le taulaga a Iesu. O lo tatou manatu mamafa i soifua o tagata, o le a uunaʻia ai i tatou ia maelega e taʻutaʻu atu lenei tala lelei i isi. (Faitau le Esekielu 3:17-21.) A tatou filigā e fai lenei tiute tauave, e mafai ona tatou faapea atu e pei o Paulo: “Ua mamā aʻu mai i le toto o tagata uma, auā ou te leʻi taofia le taʻuina atu iā te outou o le finagalo uma o le Atua.” (Galuega 20:26, 27) O le faailoa atu o le Atua ma lona finagalo, o se auala lelei lenā e faaalia ai lo tatou matuā faatāuaina o le ola ma le toto.