Kitu Chenye Thamani Zaidi Kuliko Hazina za Misri

MUSA ni miongoni mwa watu mashuhuri zaidi katika historia. Vitabu vinne vya Biblia—kuanzia Kutoka hadi Kumbukumbu la Torati—vinasimulia hasa jinsi Mungu alivyoshugulika na Waisraeli chini ya uongozi wa Musa. Mbali na kuwaongoza Waisraeli kutoka Misri mpaka Bara Lililoahidiwa, Musa alikuwa mpatanishi wa agano la Sheria. Musa alilelewa katika nyumba ya Farao, lakini baadaye akawa kiongozi rasmi wa watu wa Mungu, na vilevile nabii, mwamuzi, na mwandikaji aliyepuliziwa na Mungu. Licha ya madaraka hayo yote, Musa alikuwa “mpole sana zaidi ya wanadamu wote.”—Hesabu 12:3.

Habari nyingi zinazotajwa na Biblia juu ya Musa zinahusu miaka 40 ya maisha yake, kuanzia wakati Waisraeli walipokombolewa kutoka utumwani Misri hadi Musa alipokufa akiwa na umri wa miaka 120. Alipokuwa na umri wa kati ya miaka 40 hadi 80, alikuwa mchungaji huko Midiani. Hata hivyo, kichapo kimoja chasema kwamba, “labda kipindi chenye kuvutia zaidi katika maisha yake, na ambacho hakijulikani sana,” ni ile miaka 40 ya kwanza, tangu wakati alipozaliwa hadi alipokimbilia Misri. Tunaweza kutambua jambo gani katika kipindi hiki? Malezi ya Musa yangeathirije maisha yake ya baadaye? Ni vishawishi gani ambavyo angekabili? Ni magumu gani ambayo angekabili? Na tunaweza kujifunza nini kutokana na mambo yote hayo?

Utumwa Nchini Misri

Kitabu cha Kutoka kinasimulia kwamba Farao fulani alianza kuwaogopa Waisraeli kwa sababu walikuwa wakiongezeka sana. Akiamini kwamba alikuwa akitenda “kwa akili,” alijaribu kupunguza idadi yao kwa kuwatumikisha kikatili chini ya wanyapara waliowapiga mijeledi. Walibeba mizigo, wakatayarisha udongo wa kutengeneza matofali, na kutengeneza idadi ya matofali yaliyohitajiwa kila siku.—Kutoka 1:8-14; 5:6-18.

Masimulizi hayo kuhusu Misri, nchi ambayo Musa alizaliwa yanapatana kabisa na uthibitisho na mambo hakika ya kihistoria. Mafunjo ya kale na pia mchoro kwenye kaburi fulani unaonyesha jinsi watumwa walivyotengeneza matofali ya udongo katika milenia ya pili K.W.K. au mapema  zaidi. Maofisa waliosimamia kutengenezwa kwa matofali walipanga mamia ya watumwa katika vikundi vya watu 6 hadi 18 chini ya msimamizi au kiongozi mmoja. Walihitaji kuchimba udongo wa kutengeneza matofali, na kubeba nyasi hadi mahali pa kutengenezea matofali. Wafanyakazi wa mataifa mbalimbali waliteka maji na kutumia majembe kuchanganya udongo huo na nyasi. Walitengeneza matofali mengi kwa kutumia vifaa vya kutengenezea matofali vyenye umbo la mstatili. Kisha vibarua hao walibeba matofali yaliyokaushwa kwa jua hadi mahali pa ujenzi, ambapo nyakati nyingine walitumia ngazi kupanda mahali hapo. Wasimamizi Wamisri, waliokuwa na rungu, waliketi au kutembea-tembea huku na huko wakisimamia kazi.

