Klodovikovo krštenje — 1500 godina katoličanstva u Francuskoj

„U IME pape, bum“, glasila je poruka na jednoj improvizovanoj bombi koja je otkrivena u jednoj francuskoj crkvi koju je septembra 1996. trebalo da poseti papa Jovan Pavle II. Bio je to jedan ekstreman primer protivljenja u znaku kojeg je protekla njegova peta poseta Francuskoj. Pa ipak, te godine je oko 200 000 ljudi došlo u francuski grad Rems kako bi obeležili s papom 1 500 godina od preobraćenja francuskog kralja Klodovika na katoličanstvo. Ko je bio taj kralj čije se krštenje naziva krštenjem Francuske? I zašto je ta komemoracija dovela do tolikih polemika?

Carstvo koje je nestajalo

Klodovik se rodio oko 466. n. e., kao sin Hilderika I, kralja salijskih Franaka. Nakon što su ih Rimljani podjarmili 358. n. e., ovom germanskom plemenu je bilo dozvoljeno da se naseli na području današnje Belgije pod uslovom da brani granicu i daje vojnike za rimsku vojsku. Bliski kontakt s lokalnim Galo-Romanima koji je usledio doveo je do postepene romanizacije tih Franaka. Hilderik I je bio saveznik Rimljana i borio se protiv najezde drugih germanskih plemena, kao što su Vizigoti i Saksonci. Zbog toga mu je galo-romansko stanovništvo bilo zahvalno.

Rimska provincija Galija prostirala se od reke Rajne na severu, do Pirineja na jugu. Međutim, nakon pogibije rimskog generala Aecija 454. n. e., zemlja je ostala bez vladara. Osim toga, pad poslednjeg rimskog cara Romula Avgustula 476. n. e. i kraj zapadnog dela Rimskog carstva doveo je do velike političke nestabilnosti u tom regionu. Kao posledica toga, Galija je bila zrelo voće koje je čekalo da ga ubere neko od plemena koja su živela unutar njenih granica. Uopšte ne iznenađuje što je nakon što je nasledio svog oca, Klodovik krenuo sa svojim nastojanjima da proširi granice svog kraljevstva. On je 486. n. e. pobedio poslednjeg predstavnika Rima u Galiji u jednoj bici u blizini grada Soasona. Ova pobeda mu je omogućila kontrolu nad svom teritorijom između reke Some na severu i reke Loare u centralnoj i zapadnoj Galiji.

Čovek koji će biti kralj

Za razliku od drugih germanskih plemena, Franci su ostali pagani. Međutim, Klodovikov brak s burgundskom princezom, Klotildom, veoma je uticao  na njegov život. Kao predana katolikinja, Klotilda je neumorno nastojala da preobrati muža. Prema istoriji iz šestog veka n. e. koju je zabeležio Grgur iz Tura, Klodovik je 496. n. e. tokom jedne bitke kod Tolbijaka (Culpih, Nemačka) protiv plemena Aleman, obećao da će ostaviti paganstvo ako mu Klotildin Bog da pobedu. Iako su se Klodovikove trupe nalazile pred porazom, alemanski kralj je ubijen te se njegova vojska predala. Kako je Klodovik mislio, pobedu mu je dao Klotildin Bog. Prema tradiciji, Klodovika je krstio „sveti“ Remi u katedrali u Remsu, 25. decembra 496. n. e. Međutim, neki veruju da je verovatniji kasniji datum, 498/9. godine n. e.

Klodoviku su propali pokušaji da osvoji burgundijsko kraljevstvo na jugoistoku. Ali njegova akcija protiv Vizigota bila je krunisana uspehom kada ih je 507. n. e. porazio kod Vujea, blizu Poatjea, što je bila pobeda koja mu je omogućila kontrolu nad većim delom jugozapadne Galije. Odavajući priznanje za ovu pobedu, car Istočnog rimskog carstva, Anastasije, dao mu je počasnu službu konzula. Tako je on imao status koji je bio veći od statusa svih drugih zapadnih kraljeva, te je i njegova vlast bila legitimna u očima galo-romanskog stanovništva.

