Kukabiliana na Matatizo ya Uzee

“TUNA miaka sabini tu—miaka themanini, ikiwa sisi ni wenye nguvu; hata hivyo inatuletea usumbufu na majonzi tu; uhai unaisha upesi, nasi tunatoweka.” (Zaburi 90:10, Today’s English Version) Wimbo huo wa kishairi uliotungwa miaka 3,000 iliyopita unathibitisha kwamba uzee huja na matatizo. Licha ya maendeleo makubwa ya kitiba, matatizo fulani ya uzeeni husababisha “usumbufu na majonzi.” Ni nini baadhi ya matatizo hayo, na watu wengine wanakabilianaje nayo?

Kuzeeka Akili Ikiwa Chonjo

Hans mwenye umri wa miaka 79 aliomboleza hivi: “Wasiwasi wangu mkubwa ni kuvurugika akili.” Kama tu watu wengi wazee, Hans alihangaishwa na tatizo la kuwa msahaulifu. Alikuwa na wasiwasi kwamba alikuwa anashindwa kudhibiti kile ambacho mshairi mmoja wa kale alikiita “bakuli la dhahabu,” yaani, ubongo ulio na kumbukumbu zenye thamani. (Mhubiri 12:6) Hans aliuliza, “Je, ni kawaida uwezo wa akili kupungua mtu anapozeeka?”

Ikiwa umekuwa msahaulifu kama Hans, labda umesahau majina au ukajiuliza ikiwa kusahau-sahau ni mwanzo wa kupoteza uwezo wa akili, usiwe na shaka: Watu wa umri wote husahau, na mabadiliko katika utendaji wa akili ambayo mzee anaweza kupata hayatokezwi nyakati zote na upungufu wa uwezo wa akili. * Dakt. Michael T. Levy, mwenyekiti wa idara ya kuchunguza tabia katika Hospitali ya Chuo Kikuu cha Staten Island huko New York, anaandika kwamba ingawa ni kawaida mtu kusahau mambo anapozeeka, “wazee wengi hufa akili zao zikiwa bado chonjo.”

Ni kweli kwamba vijana hukumbuka habari fulani hususa haraka zaidi kuliko wazee. Lakini, mtaalamu wa mfumo wa neva, Richard Restak anasema, “usipozingatia mwendo ambao vijana hukumbuka mambo, utaona kwamba wazee hukumbuka kama vijana.” Kwa kweli, wazee wakifundishwa na kuzoezwa ifaavyo, akili zao  zitaendelea kujifunza, kukumbuka, na hata kuboresha uwezo wao wa kufanya mambo fulani hususa.

Kuwa Msahaulifu na Hali Zinazoweza Kutibiwa

Lakini, vipi ikiwa mtu ni msahaulifu sana? Hapaswi kukata kauli mara moja kwamba uwezo wake wa akili unapungua. Huenda hali nyingine nyingi zinazoweza kutukia mtu anapozeeka zikasababisha tatizo la kuwa msahaulifu na kuchanganyikiwa kwa ghafula. Mara nyingi matatizo kama hayo huonwa kimakosa kuwa “uzee” au “kuvurugika akili kunakosababishwa na uzee,” nyakati nyingine hata na wataalamu wasio na habari kamili kumhusu mgonjwa. Jambo hilo huwafedhehesha wazee walio wagonjwa na pia linaweza kuwazuia wasitafute matibabu yanayofaa. Baadhi ya matatizo hayo ni yapi?

Huenda kuchanganyikiwa kwa ghafula kukasababishwa na utapiamlo, kukosa maji mwilini, anemia, majeraha ya kichwa, matatizo ya kikoromeo, upungufu wa vitamini, athari za dawa, au hata kuhamia mazingira mapya. Mfadhaiko wa muda mrefu na maambukizo yanaweza kumfanya mzee achanganyikiwe. Pia mshuko wa moyo unaweza kumfanya mzee awe msahaulifu na achanganyikiwe. Kwa hiyo, Dakt. Levy anashauri kwamba, “Mara tu hali ya kuchanganyikiwa inapoonekana, haipaswi kupuuzwa au kuonwa kuwa kuvurugika akili.” Uchunguzi kamili wa kitiba unaweza kusaidia kugundua kisababishi cha dalili hizo.

