Ho Ata ha Lehloeo

“Thamahane ha li robale ’moho.”—James Russell Lowell, Sengoli Sa Meqoqo Le Setsebi Sa Litaba Tsa Machaba.

HO BONAHALA kajeno re likiloe ke lehloeo ka hohle. Mabitso a kang East Timor, Kosovo, Liberia, Littleton le Sarajevo—hammoho le batšehetsi ba Bonazi, bo-ralekoroana, le ba lumelang hore makhooa a phahame—ha a tlohe likelellong tsa rōna hammoho le litšoantšo tsa lithako tse cheleng, litopo le mabitla a maholo a sa tsoa chekoa a epelang litopo tsa batho ba bangata.

Litoro tse matla tsa lefatše la kamoso le se nang lehloeo, likhohlano le pefo li felile. Danielle Mitterand, mosali oa mopresidente oa Fora ea seng a sa phele, o ile a hopola bocheng ba hae, a re: “Batho ba ne ba lora ba phela ka bolokolohi mokhatlong oa batho ba nang le botsoalle oo ba neng ba ka o tšepa; ba e-na le khotso ea kelello, ba phela har’a batho ba bang; ba ne ba lora ba phela bophelo ba ho se kule, ba khotso le bo nang le seriti har’a batho ba sehlahlo le ba seatla se bulehileng ba ba hlokometseng.” Ho etsahetse’ng ka likhopolo tseo? O ile a tletleba: “Lilemo tse 50 hamorao, ho ke ke ha latoloa hore toro ea rōna e betsoa ka majoe.”

Ho kuboloha ha lehloeo ho ke ke ha hlokomolohuoa. Le atile haholoanyane, ’me le ntse le hlaha ka mefuta e mebe haholoanyane. Ho ikutloa ha motho a sireletsehile hoo ba limilione ba ho nkang ka tloaelo, ho fokolitsoe ke setsokotsane sa liketso tse se nang kelello tsa lehloeo, e ’ngoe le e ’ngoe e bonahala e tšosa ho feta e fetileng. Esita leha re sa hlouoa malapeng a rōna kapa linaheng tsa habo rōna, le re laletse sebakeng se seng. Mohlomong re bona bopaki ba lona letsatsi le leng le le leng thelevisheneng ha ho hasoa litaba le liketsahalong tsa morao-rao. Le leng le bile le nametse le ho Internet. Nahana ka mehlala e seng mekae.

Leshomeng la lilemo le fetileng ho bonahetse bochaba bo phahama ka tsela e fetisisang. “Bochaba,” kamoo ho boletseng Joseph S. Nye, e monyenyane, eo e leng motsamaisi oa Harvard Center for International Affairs, “boa tota karolong e khōlō ea lefatše, ha bo fokotsehe. Ho e-na le hore batho e be ntho e le ’ngoe lefatšeng kaofela, ho na le lihlopha tse ngata lefatšeng lohle tse jaraneng ka lipelo. Ntho ena, ke eona e eketsang menyetla ea likhohlano.”

Mefuta e meng ea lehloeo e bolotsana haholoanyane, e ipatile ka hare ho linaha esita le meeling ea libaka tse ahisaneng. Ha bo-ralekoroana ba bahlano ba bolaea monna-moholo e mong oa bolumeli ba Masikh Canada, ketsahalo ena e ile ea “totobatsa seo ba bang ba bonang e le ho kuboloha ha tlōlo ea molao e bakoang ke lehloeo naheng e atisang ho rorisoa ka ho hloka khethollo ea merabe.” Jeremane, ka mor’a ho theoha butle-butle lilemong tse fetileng, litlhaselo tsa merabe tse etsoang ke batho ba nkang lintho ka mokhoa o feteletseng li ile tsa phahama ka karolo ea 27 lekholong ka 1997. Letona la Litaba tsa ka Hare ho Naha, Manfred Kanther, le ile la re: “Ke phetoho e nyahamisang.”

Tlaleho e senotse hore Albania e ka leboea bana ba fetang 6 000 ba batla ba fetohile batlamuoa ka malapeng abo bona ka lebaka la ho tšaba ho thunngoa ke lira tsa malapa abo bona. Bana bana ba fetohile liphofu tsa liqabang tsa  malapa, “tse sentseng bophelo ba malapa a likete.” Ho latela Federal Bureau of Investigation (FBI), United States “leeme la merabe le susumelitse karolo e ka holimo ho halofo ea litlōlo tsa molao tse 7 755 tse entsoeng ka 1998 tse ileng tsa tlaleheloa FBI.” Lisosa tse ling tsa karolo e ’ngoe ea tlōlo ea molao e bakoang ke lehloeo li ne li amana le leeme la bolumeli, setso kapa bochaba le ho ba sekooa.

Ho feta moo, lihlooho tsa litaba tsa likoranta letsatsi ka leng li tlaleha seoa sa ho tšaba melata, ho tobisoang haholo-holo ho baphaphathehi, bao hona joale palo ea bona e fetang batho ba limilione tse 21. Ka masoabi, boholo ba ba bontšang lehloeo ho basele ke bacha, ba hlohlelletsoang ke bo-ralipolotiki ba se nang boikarabelo le ba bang ba batlang batho bao ba ka ipatang ka bona. Matšoao a sa totobalang haholo a taba ena e makatsang a akarelletsa ho se tšepe ba bang, ho hloka mamello le ho ba le maikutlo a mabe ka batho basele.

Mabaka a mang a ho ata hoo ha lehloeo ke afe? Hona ho ka etsoa’ng ho hlaola lehloeo? Sehlooho se latelang se tla hlahloba lipotso tsena.

 [Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng e leqepheng la 2]

Cover, top: UN PHOTO 186705/J. Isaac

[Tlhaloso ea Moo Setšoantšo se Nkiloeng Teng e leqepheng la 3]

Daud/Sipa Press