Një Bibël në gjuhën e jetës së përditshme

«NËSE besoni se Bibla është fjala e Perëndisë drejtuar njerëzimit, kjo do të thotë që Perëndia po komunikon me ne. . . . Nëse feja juaj ndikon mbi gjithë jetën tuaj, atëherë gjuha [e Biblës] duhet të jetë gjuha e jetës së përditshme.» Kështu shkroi studiuesi Alan Dëthi në librin e tij Bible Translations: And How to Choose Between Them.

Ata që e duan Fjalën e Perëndisë janë me gjithë zemër në një mendje. Ata besojnë me zjarr se «i gjithë Shkrimi është i frymëzuar nga Perëndia dhe i dobishëm për të mësuar, për të qortuar, për të ndrequr dhe për të disiplinuar në drejtësi». (2 Timoteut 3:16) Bibla nuk është aspak një libër me banalitete fetare të dala mode. Ajo është «e gjallë dhe ushtron fuqi», duke ofruar zgjidhje të vërteta për probleme të jetës së përditshme. (Hebrenjve 4:12) Por që ky libër i shenjtë të kuptohet dhe të zbatohet prej lexuesve të tij, duhet të jetë në gjuhën e jetës së përditshme. Në fund të fundit, e ashtuquajtura Dhiatë e Re nuk u shkrua në greqishten klasike të përdorur prej filozofëve si Platoni, por në greqishten e zakonshme dhe të përditshme, të quajtur koine. Po, Bibla u shkrua që të lexohej e të kuptohej nga njerëzit e zakonshëm.

 Për këtë qëllim, vitet e fundit janë prodhuar një sërë përkthimesh moderne në gjuhë të ndryshme. Në shumicën e rasteve, rezultati ka qenë i dobishëm. Shkrimet janë bërë edhe më të hapura për publikun e gjerë. Megjithatë, shumë nga këto versione të reja dështojnë në mënyrë të vajtueshme, kur vjen puna për saktësinë e paanshme dhe koherencën. Për shembull, disa priren të errësojnë mësimet e qarta të Biblës në lidhje me gjendjen e të vdekurve, identitetin e shpirtit të njeriut dhe emrin e Perëndisë së vërtetë.

Prandaj, ata që e duan Fjalën e Perëndisë e mirëpresin daljen në gjuhën shqipe të përkthimit Shkrimet e Krishtere Greke​—Përkthimi Bota e Re. Dëshmitarët e Jehovait e lajmëruan daljen e këtij përkthimi modern më 7 korrik 2000, gjatë një kongresi krahinor në Tiranë. I lirë nga kredot fetare, ai ofron një saktësi të paprecedent në mënyrën e tij të përkthimit, duke bërë të mundur thellimin në kuptueshmërinë e Biblës, që më parë u ishte mohuar atyre që nuk njohin gjuhët e lashta. Por ju mund të pyesni se kush është përgjegjës për këtë përkthim të jashtëzakonshëm?

Përkthyes që lavdërojnë Perëndinë

Edhe pse Shkrimet e Krishtere Greke​—Përkthimi Bota e Re mund të jetë diçka e re për shqipfolësit, ai ka qenë në qarkullim që prej vitit 1950. Asokohe, ai doli në gjuhën angleze nga Shoqata Watch Tower Bible and Tract, një Shoqatë Biblike ndërkombëtare me një histori të gjatë në botimin e Biblave. Titulli i këtij përkthimi të ri​—një shkëputje e guximshme nga ndarja tradicionale e Biblës në dhiatë «të vjetër» dhe «të re»​—ishte vetëm një prej mënyrave të shumta, që do ta bënin atë të veçantë. Kulla e Rojës e 15 shtatorit 1950 thoshte: «Ata që përbëjnë Komitetin e Përkthimit kanë shprehur dëshirën . . . për të mbetur anonimë dhe, në veçanti, nuk dëshirojnë që emrat e tyre të botohen për sa kohë që janë në jetë ose pas vdekjes. Qëllimi i përkthimit është që të lartësohet emri i Perëndisë së gjallë e të vërtetë.»

