Go na content

Go na table of contents

Mati fu Gado na tapu den „Switi Èilanti”

Mati fu Gado na tapu den „Switi Èilanti”

Mati fu Gado na tapu den „Switi Èilanti”

Na ini 1932, wan seiriboto ben tyari wan tu siri di ben warti trutru, go na den èilanti fu Tonga. A kapten fu a boto ben gi Charles Vete a brochure “Where Are the Dead?” („Pe den Dedewan de?”) Charles ben abi na overtoigi taki a ben feni a waarheid. Wan pisi ten na baka, na edekantoro fu Yehovah Kotoigi ben feni en bun taki Charles vertaal a brochure na ini a tongo fu en. Baka di a vertaal a brochure, dan Charles ben kisi 1000 brochure, èn a bigin prati den. Disi na fa den siri fu a waarheid fu a Kownukondre fu Yehovah bigin panya na ini a kownukondre fu Tonga.

NA TAPU wan karta fu grontapu, Tonga de fu feni na ini a Stille Zuidzee. A moro bigi èilanti fu a kondre dati, Tongatapu, de sowan 2000 kilometer na a noord-owstusei fu Auckland, Nyun Zeeland. Tonga na wan kondre di abi 171 difrenti èilanti, èn na tapu 45 fu den èilanti dati sma e libi. A pôpi ondrosukuman fu Ingrisikondre fu a di fu tina-aiti yarihondro, James Cook, ben kari den farawe èilanti disi den Switi Èilanti.

A kondre Tonga prati na ini dri grupu fu èilanti, èn sowan 106.000 sma e libi drape. Den moro prenspari grupu fu èilanti na Tongatapu, Ha’apai, nanga Vava’u. Dri fu den feifi gemeente fu Yehovah Kotoigi di de drape, de na Tongatapu pe moro furu sma e libi, wan de na Ha’apai, èn a trawan de na Vava’u. Fu yepi sma fu kon tron mati fu Gado, meki Yehovah Kotoigi abi wan zendeling-oso nanga wan vertaal kantoro krosibei fu a mamafoto, Nuku’alofa.—Yesaya 41:8.

Sensi den yari baka 1930, sma na ala sei ben sabi Charles Vete leki wan Kotoigi fu Yehovah, aladi a no ben dopu ete teleki 1964. Tra sma bigin gi kotoigi makandra nanga en, èn na ini 1966 wan Kownukondre zaal ben bow di ben kan hori 30 sma. Na ini 1970, Nuku’alofa kisi wan gemeente nanga 20 Kownukondre preikiman.

Sensi a ten dati, sma kan si krin fa den wortu fu a profeiti Yesaya e kon tru na den èilanti fu Tonga: „Meki den gi Yehovah grani, èn meki den sma na tapu den èilanti taki fu a glori fu en” (Yesaya 42:12). A Kownukondre wroko tan gro, èn furu sma kisi yepi fu abi wan banti nanga Yehovah. Na ini 2003, na a distrikt kongres na Nuku’alofa, den ben abi wan heimarki fu 407 arkiman, èn 5 sma teki dopu. Wan sani di ben sori taki sani kan gro moro fara, na den 621 sma di ben go na a Memrefesa na ini 2004.

Den sma e libi soso nanga den sani di den abi fanowdu

Ma moro fara fu a mamafoto, furu Kownukondre preikiman de fanowdu ete. Fu eksempre, den 8500 sma di e libi na tapu den 16 èilanti fu a Ha’apai grupu musu yere moro fu a waarheid fu Bijbel. Ha’apai abi furu lagi èilanti di lai nanga palmbon, nanga langa syoro di abi weti santi. A watra fu a se krin so te, taki yu man luku 30 meter go na ini a watra. A de wan tumusi moi ondrofeni fu swen na ini a se, na mindri den karkiston, nanga den moro leki wán hondro sortu fisi di abi ala sortu kloru. Furu tron den dorpu no bigi. Den oso, di no abi furu pranpran, bow na so wan fasi taki den man pasa bigi, ogri winti.

