1-3. (a) Na faapefea ona faaalia e Solomona le atamai uigaese i le auala na ia taulimaina ai se finauga i le va o ni tinā e faatatau i se pepe? (e) O le ā ua folafola e Ieova o le a ia foaʻi mai iā i tatou, ma o ā fesili ua lāgā ai?

 O SE mataupu faigatā tele—e toʻalua ni fafine sa finau i se pepe. Sa nonofo uma fafine nei i se fale e tasi, ma na fanauina e i laʻua uma ni pepe tama, e na o ni aso na va aʻi. Ona oti lea o le isi pepe, ae o lea ua finau nei fafine uma e toʻalua po o ai o laʻua le tinā o le pepe o loo ola. a E leai nisi na molimau i le mea na tupu. Atonu pe sa fofogaina le mataupu i se fono faamasino maulalo ae leʻi maua ai se vaifofō. O le iʻuga, na faaoo atu loa le finauga iā Solomona, le tupu o Isaraelu. Faamata e mafai ona ia mauaina le mea moni?

² Ina ua māeʻa ona faalologo pea o ia mo se taimi umi a o fefinauaʻi fafine, ona tapa loa lea o Solomona e ave ane se pelu. I le foliga mai sa matuā mautinoa lava i lana mea o le a fai, na ia faatonuina ai ina ia vaelua le tamaitiiti, ina ia tofu fafine uma ma se ʻafa o le tino o le pepe. O le taimi lava lenā na augani ane ai le tinā moni i le tupu ina ia tuuina atu le pepe—si ana tama aulelei—mo le isi fafine. Peitaʻi sa maumauaʻi pea le isi fafine ina ia vaelua le tamaitiiti. O inā loa na iloa ai e Solomona le mea moni. Sa ia iloa atu lagona alofa faapelepele o se tinā mo lana tama na fanau mai i lona lava manava, ona ia faaaogā lea o le mea ua ia iloa e foʻia ai lenei finauga. Seʻi manatu i le mapusaga na oo i le tinā ina ua toe faafoʻi atu i ai e Solomona lana pepe ma faapea atu: “O lona tinā lenā.”—1 Tupu 3:16-27.

 ³ Maʻeu se atamai uigaese, a ea? Ina ua logotala tagata i le auala na faafoe ai e Solomona le mea na tupu, ona latou taufai ofo ai lea, “auā ua latou iloa ua iā te ia le poto mai le Atua.” Ioe, o le atamai po o le poto o Solomona o se meaalofa mai le Atua. Na foaʻiina e Ieova iā te ia “le loto poto ma le matala.” (1 Tupu 3:12, 28) Ae faapefea i tatou? Faamata e mafai ona tatou mauaina foʻi le atamai faale-Atua? Ioe, auā na faagaeeina Solomona e tusia upu nei: ʻO Ieova na te foaʻi mai le atamai.’ (Faataoto 2:6) Ua folafola e Ieova lona foaʻiina mai o le atamai—le tomai lea e faaaogā lelei ai le poto, le malamalama, ma le faautauta—iā i latou o ē saʻili faamaoni atu i ai. E faapefea ona tatou maua le atamai mai lugā? Pe faapefea ona tatou faaaogāina lea atamai i o tatou olaga?

4-7. O ā mea manaʻomia e fā mo le mauaina o le atamai?

⁴ Pe tatau ea ona tatou matuā atamamai ma ia maualuluga ni a tatou aʻoaʻoga ina ia mafai ai ona tatou maua le atamai faale-Atua? E leai. O loo naunau Ieova e tufa mai lona atamai iā i tatou e tusa lava po o ā talaaga ma aʻoaʻoga na tatou tupuga mai ai. (1 Korinito 1:26-29) Peitaʻi e tatau ona tatou tausolomua, auā ua fautuaina i tatou e le Tusi Paia ina “ia maua le poto.” (Faataoto 4:7) E mafai faapefea ona tatou faia lenā mea?

