«Unë i apelohem Cezarit!»

NJË turmë njerëzish kapin një njeri të pambrojtur dhe fillojnë ta rrahin. Mendojnë se ai meriton të vdesë. Tamam atëherë kur duket e qartë si do të përfundojë puna, ia behin ushtarët dhe me vështirësi ia rrëmbejnë viktimën nga duart kësaj turme të dhunshme. Burri është apostulli Pavël. Ata që e sulmuan janë judenj që gjithë zjarr e kundërshtojnë predikimin e Pavlit dhe e akuzojnë se ndot tempullin. Ata që e shpëtuan janë romakët, të udhëhequr nga komandanti i tyre, Klaud Lisia. Në pështjellim e sipër, Pavlin e arrestojnë si një person që dyshohet për keqbërje.

Shtatë kapitujt e fundit të librit të Veprave flasin për çështjen gjyqësore që filloi me këtë arrestim. Duke kuptuar historinë ligjore të Pavlit, akuzat që iu bënë, mbrojtjen e tij dhe diçka për procedurat penale romake, mësojmë më shumë rreth këtyre kapitujve.

Nën arrest nga Klaud Lisia

Në detyrat e Klaud Lisias përfshihej edhe mbajtja e rregullit në Jerusalem. Eprori i tij, guvernatori romak i Judesë, banonte në Cezare. Veprimin e Lisias në rastin e Pavlit mund ta kuptojmë si mbrojtjen e një individi nga dhuna dhe si ndalimin e një personi që prish rendin. Reagimi i judenjve e shtyu Lisian që ta çonte të burgosurin në kazermat e ushtarëve, në fortesën e Antonias.—Veprat 21:27–22:24.

Lisia duhej të zbulonte se çfarë kishte bërë Pavli. Gjatë pështjellimit të krijuar nuk kishte marrë vesh asgjë. Prandaj, pa humbur kohë, urdhëroi që Pavlin ‘ta merrnin në pyetje duke e fshikulluar, që ai të dinte përse po bërtitnin  kundër Pavlit’. (Veprat 22:24) Kjo ishte metoda që përdorej zakonisht për të mbledhur prova nga kriminelët, skllevërit dhe njerëz të tjerë të shtresave të ulëta. Kamxhiku (flagrum) mund të ketë qenë i efektshëm për këtë punë, por ishte një mjet i frikshëm. Disa nga këta kamxhikë ishin bërë me sfera metali që vareshin nëpër zinxhirë. Të tjerë kishin rripa lëkure ku ishin lidhur kocka të mprehta dhe copa metali. Ato shkaktonin plagë të tmerrshme, duke e zhvatur mishin deri në kocka.

Pikërisht në këtë çast, Pavli deklaroi se kishte qytetarinë romake. Një qytetar romak që nuk ishte dënuar nuk mund të fshikullohej, kështu që pohimi i të drejtave nga ana e Pavlit pati efekt të menjëhershëm. Keqtrajtimi ose ndëshkimi i një qytetari romak mund t’i kushtonte postin një ushtaraku romak. Është e kuptueshme se, që nga ai çast e më tej, Pavlin e trajtuan si një të burgosur që bënte përjashtim, një person që mund të priste vizitorë.—Veprat 22:25-29; 23:16, 17.

Duke mos qenë i sigurt për akuzat, Lisia e shoqëroi Pavlin para Sinedrit, që të kërkonte një shpjegim për atë shpërthim zemërimi. Por, kur Pavli shpjegoi se po gjykohej për çështjen e ringjalljes, kjo shkaktoi polemika. Acarimi ishte i atillë, saqë Lisia pati frikë se Pavlin do ta bënin copë-copë, kështu që, edhe një herë, u detyrua t’ua hiqte nga duart judenjve të inatosur.—Veprat 22:30–23:10.