Bredebon nanga manyabon e gi kowrupe nanga nyanyan. A moro bigi pisi fu a dei sma e suku nyan sani èn den e bori. Boiti agumeti, den sma di e libi na tapu den èilanti, e nyan furu fisi nanga tra sani fu a se. Na den gron, den osofamiri e prani bon fu san den kan nyan den rutu, nanga gruntu. Citrusbon e gro sondro taki sma e sorgu den, èn bun furu krontobon nanga bânabon e gro. Den sma sabi fa fu gebroiki den wiwiri fu den bon, a buba fu den bon, nanga den rutu, leki dresi. Den bigisma e leri den pikin fu den a koni disi.

Ma a moro moi gudu di Ha’apai abi, na den sma di abi switifasi, èn di e fiti densrefi na a switi kontren dati. Den sma disi e libi dyaso, e libi soso nanga den sani di den abi fanowdu. Furu fu den umasma e meki baskita, den e meki krosi fu tapa (a krosi disi e meki fu a buba fu wan spesrutu bon), èn den e meki matamata. Te den Tonga-umasma e wroko, dan den e sidon, den e taki, den e singi, èn den e lafu nanga makandra na ini a kowrupe fu wan bon, èn nofo tron den pikin nanga den beibi fu den e prei, noso e sribi krosibei. Furu tron den umasma e go suku krabu nanga ala sortu tra nyanyan sani fu a se, te a watra lagi. Den e piki zeewier, wan sortu wiwiri na ini a se, nanga san den e meki wan switi sani fu nyan.

Furu fu den mansma e prani, den e fisi, den e kerfu udu fu meki moi sani, den e meki boto, èn den e meki den fisinèt kon bun baka. Mansma, umasma, nanga pikin e go na tra èilanti fu fisiti den famiri, fu go na datra, èn fu bai, noso seri sani, na ini pikin fisiboto di abi wan daki.

Nowan enkri presi fara tumusi gi a bun nyunsu

Na ini a moi kontren disi wan zendeling trowpaar nanga tu brada di ben pionier kon na a ten bifo a Memrefesa fu 2002. Wan pisi ten na fesi den sma fu Ha’apai ben abi kontakti wanwan leisi nanga Yehovah Kotoigi, èn den ben kisi buku fu den, èn son sma ben studeri Bijbel srefi nanga den Kotoigi.

Den fo Bijbel leriman ben abi dri marki fu doro, namku: Fu prati Bijbel publikâsi, fu bigin nanga oso-bijbelstudie, èn fu gi den sma di wani sabi moro wan kari fu kon na a Memrefesa. Den doro ala den dri marki. Neigitenti na seibi sma ben teki a kari fu go na a Memrefesa fu a dede fu Yesus. Sonwan fu den sma ben kon nanga boto di no abi daki, aladi hebi alen ben kon èn winti ben wai tranga. Fu di a weer ben takru, meki furu fu den ben tan a neti dati na a presi pe a Memrefesa ben hori, èn den drai go na den oso baka a tra dei.

A Memrefesa takiman ben musu du tranga muiti tu. „Mi no abi fu taigi yu o muilek a de fu hori tu Memrefesa lezing na ini wan freimde tongo tapu a srefi neti”, na so a zendeling di ben hori a lezing taki. „Yu kan frustan taki mi ben senwe srefisrefi. Begi ben de wan bigi yepi gi mi! Mi ben gebroiki wortu di mi no ben sabi taki mi ben leri den srefi.”

Leki bakapisi fu a wroko di den preikiman disi du fu yepi sma di ben wani sabi moro fu Bijbel tapu den èilanti fu Ha’apai, meki tu trowpaar fu a kontren dati teki dopu. Na ini wán kefal, a masra fu wan fu den tu trowpaar bigin ondrosuku den publikâsi fu den Kotoigi aladi a ben teki leri fu tron wan domri na ini a kerki fu a presi drape.