⁵ Muamua, e manaʻomia ona tatou matataʻu i le Atua. Ua taʻua i le Faataoto 9:10 e faapea: “O le mataʻu iā Ieova, o le amataga o le poto lea [“le uluaʻi laasaga i le mauaina o le atamai,” The New English Bible].” O le mataʻu i le Atua o le faavae lea o le atamai moni. Aiseā? Manatua foʻi, o le atamai e aofia ai le tomai e faaaogā ai ma le tonu le poto ua maua. O le mataʻu la i le Atua, e lē faauiga i le gatete palaai i ona luma, ae ia ifo atu iā te ia ma le migao, le faaaloalo, ma le faatuatua. O se mataʻu faapena e aogā ma e matuā uunaʻia ai faanaunauga o le loto. E uunaʻia ai i tatou ina ia ōgatusa o tatou olaga ma mea ua tatou iloa e uiga i le finagalo ma ala o le Atua. O le auala sili lenā ona atamai e uia, auā e aogā pea tapulaa maualuluga a Ieova i ē e usiusitai i ai.

⁶ Lona lua, e tatau ona tatou lotomaulalo. E lē mafai ona iai le atamai faale-Atua pe a lē iai le lotomaulalo. (Faataoto 11:2)  Aiseā ua faapea ai? Pe afai tatou te lotomaulalo, o le a lotomalilie la e taʻutino atu e tatou te lē iloa tali uma i fesili, e lē saʻo i taimi uma o tatou manatu, ma e manaʻomia ona iloa po o le ā le finagalo o Ieova i mataupu. ʻE tetee atu Ieova i ē faamaualuluga,’ ae fiafia o ia e foaʻi mai le atamai iā i latou o ē lotomaulalo.—Iakopo 4:6.

⁷ O le mea tāua lona tolu, o le suʻesuʻeina lea o le Afioga a le Atua. O loo faaalia mai le atamai o Ieova i lana Afioga. Ina ia maua lenā atamai, e tatau ona tatou faia ni taumafaiga ina ia saʻilia. (Faataoto 2:1-5) O le mea manaʻomia lona fā, o le tatalo. Pe afai tatou te talosaga atu ma le loto faamaoni i le Atua e foaʻi mai le atamai, o le a ia fiafia e faia faapea. (Iakopo 1:5) O le a taliina a tatou tatalo mo le fesoasoani a lona agaga. E mafai foʻi e lona agaga ona fesoasoani mai ina ia tatou maua ai ʻoa o loo i lana Afioga, lea e mafai ona fesoasoani iā i tatou i le foʻiaina o faafitauli, le ʻalofiaina o lamatiaga, ma le faia o filifiliga atamai.—Luka 11:13.

8. Pe afai ua tatou maua moni le atamai faale-Atua, o le a faapefea ona aliali mai?

⁸ E pei ona tatou mātauina i le Mataupu e 17, e aogā tele le atamai o Ieova. O lea la, pe afai tatou te saʻilia moni lava le atamai faale-Atua, o le a aliali mai lenā i le auala e tatou te amioaʻi ai. Na faamatalaina e le soo o Iakopo fua o le atamai o le Atua ina ua ia tusi mai: “O le poto mai lugā e muamua ona mamā, i le ua filemu, e agamalu [po o le “fetuutuunaʻi”], e ganagofie, e tumu i le alofa ma fua lelei, e lē alofa faapito, e lē faatagāfai.” (Iakopo 3:17) A o tatou talanoaina vala taʻitasi o le atamai tauatua, tatou te ono fesiligia i tatou lava, ʻPo o aogā ea le atamai mai lugā i loʻu olaga?’