Jinsi ya Kukabiliana na Mshuko wa Moyo

Mshuko wa moyo ni jambo la kawaida kwa wanadamu, hata kwa watumishi waaminifu wa Mungu. Karibu miaka elfu mbili iliyopita, ilimbidi mtume Paulo awashauri hivi Wakristo wenzake: “Semeni kwa kuzifariji nafsi zilizohuzunika.” (1 Wathesalonike 5:14) Shauri hilo linafaa hata zaidi katika nyakati zetu zenye mkazo. Hata hivyo, inasikitisha kwamba mara nyingi mshuko wa moyo wa wazee haugunduliwi au hudhaniwa kimakosa kuwa ugonjwa mwingine.

Kwa sababu ya maoni yaliyopotoka ambayo yameenea kwamba watu hushuka moyo na kubadilika-badilika hisia zaidi kadiri miaka yao inavyozidi kusonga, huenda watu wengine kutia ndani wazee wenyewe wakaona dalili hizo kuwa jambo la kawaida mtu anapozeeka. “Lakini sivyo. Kushuka moyo miongoni mwa wazee si jambo la kawaida mtu anapozeeka,” kinasema kitabu Treating the Elderly.

Ugonjwa wa kushuka moyo wa muda mrefu, ambao ni tofauti na kuhuzunika kwa kawaida, ni ugonjwa mbaya sana unaoweza kusababisha madhara makubwa na haupaswi kupuuzwa.  Ugonjwa huo usipotibiwa unaweza kuwa mbaya zaidi na kumwathiri mtu sana hivi kwamba wagonjwa fulani waliokata tamaa hujiua. Dakt. Levy aeleza kuwa jambo la kusikitisha kuhusu mshuko wa moyo kati ya wazee ni kwamba “magonjwa ya kiakili yanayoweza kutibiwa ndiyo hatari zaidi.” Ugonjwa huo wa kushuka moyo ukiendelea, huenda mgonjwa akahitaji kutibiwa na mtaalamu aliye na uzoefu wa kutibu magonjwa ya kihisia. *—Marko 2:17.

Watu walioshuka moyo wanaweza kuwa na uhakika kwamba Yehova “ni mwenye upendo mwororo sana na mwenye [huruma].” (Yakobo 5:11) Yeye “yuko karibu na wale waliovunjika moyo.” (Zaburi 34:18) Kwa kweli, yeye hasa ndiye “huwafariji walioshuka moyo.”—2 Wakorintho 7:6, New American Standard Bible.

Hakuna Sababu ya Kuhisi Kuwa Hufai

Mfalme Daudi mwaminifu alisali hivi zaidi ya miaka 3,000 iliyopita: “Usinitupe wakati wa uzee; wakati tu nguvu zangu zinapungua, usiniache.” (Zaburi 71:9) Hata katika karne ya 21, wazee ambao huogopa kwamba watu watawaona kuwa hawafai huwa na maoni kama hayo. Kupungukiwa kunakotokana na afya mbaya au kustaafishwa kwa lazima humfanya mtu ahisi kuwa hafai.

Hata hivyo, mtu anapokazia fikira yale anayoweza kufanya badala ya kuvunjwa moyo na yale asiyoweza, hilo linaweza kumsaidia aendelee kujiona kuwa anafaa. Kuhusiana na jambo hilo, ripoti ya Umoja wa Mataifa ilipendekeza ‘kuendelea kujifunza kwa njia rasmi na isiyo rasmi, kushiriki katika utendaji wa kidini na wa mashirika ya kijamii.’ Ernest, mmoja wa Mashahidi wa Yehova ambaye ni mwokaji stadi wa mikate aliyestaafu huko Switzerland, ni kati ya wa watu ambao wamefaidika na ‘kuendeleza ukuzi kwa kujifunza.’ Alipokuwa na umri wa miaka 70 na kitu, aliamua kununua kompyuta na kujifunza kuitumia. Kwa nini alifanya hivyo hali watu wengi wa rika lake huogopa teknolojia? Alieleza hivi: “Kwanza nafanya hivyo ili akili yangu iendelee kuwa chonjo kadiri ninavyozeeka. Na pili, ili niweze kutumia teknolojia inayoweza kunisaidia kufanya utafiti wa Biblia na kazi ya kutaniko la Kikristo.”

Kufanya mambo yanayofaa kunaweza kutimiza mahitaji mengi ya msingi ya wazee: Kunamfanya mtu awe na kusudi maishani na uradhi na hata kunaweza kuleta mapato. Mfalme Sulemani mwenye hekima alisema kwamba ni zawadi ya Mungu kwa mwanadamu kwamba ‘afurahi na kufanya mema maishani mwake; na pia kwamba kila mtu ale, naam, anywe na kuona mema kwa ajili ya kazi yake yote iliyo ngumu.’—Mhubiri 3:12, 13.