Rekodi moja ya kale inataja matofali 39,118 yaliyotengenezwa na vibarua 602, hiyo ikimaanisha kwamba mtu mmoja alitengeneza wastani wa matofali 65 kwa zamu moja. Pia hati moja ya karne ya 13 K.W.K. inasema: “Watu wanatengeneza . . . kiasi cha matofali kinachohitajiwa kila siku.” Mambo hayo yote yanatukumbusha jinsi Waisraeli walivyotumikishwa kama inavyosimuliwa katika kitabu cha Kutoka.

Idadi ya Waebrania haikupungua kwa sababu ya uonevu. Badala yake, ‘kwa kadiri Wamisri walivyowatesa ndivyo walivyoongezeka nao walichukizwa kwa sababu ya wana wa Israeli.’ (Kutoka 1:10, 12, Zaire Swahili Bible) Kwa hiyo, Farao aliamuru wazalishaji Waebrania na baadaye watu wake wote waue kila mtoto wa kiume anayezaliwa na Mwisraeli. Chini ya hali hizo zenye kuogofya, Musa, mtoto wa kiume mwenye kuvutia, akazaliwa na Amramu na Yokebedi.—Kutoka 1:15-22; 6:20; Matendo 7:20.

Afichwa, Apatikana, na Kuasilishwa

Wazazi wa Musa walipuuza amri ya Farao ya kuua watoto na wakamficha mtoto wao wa kiume. Je, walifanya hivyo licha ya kwamba kulikuwa na wapelelezi waliozunguka-zunguka wakitafuta vitoto? Hatuna uhakika. Vyovyote iwavyo, baada ya miezi mitatu wazazi wa Musa hawangeweza kumficha tena. Kwa hiyo mama yake aliyekuwa amekata tamaa, alifuma kikapu kwa kutumia mafunjo, akakitia lami ili kisipenye maji, na kumweka mtoto wake ndani ya kikapu hicho. Kwa kadiri fulani Yokebedi alitii amri ya Farao ya kutupa watoto wa kiume Waebrania kwenye Mto Naili, japo alifanya hivyo akiwa na kusudi tofauti na lile la Farao. Kisha Miriamu, dada mkubwa wa Musa, akakaa karibu na mahali hapo ili kumlinda mtoto huyo.—Kutoka 1:22–2:4.

Hatujui iwapo Yokebedi alitaka binti Farao ajapo mtoni kuoga amwone Musa, lakini hivyo ndivyo ilivyokuwa. Binti-mfalme alitambua kwamba mtoto huyo alikuwa Mwebrania. Angefanya nini? Je, angetii amri ya baba yake na kuagiza mtoto huyo auawe? La, alitenda kama vile wanawake wengi wangetenda. Alitenda kwa huruma.

 Punde si punde, Miriamu alikuwa kando yake. ‘Je, nikakwitie mlezi katika wanawake wa Kiebrania, aje kukunyonyeshea mtoto huyu?’ akauliza. Watu fulani huona taarifa hii kuwa inapingana. Dada yake Musa anatenda kinyume na Farao, aliyepanga njama na washauri wake kuwatendea Waebrania “kwa akili.” Bila shaka, Musa alikuwa salama wakati binti-mfalme alipokubaliana na mpango wa dada yake Musa. “Enenda” akajibu binti Farao, naye Miriamu akamwita mama yake mara moja. Baada ya majadiliano, Yokebedi aliajiriwa kumlea mtoto wake na kupewa ulinzi wa kifalme.—Kutoka 2:5-9.

Bila shaka, binti-mfalme alikuwa na huruma tofauti na baba yake mkatili. Alijua habari kamili kuhusu mtoto huyo, hakudanganywa. Alichochewa na huruma kuasilisha mtoto huyo, na tofauti na baba yake mwenye ubaguzi, alikubali mwanamke Mwebrania amnyonyeshee mtoto huyo.