Lisia nuk donte që të mbante përgjegjësi për një qytetar romak të vrarë. Kur mori vesh për komplotin që po bëhej për ta vrarë Pavlin, ai me nxitim e çoi të burgosurin në Cezare. Formalitetet ligjore do të kërkonin që tek autoritetet më të larta gjyqësore, i burgosuri të shoqërohej me raporte që flitnin për çështjen. Këto raporte do të përfshinin përfundimet e hetimeve fillestare, arsyet për veprimin e ndërmarrë dhe mendimin që kishte hetuesi për këtë çështje. Lisia raportoi se Pavli ‘akuzohej për çështje lidhur me Ligjin judaik, jo për ndonjë gjë që meritonte vdekjen a vargonjtë’ dhe i urdhëroi akuzuesit e Pavlit që t’ia paraqitnin ankesat e tyre guvernatorit, Feliksit.—Veprat 23:29, 30.

Guvernatori Feliks nuk jep dënim

Juridiksioni i provincës bazohej në pushtetin dhe autoritetin e Feliksit. Po të donte, ai mund të zgjidhte të ndiqte ose zakonet e vendit, ose ligjin zyrtar ndëshkimor, i cili zbatohej vetëm për klasat e larta dhe për nëpunësit qeveritarë. Ky ligj njihej si ordo ose lista. Ai mund të ushtronte edhe juridiksionin extra ordinem, i cili mund të përdorej për të trajtuar çdo lloj krimi. Nga guvernatori i një province pritej të ‘merrte parasysh jo çfarë bëhej në Romë, por çfarë duhej bërë në përgjithësi’. Prandaj, shumë gjëra vareshin nga gjykimi i tij.

Nuk njihen të gjitha hollësitë e ligjit të lashtë romak, por rasti i Pavlit shihet si «një tregim model i procedurës penale provinciale extra ordinem». Guvernatori, i ndihmuar nga këshilltarët e tij, dëgjonte akuzat e bëra nga individët. Pastaj thirrej i pandehuri për t’u ballafaquar me akuzuesin e tij dhe këtu mund të mbronte veten, por barra e sigurimit të provave i mbetej paditësit. Gjyqtari jepte çfarëdo dënimi që t’i dukej i përshtatshëm. Mund të vendoste menjëherë ose mund ta shtynte dënimin pafundësisht dhe në këtë rast i pandehuri do të mbahej në ndalim. «Pa dyshim,—thotë studiuesi Henri Kadbëri,—me një pushtet të tillë arbitrar, guvernatori ishte në gjendje të ushtronte ‘ndikim të padrejtë’ dhe të merrte ryshfete: për të shfajësuar, për të dënuar ose për të shtyrë gjyqin.»

Kryeprifti Anania, pleqtë e judenjve dhe Tertuli e akuzuan në mënyrë zyrtare Pavlin para Feliksit se ishte ‘një murtajë që ngjallte nxitje kryengritjeje mes judenjve’. Pohuan se ishte prijës i «sektit të nazareasve» dhe se u përpoq të përdhoste tempullin.—Veprat 24:1-6.

Ata që e sulmuan në fillim Pavlin kishin menduar se ai e kishte çuar një johebre me emrin Trofim në oborrin e rezervuar vetëm për judenjtë. * (Veprat 21:28, 29) Duke folur në  kuptimin e ngushtë të fjalës, ai që sipas tyre kishte shkelur ligjin ishte Trofimi. Por nëse judenjtë e kishin interpretuar veprimin e Pavlit si një ndihmë për këtë shkelje, edhe ai veprim mund të shpjegohej si shkelje që dënohej me vdekje. Gjithashtu, duket se edhe Roma kishte bërë një lëshim, duke e pranuar dënimin me vdekje për këtë krim. Prandaj, nëse Pavlin do ta kishte arrestuar policia e tempullit jude në vend të Lisias, Sinedri mund ta kishte gjykuar dhe dënuar pa problem.

Judenjtë arsyetuan se ajo që mësonte Pavli nuk ishte judaizmi ose feja e ligjshme (religio licita). Përkundrazi, duhej parë si e paligjshme e madje rebele.