Kufanya Mengi Kadiri Tuwezavyo

Katika jamii nyingi, wazee ndio hupitishia vizazi vinavyofuata ujuzi, kutia ndani kanuni za maadili na za kiroho. Mfalme Daudi aliandika hivi: “Usiniache, ee Mungu, niwapo mzee mwenye mvi, hata nivitangazie vizazi vijavyo nguvu yako.”—Zaburi 71:18, Biblia Habari Njema.

Hata hivyo, vipi wazee wakilemewa kabisa na afya mbaya au hali fulani? Sarah, mwenye umri wa miaka 79 ambaye ni Shahidi wa Yehova,  na ambaye alikerwa na hali hiyo alimweleza mzee Mkristo jinsi alivyovunjika moyo. Mzee huyo alimkumbusha kanuni ya Biblia inayosema ‘dua ya mtu mwadilifu ina nguvu nyingi.’ (Yakobo 5:16) Alimweleza: “Kwa miaka mingi umesitawisha uhusiano wa karibu pamoja na Mungu. Sasa unaweza kutunufaisha na uhusiano huo unaposali kwa niaba yetu faraghani.” Alitiwa moyo sana mzee huyo aliposema: “Sarah, tunahitaji sala zako.”

Kama vile Sarah alivyotambua, kusali kwa niaba ya wengine ni njia moja muhimu na yenye kuthawabisha ambayo wazee huwatumikia wengine kwa bidii mchana na usiku. (Wakolosai 4:12; 1 Timotheo 5:5) Wakati huohuo, sala kama hizo huwasaidia wazee waaminifu wamkaribie zaidi Yehova ambaye ni “Msikiaji wa sala.”—Zaburi 65:2; Marko 11:24.

Wazee walio na udhaifu lakini wanaotumia ujuzi na mali zao kuwasaidia wengine wanathaminiwa sana. Wanathibitisha kwamba “kichwa chenye mvi ni taji la uzuri kinapopatikana katika njia ya uadilifu.”—Methali 16:31.

Lakini, huenda tukauliza: Itakuwaje tutakapozeeka? Je, tunaweza kutarajia maisha bora miaka ijayo?

[Maelezo ya Chini]

[Blabu katika ukurasa wa 5]

Mara nyingi wazee huhisi kwamba wamepuuzwa katika ulimwengu wa kisasa wenye hekaheka

[Sanduku/Picha katika ukurasa wa 7]

Jinsi Unavyoweza Kuwasaidia Wazee

▪ Dumisha Hadhi Yao. “Usimkemee kwa ukali mwanamume mzee. Badala yake, msihi kama baba, . . . wanawake wazee kama mama.”—1 Timotheo 5:1, 2.

▪ Sikiliza kwa Makini. ‘Uwe mwepesi kuhusu kusikia, si mwepesi wa kusema, si mwepesi wa ghadhabu.’—Yakobo 1:19.

▪ Onyesha Hisia-Mwenzi. “Ninyi nyote iweni na akili zinazopatana, mkionyesha hisia-mwenzi, mkiwa na upendo wa kindugu, wenye huruma nyororo, wanyenyekevu katika akili, msilipe ubaya kwa ubaya au matukano kwa matukano.”—1 Petro 3:8, 9.

▪ Tambua Wakati Kitia Moyo Kinapohitajiwa. “Neno linalosemwa wakati unaofaa ni kama matunda ya mtofaa ya dhahabu kwenye chombo cha fedha kilichopambwa.”—Methali 25:11.

▪ Wahusishe Katika Shughuli Zako. “Fuateni mwendo wa ukaribishaji-wageni.”—Waroma 12:13.

▪ Wasaidie. “Yeyote aliye na riziki ya ulimwengu huu naye amwone ndugu yake akiwa na uhitaji na bado amfungie mlango wa huruma zake nyororo, ni katika njia gani kumpenda Mungu hukaa ndani yake? Watoto wadogo, acheni tupendane, si kwa neno wala kwa ulimi, bali kwa tendo na kweli.”—1 Yohana 3:17, 18.

▪ Uwe Mstahimilivu. “Jivikeni upendo mwororo wenye huruma, fadhili, unyenyekevu wa akili, upole, na ustahimilivu.”—Wakolosai 3:12.

Kwa kuwajali wazee, tunaonyesha kwamba tunaheshimu viwango vya Mungu mwenyewe kwa kuwa Neno lake linasema: “Umwonyeshe ufikirio mtu mzee.”—Mambo ya Walawi 19:32.

[Picha katika ukurasa wa 6]

Uchunguzi kamili wa kitiba unaweza kusaidia