9. O le ā le uiga o le mamā, ma aiseā ua talafeagai ai ona iai muamua i le lisi o uiga o le atamai?

⁹ “E muamua ona mamā.” Ina ia mamā, o lona uiga, ia lē ponā ma lē mataʻuleagaina, ae lē na o foliga mai fafo, ae i le loto foʻi. E ō faatasi i le Tusi Paia le atamai ma le loto, peitaʻi e lē mafai e le atamai faalelagi ona iai i se loto o loo palapalā i mafaufauga,  tuʻinanauga, ma manatunatuga leaga. (Faataoto 2:10; Mataio 15:19, 20) Peitaʻi, afai e mamā o tatou loto, i se mamao e oo i ai mo tagata lē lelei atoatoa, o le a mafai ona tatou ʻʻalo ese ai i mea leaga, ma faia mea lelei.’ (Salamo 37:27; Faataoto 3:7) Maʻeu le talafeagai ona lisiina muamua o le mamā o se uiga o le atamai. Ae pe afai tatou te lē o mamā i amioga ma le itu faaleagaga, e mafai la faapefea ona tatou faaatagia moni atu isi uiga o le atamai mai lugā?

10, 11. (a) Aiseā e tāua ai ona tatou tausia le filemu? (e) Pe afai e te lagona ua e faatigā i sou uso tapuaʻi, e mafai faapefea ona e faamaonia atu o oe o sē e faatupuina le filemu? (Tagaʻi foʻi i le faaopoopoga.)

¹⁰ “I le ua filemu.” O le atamai faalelagi e uunaʻia ai i tatou ina ia faatupuina le filemu, o se vala o le fua o le agaga o le Atua. (Kalatia 5:22) O loo tatou taumafai e ʻalofia le faagaepuina o le “noataga o le filemu” o loo autasia ai tagata o Ieova. (Efeso 4:3) E tatou te faia foʻi le mea sili e mafai ina ia toe faafoʻisia ai le filemu pe a tulaʻi mai se faafitauli. Aiseā e tāua ai lenei mea? O loo faapea mai le Tusi Paia: “Ia outou . . . fifilemu; ona iā te outou lea o le Atua e ona le alofa ma le manuia.” (2 Korinito 13:11) O lea la, pe afai tatou te tausia pea le filemu, o le a faapena foʻi ona faatasi mai iā i tatou le Atua o le filemu. E iai se sootaga tonu lava i le auala o loo tatou feutagaʻi ai ma isi o tatou uso tapuaʻi, ma la tatou faiā ma Ieova. E mafai faapefea ona tatou faamaonia atu o i tatou o ni ē tausia le filemu? Seʻi manatu i se faaaʻoaʻoga.

¹¹ O le ā e tatau ona e faia pe a e lagona ua e faatigā i sou uso tapuaʻi? Na fetalai Iesu: “Pe afai foʻi e te avatu lau taulaga i le fata faitaulaga, ona e manatua ai lea ua i lou uso se mea e tigā ai o ia iā te oe, inā tuu ia i lea mea o lau taulaga i luma o le fata faitaulaga, a e alu oe ia muaʻi faalelei i lou uso, i le e sau ai, ma avatu lau taulaga.” (Mataio 5:23, 24) E mafai ona e faatatauina lenā fautuaga e ala i lou tausolomua ona alu atu i lou uso. Mo le ā le faamoemoe? Ina ia “faalelei” ma ia. b Ina ia faia lenā mea, e ono  manaʻomia ona e amanaʻia ona lagona tigā na i lo le lē ano i ai. Pe afai e te alu atu i lou uso ma le faamoemoe o le tausia o le filemu, e mautinoa lava e mafai ona faaleleia so o se lē femalamalamaaʻi sa iai, faia ni faatoesega talafeagai, ma fefaamagaloaʻi. E faaalia ai foʻi o loo taʻitaʻia oe e le atamai faale-Atua.

12, 13. (a) O le ā le uiga o le upu “fetuutuunaʻi” i le Iakopo 3:17? (e) E mafai faapefea ona tatou faaalia le fetuutuunaʻi?