Pošto je pod svoj uticaj doveo teritoriju rajnskih Franaka na istoku, Klodovik je učinio Pariz svojom prestonicom. Tokom poslednjih godina svog života, ojačao je svoje kraljevstvo tako što je dao jedan pisani pravni kodeks, Lex Salica, i tako što je sazvao jedan crkveni sabor u Orleanu kako bi definisao odnose između Crkve i Države. Do svoje smrti, verovatno 27. novembra 511. n. e., bio je jedini vladar tri četvrtine Galije.

The New Encyclopædia Britannica naziva Klodovikovo obraćenje na katoličku veru „presudnim momentom u istoriji zapadne Evrope“. Zašto je obraćenje ovog paganskog kralja bilo tako važno? Značaj leži u činjenici da je Klodovik izabrao katoličanstvo nasuprot arijanizmu.

Arijanski spor

Oko 320. n. e., Arije, jedan sveštenik iz Aleksandrije (Egipat), počeo je da širi radikalne ideje u vezi s Trojstvom. Arije je poricao da je Sin bio iste biti, to jest suštine kao Otac. Sin nije mogao biti Bog, to jest, jednak Ocu, jer je imao početak (Kološanima 1:15). Što se tiče  svetog duha, Arije je verovao da je to osoba ali da je niža i od Oca i od Sina. Ovo učenje, koje je steklo veliku popularnost, dovelo je do snažnog protivljenja unutar crkve. Arije je 325. n. e. na Saboru u Nikeji bio prognan, a njegova učenja zabranjena. a

Međutim, to nije okončalo polemiku. Doktrinarna kriza je trajala još oko 60 godina, jer su naredni carevi stajali ili na jednu ili na drugu stranu. Na kraju je 392. n. e. car Teodosije I učinio ortodoksno katoličanstvo s njegovom doktrinom o Trojstvu državnom religijom Rimskog carstva. U međuvremenu je jedan nemački biskup po imenu Ulfil preobratio Gote na arijanizam. Druga nemačka plemena su brzo usvojila ovaj oblik „hrišćanstva“. b

Do Klodovikovog vremena, Katolička crkva u Galiji je bila u krizi. Arijanski Vizigoti su nastojali da uguše katoličanstvo tako što nisu dozvoljavali da biskupi koji umru budu zamenjeni. Osim toga, crkvu su mučile dve papske šizme, sa sveštenicima iz suprotnih redova koji su se međusobno ubijali u Rimu. Pored sve te zbrke, još su i neki katolički pisci iznosili ideju da će 500. godine n. e. biti kraj sveta. Tako se na preobraćenje franačkog osvajača na katoličanstvo gledalo kao na povoljan događaj koji je označavao „novi milenijum svetaca“.

Ali koji su bili Klodovikovi motivi? Iako se ne mogu isključiti religiozni motivi, sigurno je imao političke ciljeve na umu. Izabirajući katoličanstvo, Klodovik je stekao naklonost preovladavajućeg katoličkog galo-romanskog stanovništva i podršku uticajne crkvene hijerarhije. Time je stekao nesumnjivu prednost nad političkim rivalima. The New Encyclopædia Britannica primećuje da je „njegovo osvajanje Galije postalo rat oslobođenja od jarma omraženih arijanskih jeretika“.

Ko je zaista bio Klodovik?

U uvodu komemoracije 1996, nadbiskup iz Remsa, Žerar Defoa, opisao je Klodovika kao „simbol promišljenog i odgovornog obraćenja“. Međutim, francuski istoričar Ernest Lavis je komentarisao: „S Klodovikovim obraćenjem nipošto se nije promenio njegov karakter;  blagost i miroljubivost iz Jevanđelja nisu dotakli njegovo srce.“ Jedan drugi istoričar je izjavio: „Umesto Odina [jednog nordijskog boga], on je prizivao Hrista i ostao isti.“ Prisećajući se kako se Konstantin ponašao nakon svog takozvanog obraćenja na hrišćanstvo, Klodovik je počeo da učvršćuje svoju vlast tako što je sistematski poubijao sve pretendente na presto. Pobio je „sve svoje rođake do šestog kolena“.