Përkthimi Bota e Re i Shkrimeve të Shenjta, një botim i gjithë Biblës në një vëllim të vetëm, doli në anglisht në vitin 1961. Edhe pse emrat e përkthyesve të tij mbeten të pazbuluar edhe sot e kësaj dite, s’mund të ketë asnjë dyshim për sa u përket motiveve ose thellësisë së devocionit të tyre. Parathënia e botimit të 1984-s pohonte: «Të përkthesh Shkrimet e Shenjta do të thotë të përkthesh në një gjuhë tjetër mendimet dhe thëniet e Perëndisë Jehova . . . Përkthyesit  e kësaj vepre, që kanë frikë dhe duan Autorin Hyjnor të Shkrimeve të Shenjta, ndiejnë një përgjegjësi të veçantë ndaj tij, për t’i transmetuar mendimet dhe deklaratat e tij sa më saktë që të jetë e mundur.»

Pavarësisht nga qëllimet e mira, a ishin të kualifikuar për të ndërmarrë këtë punë pjesëtarët e komitetit? Disa studiues të pakënaqur argumentuan se pa një zbulim të emrave të përkthyesve e të titujve dhe diplomave të tyre akademike, vepra duhej hedhur poshtë menjëherë si punë amatorësh. Por jo të gjithë studiuesit kanë mbajtur një qëndrim të tillë të paarsyeshëm. Alan S. Dëthi shkruan: «Sikur të dimë se cilët janë përkthyesit ose botuesit e një përkthimi të Biblës, a do të na ndihmojë kjo për të përcaktuar nëse ai përkthim është i mirë apo i keq? Jo drejtpërsëdrejti. S’ka asgjë që të zëvendësojë shqyrtimin personalisht të karakteristikave të çdo përkthimi.» *

Mijëra lexues kanë bërë pikërisht kështu. Deri më sot më shumë se 101 100 000 kopje të Përkthimit Bota e Re janë shtypur tërësisht ose pjesërisht në 38 gjuhë anembanë botës. Çfarë kanë zbuluar lexuesit e tij të shumtë?

Një përkthim që shenjtëron emrin e Perëndisë

Në Mateun 6:9, Jezui i mësoi dishepujt e tij të luteshin: «Ati ynë që je në qiej, u shenjtëroftë emri yt.» Megjithatë, në shumicën e përkthimeve Perëndia është një qenie pa emër, i identifikuar vetëm me titullin «Perëndia» ose «Zotëri». Gjithsesi, fillimisht nuk ishte kështu. Perëndia ishte identifikuar qartësisht pothuajse 7000 herë në Shkrimet Hebraike origjinale me emrin personal «Jehova». (Eksodi 3:15; Psalmi 83:18) Në vitet e mëvonshme, frika besëtytnore bëri që populli jude ta ndërpriste përdorimin e emrit hyjnor. Pas vdekjes së apostujve të Jezuit, kjo pikëpamje besëtytnore infektoi kongregacionin e krishterë. (Krahaso Veprat 20:29, 30; 1 Timoteut 4:1.) Kopistët e pjesëve greke të Shkrimeve filluan ta zëvendësonin emrin personal të Perëndisë, Jehova, me fjalët greke Kyʹri·os dhe The·osʹ, të cilat do të thonë respektivisht «Zotëri» dhe «Perëndi».

 Lumturisht, Përkthimi Bota e Re ka ndërmarrë hapin e guximshëm të rivendosjes së emrit Jehova në Shkrimet e Krishtere Greke («Dhiata e Re»), ku ai emër shfaqet 237 herë. Kjo rivendosje nuk është bazuar në një tekë të përkthyesve, por në një dituri të shëndoshë dhe të kujdesshme. Për shembull, Luka 4:18 citon fjalët e Isaisë 61:1. Në tekstin origjinal hebraik, në atë varg të Isaisë shfaqet emri Jehova. * Prandaj, në mënyrë të përshtatshme, në Përkthimin Bota e Re Luka 4:18 është përkthyer: «Fryma e Jehovait është mbi mua, sepse ai më mirosi për t’u shpallur lajmin e mirë të varfërve.»