¹² “E fetuutuunaʻi.” O le ā le uiga o le fetuutuunaʻi? E tusa ai o manatu o tagata popoto, e faigatā ona faaliliu le upu Eleni mo le “fetuutuunaʻi” lea e faaaogā i le Iakopo 3:17. O le uiga o lenei upu o le “lolo atu.” Ua faaaogā e tagata faaliliu upu e pei o le “faapalepale,” “agamalu,” ma le “magafagafa.” E mafai faapefea ona tatou faamaonia, o loo aogā iā i tatou lenei vala o le atamai mai lugā?

 ¹³ I le Filipi 4:5 o loo faapea mai: “Ia iloa lo outou agamalu [po o le “fetuutuunaʻi,”] e tagata uma lava.” E faitauina faapea le isi faaliliuga: “Ia iai se talaaga o sē fetuutuunaʻi.” (The New Testament in Modern English, J. B. Phillips) Seʻi mātau, e lē o faamamafaina po o ā o tatou manatu iā i tatou lava; o loo faamamafa po o ā manatu o isi e uiga iā i tatou, o lo tatou talaaga o loo iai. O le tagata e fetuutuunaʻi e lē pulepuletutū, pe maumauaʻi e fai mea uma lava i lana lava auala. Na i lo lea, e lotomalie e faalogologo atu i isi, ma afai e talafeagai, e lolo atu foʻi i faanaunauga o na tagata. E iā te ia uiga agamalu, e lē soona ʻinaʻinā pe mateletele i ana feutagaʻiga ma isi. E ui e manaʻomia e Kerisiano uma lenei uiga, ae e sili atu ona tāua i toeaina. O uiga agamalu e faigofie ona tosina mai ai tagata i toeaina. (1 Tesalonia 2:7, 8) E lelei pe a tatou fesili uma ifo iā i tatou lava, ʻPo o iai soʻu talaaga o se tasi e magafagafa, e lolo atu, ma agamalu?’

14. E mafai faapefea ona tatou faaalia le “ganagofie”?

¹⁴ “E ganagofie.” O le upu Eleni ua faaliliuina i le “ganagofie” e lē o maua lava i se isi mau o Tusitusiga Eleni. E tusa ai o le manatu o se tasi tagata aʻoga, o lenei upu “e masani ona faaaogā i toleniga faavaegāʻau.” E iai le manatu o le “faigofie ona faatauanau” ma le “gauaʻigofie.” O se tasi ua puleaina e le atamai mai lugā e nofosauni e gauaʻi atu i mea o loo fai mai ai le Tusi Paia. E lē o ia o se tagata e faia se filifiliga ona musu lea e talia so o se manatu e ono feteenaʻi ma ona manatu. Na i lo lea, e vave lava ona suia lona mafaufau pe a faailoa atu i ai faamaoniga manino mai le Tusi Paia e faapea, o loo sesē ona manatu po o ana faaiʻuga na faia. Po o le tulaga ea lenā o loo iloa ai oe e isi?

15. O le ā le alofa mutimutivale, ma aiseā ua fetaui ai ona taʻua faatasi le “alofa” ma “fua lelei” i le Iakopo 3:17?

¹⁵ “E tumu i le alofa ma fua lelei.” c O le alofa po o le alofa  mutimutivale o se vaega tāua o le atamai mai lugā, auā o se atamai faapea ua taʻua e “tumu i le alofa.” Seʻi mātau, o loo taʻua faatasi le “alofa” ma “fua lelei.” Ua fetaui lenā auā i le Tusi Paia, o loo tele ina faasino atu le alofa mutimutivale i se manatu mamafa naunautaʻi mo isi, o se lagona alofa e tupu mai ai le tele o ni gaoioiga agalelei. O loo faamatalaina i se tasi tusi le uiga o le alofa mutimutivale e faapea, “o se lagona faanoanoa i le tulaga lē manuia o se tasi, ma o loo taumafai e fesoasoani i ai.” O lona uiga, o le atamai faale-Atua e māfana, e lotoalofa, e magafagafa, ma e lē na o se poto faalemafaufau. E faapefea ona tatou faaalia atu e matuā tele lo tatou alofa mutimutivale?