Aladi a man disi nanga en wefi ben pôti, toku na wan spesrutu konmakandra di a kerki fu den ben hori ibri yari, den ben gwenti fu gi furu moni te sma ben kari den nen. Wan Kotoigi di ben go na a masra no so langa bifo, ben aksi en fu opo en Bijbel èn fu leisi 1 Timoteyus 5:8. Na apostel Paulus skrifi: „Efu wan sma no e sorgu gi den sma fu en, èn spesrutu gi den wan di de memre fu en osofamiri, dan a drai en baka gi a bribi èn a moro takru leki wan sma sondro bribi.” A Bijbel gronprakseri disi ben naki a masra en ati. A ben frustan taki fu di a ben agri fu gi a kerki a moni di den ben aksi fu en, meki a ben misi fu sorgu gi en osofamiri. Na wan tra alayari konmakandra fu a kerki, a ben abi a moni na ini en saka, ma a no ben man frigiti san 1 Timoteyus 5:8 e taki. Di den kari en nen, dan a opo taigi a priester taki den sani di en osofamiri abi fanowdu de moro prenspari. Leki bakapisi fu dati den kerki owruman wisiwasi a trowpaar èn den kosi den na fesi ala sma.

Baka di den studeri Bijbel nanga Yehovah Kotoigi, a man nanga en wefi kon tron preikiman fu a bun nyunsu. A masra taki: „A waarheid fu Bijbel kenki mi. Mi no e handri na wan ogri-ati fasi moro nanga mi osofamiri, èn mi no grofu moro. Mi no e dringi sopi pasa marki moro. Den sma na ini a dorpu kan si krin fa a waarheid kenki mi libi. Mi e howpu taki den sa kon lobi a waarheid na a srefi fasi leki fa mi lobi en.”

Den gebroiki a Quest fu suku sma

Wan tu mun baka a Memrefesa fu 2002, wan tra seiriboto ben tyari wan warti lai gi den farawe èilanti fu Ha’apai. A seiriboto Quest, di ben langa 18 meter, ben komoto fu Nyun Zeeland go na den èilanti fu Tonga. Gary nanga Hetty ben de tapu a boto, makandra nanga Katie, na umapikin fu den. Neigi brada nanga sisa fu Tonga, nanga tu zendeling ben go nanga den tapu tu waka. Den Kotoigi fu a kontren drape ben yepi den fu tyari a boto na wan koni fasi, èn son leisi den ben musu pasa karkiston di sma no man si tapu karta. Disi no ben de wan fakansi. Den sma tapu a boto ben de drape fu leri sma a waarheid fu Bijbel. Den ben wroko wan bigi pisi fu a se, èn den go na 14 èilanti. Noiti den sma na tapu sonwan fu den èilanti ben yere a bun nyunsu fu a Kownukondre ete.

San den sma ben feni fu disi? Furu tron, den sma ben bari den preikiman di ben kon abra se, wan switikon na wan waran fasi, akruderi a fasi fa den ben gwenti fu du dati na tapu den èilanti. Ma den ben wani sabi tu fu san ede den ben kon na den. Di den sma na tapu den èilanti kon frustan fu san ede den preikiman kon na den, den ben sori trutru warderi. A ben krin gi den Kotoigi taki den sma fu den èilanti e lespeki Gado Wortu èn taki den sabi taki den abi Gado fanowdu.—Mateyus 5:3.

Furu leisi, den fisitiman ben sidon na ondro bon na mindri sma di ben poti furu Bijbel aksi gi den. Te neti, den Bijbel takimakandra ben go doro na ini den oso. Den sma na tapu wán èilanti ben begi den Kotoigi, taki: „No gowe! Suma o piki den aksi fu wi te unu gowe?” Wan Kotoigi ben taki: „Ala ten, a ben tranga trutru fu libi so furu sma di de leki skapu, di e angri gi a waarheid. Furu waarheid siri prani drape.” Di a Quest doro na wan èilanti, den Kotoigi si taki ala sma ben weri row-krosi. A wefi fu na ede-ambtenari fu a foto ben dede syatu bifo. Na ambtenari taigi den brada tangi fu di den tyari wan Bijbel boskopu fu trowstu gi en.