Gjithashtu, pohonin se Pavli po ‘ngjallte kryengritje mes gjithë judenjve anembanë tokës së banuar’. (Veprat 24:5) Perandori Klaud kohët e fundit kishte denoncuar judenjtë e Aleksandrisë se «po shkaktonin një acarim universal në mbarë botën». Ngjashmëria është e habitshme. «Akuza ishte tamam ajo që duhej paraqitur kundër një judeu gjatë Principatës së Klaudit ose gjatë viteve të para të sundimit të Neronit,—thotë historiani A. N. Shervin-Uajt.—Judenjtë po përpiqeshin ta shtynin guvernatorin që ta interpretonte predikimin e Pavlit njësoj si të ishte duke shkaktuar trazira civile në gjithë popullsinë judaike të Perandorisë. E dinin se guvernatorët nuk ishin shumë të gatshëm të dënonin njerëz vetëm për akuza fetare, kështu që u përpoqën t’i jepnin një ngjyrim politik akuzës fetare.»

Pavli e mbrojti veten në çdo pikë. ‘Nuk kam shkaktuar asnjë trazirë. Vërtet, i përkas asaj që ata e quajnë një «sekt», por ky fakt ka të bëjë me zbatimin ose jo të kërkesave judaike. Rrëmujën e shkaktuan disa judenj nga Azia. Po të kishin ndonjë ankesë, duhej të ishin këtu e ta thoshin.’ Në thelb Pavli i përmblodhi akuzat në një debat fetar ndërmjet judenjve, debat për të cilin Roma nuk kishte shumë kompetenca. I shqetësuar se mos acaronte judenjtë tashmë kryeneçë, Feliksi e shtyu procesin, duke shkaktuar në këtë mënyrë një gjendje pa rrugëdalje nga ana gjyqësore. Pavlin as nuk ia dorëzuan judenjve që donin ta merrnin, as nuk e gjykuan sipas ligjit romak, as nuk e liruan. Feliksi nuk mund të detyrohej të jepte një dënim dhe, përveçse donte të fitonte favorin e judenjve, kishte edhe një arsye tjetër për të vonuar gjykimin: shpresonte që Pavli t’i jepte ryshfet.—Veprat 24:10-19, 26. *

Pika kritike nën Porc Festin

Në Jerusalem, dy vjet më vonë, judenjtë i përsëritën akuzat kur arriti Porc Festi, guvernatori i ri, duke kërkuar që Pavli të dorëzohej në juridiksionin e tyre. Por Festi u përgjigj me trimëri: «Nuk është procedurë romake ta dorëzosh një njeri për t’u bërë qejfin të tjerëve, para se i akuzuari të dalë ballë për ballë me paditësit e tij dhe të ketë mundësinë të flasë në mbrojtje të tij për akuzën.» Historiani Hari U. Tashra vëren: «Festi e kuptoi menjëherë se po planifikohej një vrasje pa gjyq kundër një qytetari romak.» Kështu, judenjve iu tha ta paraqitnin rastin e tyre në Cezare.—Veprat 25:1-6, 16.

Atje, judenjtë thanë se Pavli ‘nuk duhej të jetonte më’, por nuk paraqitën asnjë dëshmi dhe Festi e kuptoi se Pavli s’kishte bërë asgjë që të meritonte vdekjen. «Ata kishin thjesht disa debate me të në lidhje me adhurimin e tyre të hyjnisë dhe për njëfarë Jezui, i cili kishte vdekur, por Pavli vazhdonte të pohonte se ishte gjallë»,—i shpjegoi Festi një zyrtari tjetër.—Veprat 25:7, 18, 19, 24, 25.

Ishte e qartë se Pavli nuk ishte fajtor për asnjë akuzë politike, por në debatin e tyre fetar, judenjtë ndoshta argumentuan se gjykata e tyre ishte e vetmja gjykatë kompetente. A do të shkonte Pavli në Jerusalem për gjykimin e kësaj çështjeje? Festi i kërkoi Pavlit nëse do ta bënte këtë, por në të vërtetë ky ishte një propozim i papërshtatshëm. Dërgimi përsëri në  Jerusalem, ku akuzuesit do të bëheshin gjyqtarë, do të thoshte që Pavli do t’u dorëzohej judenjve. «Po qëndroj para fronit të gjykimit të Cezarit, ku duhet të gjykohem,—tha Pavli.—Judenjve nuk u kam bërë asnjë padrejtësi . . . Askush nuk mund të më dorëzojë tek ata për t’u bërë qejfin. Unë i apelohem Cezarit!»—Veprat 25:10, 11, 20.