16, 17. (a) E lē gata o le alofa i le Atua, ae o le ā ua uunaʻia ai i tatou e faia se sao i le galuega talaʻi, ma aiseā? (e) O ā auala e mafai ona tatou faaalia ai o loo tumu i tatou i le alofa mutimutivale?

¹⁶ E mautinoa o le auala tāua e faia ai lenei mea, o le talaʻi atu o le tala lelei o le Malo o le Atua i isi. Aiseā ua tatou faia ai lenei galuega? Muamua lava, o le alofa i le Atua. Ae o loo uunaʻia foʻi i tatou i le alofa mutimutivale, po o lagona alofa mo isi. (Mataio 22:37-39) E toʻatele tagata i aso nei ua “lailoa i latou ma tuulafoaʻiina, e pei o mamoe e leai so latou leoleo.” (Mataio 9:36) Ua tuulafoaʻiina ma faatauasoina faaleagaga i latou e leoleo mamoe pepelo a lotu. O le iʻuga, ua latou lē iloa ai le taʻiala atamai lea o loo maua i le Afioga a le Atua, po o faamanuiaga ua lē o toe umi ona aumaia lea e le Malo i lenei lalolagi. Pe a tatou mafaufau loloto la i manaʻoga faaleagaga o o tatou tuaoi, ona uunaʻia lea o i tatou e lagona alofa, ina ia faia mea uma tatou te mafai e taʻu atu ai iā i latou le fuafuaga alofa a Ieova.

¹⁷ O ā isi auala e mafai ona tatou faaalia ai o loo tumu i tatou i le alofa mutimutivale? Seʻi manatu i le talafaatusa a Iesu i le tagata Samaria lea na ia mauaina se tagata faimalaga o taatia i autafa o le auala, ua faoa ana mea ma sasaina. Ona o le alofa o le Samaria, na uunaʻia ai o ia e ʻgaoioi ma le alofa,’ i lona fusifusia o manuʻa o le tagata ma tausi lelei i ai. (Luka 10:29-37) Po ua lē faataʻitaʻia mai ai ea i inei, o le alofa mutimutivale e aofia ai le avatuina o se fesoasoani aogā iā i latou o loo  manaʻomia? Ua taʻu mai e le Tusi Paia iā i tatou ina ia “agalelei, . . . i tagata uma lava, aemaise i le aiga o le faatuatua.” (Kalatia 6:10, LF) Seʻi manatu i ni tulaga e ono faatino ai. Atonu e manaʻomia e se uso matua se auala e faimalaga atu ai i sauniga faa-Kerisiano. Atonu e manaʻomia e se tinā o le faapotopotoga ua oti lana tane, se fesoasoani i le toe faaleleia o ni mea i lona fale. (Iakopo 1:27) Atonu e manaʻomia e se tagata ua faavaivai se “upu lelei” e toe faafiafia ai o ia. (Faataoto 12:25) Pe a tatou faaalia le alofa mutimutivale i auala faapena, tatou te avatu ai se faamaoniga faapea, o loo aogā le atamai mai lugā iā i tatou.

18. Pe afai o loo taʻitaʻia i tatou e le atamai mai lugā, o le ā e tatau ona tatou taumafai e liaʻi ese mai o tatou loto, ma aiseā?

¹⁸ “E lē alofa faapito.” O le atamai faale-Atua e ʻalofia ai le faailogalanu ma le faamaualuga faalotonuu. Pe afai e taʻitaʻia i tatou e lenā atamai, tatou te tauivi ai e matuā liaʻi ese mai o tatou loto so o se faanaunauga e faaalia uiga faaʻauʻau. (Iakopo 2:9) Tatou te lē faia faasili ai mea i isi ona o ni o latou tulaga tau aʻoaʻoga, tau tupe, po o ni faaeaga o loo iā i latou i le faapotopotoga; e lē tatau foʻi ona tatou manatu faatauvaa i isi o tatou uso talitonu, e tusa lava po o le ā le foliga faatauvaa mai o o latou tulaga. Afai ua alofagia e Ieova na tagata, ua tatau ma onomea foʻi la ona tatou alolofa iā i latou.