Nakon Klodovikove smrti, počeo je proces stvaranja mita koji će ga od okrutnog ratnika pretvoriti u navodnog sveca. Na izveštaj Grgura iz Tura, koji je napisan skoro jedno stoleće kasnije, gleda se kao na savestan napor da se Klodovik poistoveti s Konstantinom, prvim rimskim carem koji je prihvatio „hrišćanstvo“. Dajući Klodoviku 30 godina prilikom krštenja, Grgur je izgleda pokušao da napravi poređenje s Hristom (Luka 3:23).

S time je u devetom veku nastavio Inkmar, biskup iz Remsa. U vreme kada su se katedrale nadmetale za hodočasnicima, biografija koju je on napisao o svom preteči, „svetom“ Remiju, verovatno je bila s namerom da se njegova crkva proslavi i obogati. Prema njegovom izveštaju, jedan beli golub je doneo bočicu sa uljem kojim je Klodovik pomazan prilikom krštenja — što je jasno ukazivanje na Isusovo pomazanje svetim duhom (Matej 3:16). Tako je Inkmar postavio vezu između Klodovika, Remsa i kraljevstva, i poverovao u ideju da je Klodovik Gospodov pomazanik. c

Kontroverzna komemoracija

Jednom je bivši predsednik Šarl de Gol rekao: „Po mom mišljenju, istorija Francuske počinje s Klodovikom, koga je za kralja Francuske izabralo pleme Franaka, po kojima je Francuska i dobila ime.“ Međutim, ne misle svi tako. Obeležavanje 1 500-godišnjice Klodovikovog krštenja dovelo je do polemika. U zemlji u kojoj su Crkva i Država zvanično odvojene još od 1905, mnogi su kritikovali što je Država učestvovala u nečemu što su oni smatrali religioznom proslavom. Kada je gradsko veće u Remsu objavilo da planira da plati podijum koji će se koristiti tokom papine posete, jedno udruženje je tu odluku oborilo na sudu kao neustavnu. Drugi su mislili da crkva pokušava da ponovo nametne svoj moralni i svetovni uticaj Francuskoj. Ovu proslavu je dalje iskomplikovalo i to što je Klodovik korišćen kao simbol ultradesnog Nacionalnog fronta i fundamentalističkih katoličkih grupa.

Drugi su kritikovali ovu proslavu iz istorijskog ugla. Takvi su rekli da Klodovikovo krštenje nije obratilo Francusku na katoličanstvo, budući da je ova religija već bila čvrsto ukorenjena među galo-romanskim stanovništvom. Niti je njegovo krštenje, kako su još rekli, obeležilo rođenje Francuske kao države. Oni su mišljenja da bi ispravnije bilo da se to smesti u vreme podele karolinškog carstva 843. godine n. e., i da je prvi kralj Francuske Karlo Ćelavi, a ne Klodovik.

 1 500 godina katoličanstva

Kako je s katoličanstvom u Francuskoj danas nakon više od 1 500 godina kao sa „najstarijom ćerkom Crkve“? Francuska je do 1938. imala najveći broj krštenih katolika na svetu. Sada je na šestom mestu, iza zemalja kao što su Filipini i Sjedinjene Države. I premda u Francuskoj ima 45 miliona katolika, samo 6 miliona njih redovno ide na misu. Jedna nedavna anketa među francuskim katolicima otkrila je da se 65 posto „ne obazire na crkveno učenje o pitanjima vezanim za polni moral“, a za 5 posto od njih, Isus „apsolutno ništa“ ne predstavlja. Upravo su takvi negativni trendovi naveli papu da tokom svoje posete Francuskoj 1980. pita tu državu: „Šta je bilo s obećanjima prilikom tvog krštenja?“

[Fusnote]

[Mapa na 27. strani]

(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)

SAKSONCI

Rajna

Soma

Soason

Rems

Pariz

GALIJA

Loara

Vuje

Poatje

PIRINEJI

VIZIGOTI

Rim

[Slika na 26. strani]

Klodovikovo krštenje prikazano na jednom manuskriptu iz 14. veka

[Izvor]

© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Slika na 28. strani]

Skulptura Klodovikovog krštenja (on je figura u sredini) na spoljašnjosti katedrale u Remsu u Francuskoj

[Slika na 29. strani]

Poseta Jovana Pavla II Francuskoj povodom proslave Klodovikovog krštenja dovela je do polemika