Ondor — jedinstveni način grejanja

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ REPUBLIKE KOREJE

DOK cvokoćemo na hladnoj korejskoj zimi, jedna domaćica nas sa osmehom na licu poziva u svoj dom. Promrzli, osećamo kako nas greje prijatna toplota unutar doma, premda se ne vidi nikakva peć niti radijator. Nakon što smo se na ulazu izuli, osećamo toplotu pod nogama! Dok sedimo na toplom podu, grejemo na njemu hladne ruke.

Gotovo sva domaćinstva u Koreji imaju ovakvu vrstu podnog grejanja. Takvo grejanje se zove ondor. Kako funkcioniše ovaj jedinstveni način grejanja? I kako on utiče na način života u Koreji? Pre nego što odgovorimo na ova pitanja, hajde da vidimo kakvo je poreklo tradicionalnog ondora.

Poreklo podnog grejanja

Podno grejanje se koristilo još pre nego što je Isus Hrist došao na zemlju. Prema arheološkim nalazima i istorijskim zapisima, izgleda da su drevni Rimljani prvi koristili podno grejanje. a Do četvrtog ili petog veka n. e., podno grejanje je postalo popularno na korejskom poluostrvu i nazvano je ondor. Ovaj naziv potiče iz kineskog jezika i znači „topli podzemni kanali“. Kineski istorijski zapis pod nazivom Books of Old Tang ukazuje na ondor sledećim rečima: „Tokom zime ljudi [u Koreji] su se grejali tako što su pravili duge podzemne kanale u kojima su ložili vatru.“

Princip rada tradicionalnog ondora

Tradicionalni izvor toplote za ondor bilo je ognjište. Ono se nalazilo u kuhinji ili sa spoljne strane zida dnevne sobe. Kuhinja, u kojoj su se nalazila dva ili tri ognjišta, mogla je biti okružena sa isto toliko soba koje su se grejale ondor grejanjem. Na ognjištu u staroj korejskoj kuhinji nalazila  su se jedan ili dva velika gvozdena kotla. Tako se vatra koja je korišćena za kuvanje pirinča ili supe koristila i za grejanje sobe koja je bila pored kuhinje! Efikasno, zar ne?

Kuhinja se po pravilu gradila oko metar niže u odnosu na sobu koja se grejala. Ta razlika u visini je olakšavala protok dima i toplog vazduha ispod poda sobe. Dim je prolazio ispod poda!? Da, u tome je tajna ondora.

Horizontalne šupljine, to jest kanali za topao vazduh i dim, nalazili su se ispod poda sobe i povezivali su ognjište i dimnjak. Tako je topao vazduh prolazio kroz kanale i zagrevao kameni ili zemljani pod. Ali  to nije bilo baš tako jednostavno. Trebalo je zadovoljiti dva međusobno protivrečna uslova. Da bi ogrev dobro goreo, bilo je potrebno da dim brzo prolazi kroz kanale i da nesmetano odlazi kroz dimnjak. Za to bi najbolje poslužili ravni i kratki kanali. Međutim, da bi toplota vatre mogla da zagreva pod, trebalo je da se topao vazduh i dim zadržavaju što je moguće duže u kanalima. Da bi se to postiglo, napravljeni su kanali koji su pokrivali površinu celog poda, čime se sprečavalo da topao vazduh prebrzo odlazi kroz dimnjak. Pri optimalnoj brzini protoka toplog vazduha i dima, soba je mogla da ostane čitavu noć topla zahvaljujući vatri koja je gorela samo dva sata.

Postoji priča o neverovatno efikasnom ondor grejanju koje se koristilo u jednoj sobi staroj stotine godina. Zahvaljujući načinu na koji je bila napravljena mreža kanala ispod nje, pod je nakon samo jednog zagrevanja mogao da ostane topao 45 dana! Toplota se navodno mogla zadržati i do 100 dana. Nažalost, ta soba je oštećena početkom 1950-ih za vreme korejskog rata. Inženjeri su 1982. godine rekonstruisali taj objekat i sada turisti mogu posetiti tu sobu. Sadašnje iskorišćavanje toplote nije ni blizu nekadašnjeg. Pa ipak, posle jednog grejanja tokom proleća i jeseni pod ostaje topao deset dana, a tokom zime tri dana, čak i kada je temperatura ispod 10 stepeni Celzijusa.

Još jedna tajna ondor grejanja jeste u načinu na koji je napravljen sam pod. Kanali za provođenje toplog vazduha su se pravili pre postavljanja poda. Zatim su se oblagali glatkim, tankim kamenom debljine 5 ili 7,5 centimetara. Pošto je pod svakako topliji što je bliže ognjištu, koristilo se kamenje veće debljine da bi se zadržala toplota. Zatim se na kamenje stavljala ilovača i pod se nivelisao. Na kraju se na pod lepilo nekoliko slojeva masne hartije.