Një përkthim i tillë i ndihmon, gjithashtu, lexuesit të dallojnë Perëndinë Jehova prej Birit të tij të vetëmlindur, Jezu Krishtit. Për shembull, shumë përkthime thonë në Mateun 22:44: «Zoti i thotë Zotit tim.» Por, kush po flet dhe me kë po flet? Faktikisht, ky varg është një citim nga Psalmi 110:1, i cili, në tekstin origjinal hebraisht, përmban emrin hyjnor. Prandaj, Përkthimi Bota e Re e përkthen këtë varg: «Jehovai i tha Zotërisë tim: ‘Ulu në të djathtën time, derisa t’i vë armiqtë e tu poshtë këmbëve të tua.’» Kuptimi i dallimit që bëjnë Shkrimet mes Perëndisë Jehova dhe Birit të tij nuk është një çështje akademike. (Marku 13:32; Gjoni 8:17, 18; 14:28) Ajo është thelbësore për shpëtimin e kujtdo. Veprat 2:21 thotë: «Kushdo që thërret emrin e Jehovait do të shpëtojë.»

Saktësi dhe qartësi

Ka edhe aspekte të tjera të mrekullueshme të Përkthimit Bota e Re. Teksti bazë në greqisht nga Westcott dhe Hort, i cili është një tekst tepër i saktë, u zgjodh si bazë për këtë përkthim. Më pas, u bë një përpjekje tepër e kujdesshme për ta përkthyer origjinalin në greqisht në mënyrë sa më të saktë dhe sa më fjalë për fjalë të ishte e mundur në një gjuhë të thjeshtë e moderne. Bërja e kësaj, jo vetëm që ruajti shumë nga karakteristikat dalluese dhe gjallëria e shkrimeve origjinale të Biblës, por edhe hapi një dritare të madhe kuptueshmërie.

Merrni, për shembull, tekstin në Romakëve 13:1, ku apostulli Pavël i nxit të krishterët ‘të jenë të nënshtruar ndaj autoriteteve më të larta’ ose qeverive botërore. Shumë përkthime vazhdojnë të thonë se këto qeveri janë «caktuar nga Perëndia» ose ‘vijnë prej Hyjit’. (Diodati i Ri; Përkthimi i Dom Simon Filipaj) Disa monarkë i kanë përdorur përkthime të tilla për të justifikuar despotizmin e tyre. Por me literalizmin  dhe saktësinë karakteristike, Përkthimi Bota e Re e përkthen këtë varg: «Autoritetet ekzistuese janë vendosur në pozitat e tyre relative nga Perëndia.» * Tani, mund të dallojmë që edhe pse Perëndia nuk i zgjedh personalisht sundimtarët botërorë, ai u lejon këtyre njerëzve të marrin pozita autoriteti relative ndaj njëri-tjetrit, por gjithnjë më të ulëta se ai vetë.

Gjithashtu, Përkthimi Bota e Re përpiqet edhe të përcjellë nuancat e foljeve në greqisht. Në shumë gjuhë moderne, foljet zgjedhohen për të dhënë kohën e veprimit të tyre, domethënë, e kaluar, e tashme ose e ardhme. Edhe në greqisht foljet shprehin se çfarë lloj veprimi përfshihet, nëse është vetëm për një çast, i kryer ose i vazhdueshëm. Shqyrtoni fjalët e Jezuit në Mateun 6:33. Folja greke që do të thotë «kërkoj» përcjell idenë e veprimit të vazhdueshëm. Forca e plotë e fjalëve të Jezuit, pra, ka dalë me përkthimin: «Vazhdoni, pra, të kërkoni më parë mbretërinë dhe drejtësinë e tij dhe të gjitha këto gjëra të tjera do t’ju shtohen.» Ngjashëm, Mateu 7:7 është përkthyer: «Vazhdoni të kërkoni dhe do t’ju jepet; vazhdoni të kërkoni dhe do të gjeni; vazhdoni të trokitni dhe do t’ju hapet.»​—Shih edhe Romakëve 1:32; 6:2; Galatasve 5:15.