A no ben de so makriki fu doro sonwan fu den èilanti. Hetty e fruteri: „Wán èilanti no ben abi wan moi sekanti fu go na syoro. A ben abi soso hei klepston di e komoto wan tu meter leti-opo fu a se. Wi ben man doro na èilanti disi soso nanga wan pikin rubber boto. Fosi, wi ben musu trowe den tas fu wi go gi den sma di ben de na syoro èn di ben wani yepi wi. Ne, te den skwala fu a se ben opo a pikin boto go na a hei lanki fu den klepston fu a syoro, dan wi ben abi fu dyompo komoto na ini bifo den skwala saka a boto baka.”

Ma a no ala sma na tapu a Quest ben de botoman di abi deki-ati. Baka di den ben de tu wiki na se, dan a kapten ben skrifi disi di den ben o drai go baka na a moro prenspari èilanti fu Tongatapu: „Wi musu seiri 18 yuru ete. Ma wi no man du disi sondro fu rostu, fu di den skwala fu se ben siki wan tu sma. Wi breiti taki wi e go na oso, ma wi e sari tu taki wi libi furu sma na baka di yere a Kownukondre boskopu. Wi e libi den na ini Yehovah en anu, fu yepi den fu gro na yeye fasi nanga yepi fu en santa yeye nanga den engel.”

Èilanti pe wi kan fruwakti furu

So wan siksi mun baka di a Quest gowe, dan tu spesrutu pionier, Stephen nanga Malaki, ben kisi a wroko fu preiki na den èilanti fu Ha’apai. Drape den bigin leri sma a Bijbel, makandra nanga den tu trowpaar di ben teki dopu no so langa ete. Den e hori span takimakandra di abi fu du nanga den leri fu Bijbel, èn den preikiman e gebroiki a Bijbel bun.

Tapu 1 december 2003, wan gemeente opo na Haʹapai, a di fu feifi gemeente na Tonga. Furu pikin e go na den konmakandra. Den leri fu arki bun. Den e sidon tiri, èn den de fayafaya fu gi komentaar te den arkiman mag du dati. A kring-opziener ben skrifi taki „den sani di den pikin sabi fu a Mi boekoe nanga bijbel tori e sori taki den papa nanga mama e teki den frantwortu seryusu, fu poti a waarheid fu Bijbel dipi na ini den pikin”. A de krin, wi kan fruwakti taki moro furu sma kan tron mati fu Yehovah na den èilanti dati.

Moro leki 70 yari pasa Charles Vete ben vertaal a brochure “Where are the Dead?” (Pe den Dedewan de?) na ini en eigi tongo, a Tongatongo, ma na a ten dati a no ben man sabi fa a Kownukondre siri ben o prani na ini den ati fu den kondreman fu en. A wroko bigin pikin drape, ma Yehovah tan blesi a wroko fu prati a bun nyunsu na ini a farawe presi dati fu a grontapu fu wi. Na ini a ten disi, wi kan taki trutru dati Tonga na wan fu den farawe èilanti fu a se di e drai go na Yehovah (Psalm 97:1; Yesaya 51:5). Now den „Switi Èilanti” na a tanpresi fu furu fu den mati fu Yehovah.

[Prenki na tapu bladzijde 8]

Charles Vete, 1983

[Prenki na tapu bladzijde 9]

A fasi fa den e meki krosi fu tapa

[Prenki na tapu bladzijde 10]

A seiriboto „Quest” di ben gebroiki fu prati a bun nyunsu na Tonga

[Prenki na tapu bladzijde 11]

Vertaal grupu fu Nukuʹalofa

[Sma di abi a reti fu den prenki na tapu bladzijde 8, 9]

Making tapa cloth: © Jack Fields/CORBIS; background of pages 8 and 9, and fishing: © Fred J. Eckert