U sobi koja se zagrevala tradicionalnim ondor grejanjem, pod je u udaljenijim delovima bio hladniji. Zato su stariji ukućani kao što su bake, dede i roditelji, običavali da sede u toplijem delu sobe, a takođe su i goste pozivali u taj deo. To je bio izraz poštovanja.

Tradicionalne sobe sa ondor grejanjem u severnom delu korejskog poluostrva u izvesnoj meri su se razlikovale od onih u južnom delu. U severnom delu poluostrva, soba sa ondor grejanjem i kuhinja nisu bile odvojene zidom. Toplota u sobi se održavala zahvaljujući toploti ognjišta i poda sa ondor grejanjem. U južnom delu Koreje, kuhinja je bila zidom odvojena od dnevne sobe. Zahvaljujući tome, dim nije smetao onima koji su sedeli u dnevnoj sobi.

Stanovnici Koreje su kao ogrev za ondor tradicionalno koristili drvo. Zato bi pre nego što počnu da koriste ondor, naslagali suva drva pored ognjišta. Zatim bi za potpalu koristili papir i slamu. Takođe se kao ogrev koristio i ćumur. Međutim, u 20. veku, Korejci su počeli da koriste koks. Naravno, veoma je bitno da se soba sa ondor grejanjem dobro održava. Ukoliko se  pojave pukotine u kanalu, ugljen-monoksid može kroz pod prodreti u dnevnu sobu, što bi moglo imati kobne posledice.

Savremeni ondor

Danas se retko gde u Koreji može videti tradicionalni ondor. Umesto toga, u savremenim kućama, kao i u višespratnicama koristi se osavremenjeni ondor — podno grejanje kod kog se za zagrejavanje poda koristi vrela voda umesto vrelog vazduha. Zanimljivo je to da Korejci nisu prvi osmislili ovakav način grejanja.

Poznati američki arhitekta Frenk Lojd Rajt je početkom 20. veka gradio jedan hotel u Japanu. U to vreme ga je jedan japanski plemić pozvao u svoj dom i Rajt je primetio da je jedna soba bila drugačija od tipičnih japanskih soba. Pod je bio prekriven masnom hartijom i bio je topao. Bila je to soba s korejskim ondor grejanjem! Taj gospodin iz Japana se susreo sa ondorom u Koreji i nije mogao to da zaboravi. Stoga je po povratku u Japan napravio u svom domu jednu sobu sa ondorom. „Neopisivo prijatan osećaj toplote koja je dolazila odozdo“ oduševio je Rajta. Odmah je bio uveren da je to idealan način grejanja i počeo je da ga uvodi u svoje građevine. Rajt je izumeo podno grejanje kod kog se umesto toplog vazduha koji prolazi kroz kanale koristi topla voda koja prolazi kroz cevi.

Ovakav način grejanja je sasvim odgovarao tadašnjem načinu života Korejaca. Kada je ovaj pojednostavljeni sistem grejanja počeo da se koristi u Koreji brzo je postao popularan. Danas se koristi u gotovo svim korejskim domovima.

Ondor i način života

Ondor snažno utiče na način života Korejaca. U prvom redu, pošto je pod mnogo topliji od vazduha u kući, ljudi radije sede na toplom podu nego na stolicama koje su hladnije. Tako Korejci sede, jedu, druže se i spavaju na podu. Da bi pod bio još topliji, ponekad ga prekriju debelim jorganom zvanim ibul. Kada članovi porodice dođu izvana, stavljaju hladne noge ispod tog jorgana kako bi zajedno uživali u prijatnoj toploti — što ih još više zbližava!

Kako način života u Koreji postaje sve sličniji zapadnjačkom, mlađe generacije obično više vole da sede za stolom i da spavaju u krevetu. Pa ipak, većina Korejaca radije uživa na podu koji se zagreva pomoću ondor sistema s toplom vodom. Ako posetite Koreju, nesumnjivo ćete uživati u ovom jedinstvenom načinu grejanja — u ondoru.

[Fusnota]

[Dijagram/Slike na 23. strani]

Šematski prikaz kanala odozgo

(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)

1 Ognjište

2 Horizontalni kanali

3 Dimnjak

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

● 1 → → 2 → → ● 3

→ → 2 → →

→ → 2 → →

→ → 2 → →

[Slike]

Ognjište se koristilo i za kuvanje hrane i za grejanje susedne prostorije

Da bi „ondor“ dobro funkcionisao bio je neophodan dobar sistem dimnjaka i kanala

[Izvor]

Location: Korean Folk Village

[Slika na stranama 24, 25]

U sobi sa „ondor“ grejanjem, najtopliji deo je rezervisan za starije

[Izvor]

Location: Korean Folk Village