Përkthimi Bota e Re ka bërë përpjekje të mëdha për të qenë koherent dhe konstant në përkthimin e termave kyç. Fjala greke psy·kheʹ, për shembull, është përkthyer «shpirt» kudo që del. Si rrjedhojë, lexuesit mund të dallojnë me shpejtësi se, në kundërshtim me teoritë fetare, shpirti nuk është i pavdekshëm. Ai mund të marrë fund, të vdesë.​—Mateu 2:20; Marku 3:4; Luka 6:9; 17:33.

Fjala e Perëndisë vihet në dispozicion anembanë botës

Dalja e Shkrimeve të Krishtere Greke në shqip është vetëm fillimi. Janë bërë plane për të përkthyer të gjithë Biblën në kohën e duhur. A mund të jenë të sigurt lexuesit se versioni shqip do të ketë saktësinë dhe koherencën e ekuivalentit të tij në anglisht?

Po, në të vërtetë. Kjo është e mundur, sepse puna e përkthimit është mbikëqyrur nga afër prej Shoqatës Watch Tower. Në mënyrë të mençur, u vendos që përkthimi i Biblës në gjuhë të tjera të bëhej në formën e një përpjekjeje si ekip. Prandaj, ekipe për përkthimin e Biblës u ngritën në një sërë vendesh nëpër botë. Një repart, i quajtur Shërbimi i Përkthimit, u ngrit në selinë qendrore të Shoqatës Watch Tower në Bruklin, Nju-Jork, për të plotësuar nevojat e këtyre ekipeve, për t’iu përgjigjur pyetjeve dhe për të siguruar harmoninë e botimeve në gjuhë të ndryshme të Përkthimit Bota e Re. Shoqata Watch Tower ka zhvilluar, gjithashtu, një mjet shumë të dobishëm, d.m.th., një sistem të kompjuterizuar për t’u ardhur në ndihmë përkthyesve të Biblës. Mos u ngatërroni: puna e përkthimit kërkon ende shumë përpjekje njerëzore. Por kompjuterizimi ka thjeshtësuar në masë të madhe objektivin fisnik që u është vënë ekipeve të përkthimit të Biblës, i cili është ta bëjnë Përkthimin Bota e Re me të njëjtën saktësi dhe koherencë si versioni në anglisht. Mes të tjerave, sistemi i përkthimit tregon se si është përkthyer çdo fjalë hebraike ose greke në botimin anglisht, një ndihmë e madhe për përkthyesit në zgjedhjen e ekuivalentëve në gjuhën e tyre.

Suksesi i këtyre rregullimeve mund të shihet lehtë, thjesht duke parë rezultatet. Ne ju nxitim të shqyrtoni Shkrimet e Krishtere Greke​—Përkthimi Bota e Re. Atë mund ta merrni nga botuesit e kësaj reviste. Do të kënaqeni, gjithashtu, me aspektet e tij të shumta të veçanta: shtypjen e pastër e të lexueshme; frazat në krye të faqeve, të cilat ju ndihmojnë të gjeni më shpejt vargje të njohura; harta të hollësishme dhe material shtesë tërheqës. Por më e rëndësishmja, ju mund ta lexoni këtë Bibël me besimin se ajo përcjell saktësisht vetë thëniet e Perëndisë në gjuhën e jetës së përditshme.

[Shënimet]

[Figurat në faqet 16, 17]

Aspekte të Përkthimit Bota e Re:

U bë një përpjekje tepër e kujdesshme për ta përkthyer origjinalin në greqisht në mënyrë sa më të saktë dhe sa më fjalë për fjalë të ishte e mundur në një gjuhë të thjeshtë e moderne

[Burimi]

Me mirësjellje nga drejtori dhe bibliotekari i Universitetit Xhon Rajlënds, Mançester.

Shtypja e lehtë për t’u lexuar, e bën leximin një kënaqësi

Frazat në krye të faqes e bëjnë të lehtë gjetjen më të shpejtë të vargjeve të njohura të Biblës

Hartat e hollësishme i ndihmojnë lexuesit të rritin kuptueshmërinë e tyre për gjeografinë e Biblës

[Figura në faqen 15]

Shkrimtarët e Biblës, si apostulli Pavël, shkruan në gjuhën e jetës së përditshme

[Figura në faqen 18]

Qartësia e «Përkthimit Bota e Re» është me dobi të madhe në shërbimin e krishterë