19, 20. (a) O le ā le talaaga o le upu Eleni mo le “faatagāfai”? (e) E faapefea ona tatou faataʻitaʻia le “alofa faamaoni i le ʻau uso,” ma aiseā e tāua ai lenei mea?

¹⁹ “E lē faatagāfai.” O le upu Eleni mo le “faatagāfai” e mafai ona faasino atu i “se tagata o loo faatinoina se vaega i se tala.” I taimi anamua, na faamaulu ai e na tagata i Eleni ma Roma ni matapulepule pe a faatino a latou vaega i le tala. O lea, o le upu Eleni mo le “faatagāfai” ua faaaogā mo se tasi e na ona faafoliga mai, pe faitogafiti. O lenei vala o le atamai faale-Atua e tatau ona taaʻina ai le auala tatou te feutagaʻi ai ma isi o tatou uso talitonu, faapea foʻi i o tatou faalogona e uiga iā i latou.

 ²⁰ Na taʻua e Peteru e faapea, o lo tatou “gauaʻi i le upu moni” e tatau ona iai ona o “le alofa faamaoni i le au uso.” (1 Peteru 1:22) Ioe, e lē tatau ona tau ina faafoliga atu lo tatou alofa mo o tatou uso. E tatou te lē faamauluina ni matapulepule pe faia ni togafiti ina ia faasesēina ai isi. E tatau ona moni aʻiaʻi lo tatou alofa, ia sau mai le loto. Pe a faia faapea, o le a maufaatuatuaina i tatou e o tatou uso talitonu, auā o le a latou mautinoa, o o tatou uiga moni lava ia o loo faaali atu. O uiga faamaoni faapena e mafai ai ona maua ni faiā faamaoni i le va o Kerisiano, ma aogā foʻi e faatupuina ai se tulaga maufaatuatuaina i le faapotopotoga.

21, 22. (a) Na faapefea ona lē taulau Solomona i le leoleomaluina o le atamai? (e) E faapefea ona tatou leoleomaluina le atamai, ma o le a faapefea ona tatou manuia ai mai le faia faapea?

²¹ O le atamai faale-Atua o se meaalofa mai iā Ieova, ma e  tatau ona tatou taofi mau pe leoleomalu i ai. Na faapea mai Solomona: “Loʻu atalii e, . . . ia e taofi mau i le poto [“atamai aogā,” NWT] ma le mafaufau.” (Faataoto 3:21) E faanoanoa, talu ai sa lē taulau Solomona i le faia o lenā mea. Sa tumau lona atamai i na o taimi sa usiusitai ai lona loto. Peitaʻi na mulimuli ane, na toe liliu ese lona loto mai le tapuaʻiga moni iā Ieova, ona o ana avā e toʻatele mai nuu ese. (1 Tupu 11:1-8) O le iʻuga na oo iā Solomona ua faamaonia mai ai, e itiiti lava se aogā o le poto o loo iā i tatou pe afai e lē saʻo ona tatou faaaogāina.

²² E mafai faapefea ona tatou leoleomaluina le atamai? E lē gata ia faitauina e lē aunoa le Tusi Paia ma lomiga faale-Tusi Paia ua saunia mai e “le pologa faamaoni ma le faautauta,” ae tatau foʻi ona tatou taumafai e faatatauina mea o loo tatou aʻoaʻoina. (Mataio 24:45) Ua iā i tatou māfuaaga uma e tatau ai ona faatatauina le atamai mai le Atua. Tatou te maua ai se olaga e sili atu ona lelei i le taimi nei. E mafai ai ona tatou “fetagofi atu i le ola moni lava”—le ola i le lalolagi fou a le Atua. (1 Timoteo 6:19) Ae sili ai ona tāua, o le atiina aʻe o le atamai mai lugā e atili ai ona tatou vavalalata atu i Lē e ona le atamai uma, o Ieova le Atua.