Shprehja e këtyre fjalëve nga ana e një romaku pezulloi çdo juridiksion të provincës. E drejta e tij për t’u apeluar (provocatio) ishte «reale, e kuptueshme dhe e efektshme». Prandaj, pasi u konsultua për anën teknike me këshilluesit e tij, Festi shpalli: «Cezarit i je apeluar, te Cezari do të shkosh.»—Veprat 25:12.

Festi ishte i kënaqur ta hiqte qafe Pavlin. Siç pranoi disa ditë më vonë para Herod Agripës II, ky rast gjyqësor e linte ndërdyshas. Pastaj, Festi duhej të përpilonte një deklaratë të çështjes gjyqësore për perandorin, por për Festin, akuzat përfshinin gjëra të ndërlikuara e të pakuptueshme të ligjit judaik. Por, Agripa ishte ekspert në këto gjëra, kështu që, kur shprehu interesim, atij iu kërkua menjëherë të ndihmonte në përpilimin e letrës. Duke mos qenë në gjendje të kuptonte fjalimin që mbajti më pas Pavli para Agripës, Festi tha: «Po luan mendsh, Pavël! Mësimet e shumta po të bëjnë të luash mendsh!» Por Agripa e kuptonte fare mirë. «Brenda një kohe të shkurtër, do të ma mbushje mendjen të bëhesha i krishterë»,—tha ai. Çfarëdo që të kishin menduar për argumentet e Pavlit, Festi dhe Agripa ishin të mendimit se Pavli ishte i pafajshëm dhe mund të ishte liruar, po të mos i ishte apeluar Cezarit.—Veprat 25:13-27; 26:24-32.

Fundi i odisesë gjyqësore

Kur arriti në Romë, Pavli dërgoi të thërritnin krerët e judenjve, jo vetëm që t’u predikonte atyre, por edhe që të merrte vesh çfarë dinin për të. Kjo mund të ketë zbuluar diçka për qëllimet e paditësve të tij. Nuk ishte e pazakontë që autoritetet në Jerusalem të kërkonin ndihmën e judenjve romakë në palën akuzuese të një çështjeje gjyqësore, por Pavli mori vesh se ata nuk kishin asnjë udhëzim për të. Në pritje të gjyqit, Pavlit iu lejua të merrte me qira një shtëpi dhe të predikonte lirisht. Lehtësira të tilla mund të kenë nënkuptuar që për romakët, Pavli ishte i pafajshëm.—Veprat 28:17-31.

Pavli qëndroi nën mbikëqyrje edhe për dy vjet të tjerë. Përse? Bibla nuk na jep ndonjë hollësi. Një person që kërkonte apelim normalisht mbahej derisa të vinin akuzuesit e tij për të bërë akuzat, por ndoshta, judenjtë e Jerusalemit, duke kuptuar se çështja e tyre gjyqësore s’mund të qëndronte, nuk erdhën fare. Mbase mënyra më e efektshme për t’ia mbyllur gojën Pavlit sa më gjatë që të ishte e mundur ishte të mos paraqiteshin në gjyq. Gjithsesi, duket se Pavli doli para Neronit, u shpall i pafajshëm dhe, më në fund, u lirua për të rifilluar veprën e tij misionare, rreth pesë vjet pasi ishte arrestuar.—Veprat 27:24.

Prej kohësh, kundërshtarët e së vërtetës kanë ‘kurdisur intriga me anë të ligjit’ për të penguar veprën e krishterë të predikimit. Kjo nuk duhet të na habitë. Jezui tha: «Nëse më kanë persekutuar mua, do t’ju persekutojnë edhe ju.» (Psalmi 94:20, King James Version; Gjoni 15:20) Gjithsesi, Jezui na garanton lirinë për ta shpallur në gjithë botën lajmin e mirë. (Mateu 24:14) Pra, ashtu si apostulli Pavël i bëri ballë përndjekjes dhe kundërshtimit, Dëshmitarët e Jehovait sot e ‘mbrojnë dhe e themelojnë ligjërisht lajmin e mirë’.—Filipianëve 1:7.

[Shënimet]