Malezi na Elimu

Yokebedi “akamtwaa mtoto, akamnyonyesha. Mtoto akakua naye akamleta kwa binti Farao, akawa mwanawe.” (Kutoka 2:9, 10) Biblia haisemi Musa aliishi na wazazi wake muda mrefu kadiri gani. Watu fulani hufikiri kwamba wazazi wa Musa walikaa naye hadi alipoachishwa kunyonya—miaka miwili au mitatu—lakini huenda ikawa walikaa naye muda mrefu zaidi ya huo. Kitabu cha Kutoka kinasema tu ‘alikua’ pamoja na wazazi wake, jambo ambalo halidokezi umri hususa. Vyovyote vile, Amramu na Yokebedi walitumia wakati huo kumweleza mwana wao kwamba yeye ni Mwebrania na kumfundisha kuhusu Yehova. Mafanikio yao katika kusitawisha imani na kupenda uadilifu katika moyo wa Musa yangeonekana baadaye.

Aliporudishwa kwa binti Farao, Musa alifundishwa “katika hekima yote ya Wamisri.” (Matendo 7:22) Jambo hilo linadokeza kwamba Musa alizoezwa ili astahili kufanya kazi katika ofisi ya serikali. Elimu ya Misri ilitia ndani hesabu, usanifu majengo, ujenzi, sanaa, na sayansi. Huenda ikawa familia ya kifalme ilitaka Musa afundishwe dini ya Wamisri.

Huenda Musa alipata elimu yake ya pekee pamoja na wana wengine wa kifalme. Miongoni mwa watu walionufaika na elimu hiyo ya pekee ni “watoto wa watawala wa nchi za kigeni waliotumwa Misri au kupelekwa huko wakiwa mateka ili ‘kufanywa kuwa wastaarabu’ na baadaye kurudishwa wakatawale wakiwa vibaraka” waaminifu wa Farao. (The Reign of Thutmose IV, cha Betsy M. Bryan) Yaelekea nasari zilizojengwa kwenye majumba ya wafalme zilitayarisha vijana watumikie wakiwa maofisa kwenye nyumba ya mfalme. * Maandishi ya Ufalme wa Misri wa Kati (Nasaba ya 11 na 12) na Ufalme Mpya (Nasaba ya 18-20) yanaonyesha kwamba watumishi kadhaa wa Farao na maofisa wa ngazi za juu serikalini walidumisha jina hilo “Mtoto wa Nasari” hata walipokuwa watu wazima.

Musa angepatwa na majaribu kwa kuishi katika nyumba ya mfalme. Angeweza kupata mali, anasa, na mamlaka. Pia kulikuwa na hatari za kiadili. Musa angetendaje? Angeonyesha uaminifu wake katika mambo gani? Je, alikuwa mwabudu wa Yehova kikweli, ndugu ya Waebrania walioonewa, au je, alitamani mambo yaliyopatikana Misri ya upagani?

 Uamuzi Muhimu

Akiwa na umri wa miaka 40, wakati ambapo Musa angetazamiwa kuwa Mmisri halisi, ‘alitoka kuwaendea ndugu zake, akatazame mizigo yao.’ Mambo aliyotenda baada ya hapo yanaonyesha kwamba hakuenda kuchunguza tu hali yao; alitamani sana kuwasaidia. Alipoona Mmisri akimpiga Mwebrania, aliingilia kati, na kumwua mwonezi huyo. Tendo hilo lilionyesha kwamba moyo wa Musa ulikuwa pamoja na ndugu zake. Yaelekea mtu aliyeuawa alikuwa ofisa ambaye alikuwa akifanya kazi yake. Wamisri walitazamia Musa awe mwaminifu kwa Farao. Hata hivyo, Musa alichochewa na kupenda haki, sifa aliyoidhihirisha siku iliyofuata ambapo aligombana na Mwebrania aliyekuwa akimpiga mwenzake isivyo haki. Musa alitaka kuwakomboa Waebrania kutoka kwenye utumwa mkatili, lakini Farao alipopata habari kwamba Musa si mwaminifu kwake, alitaka kumwua. Musa alilazimika kutorokea Midiani.—Kutoka 2:11-15; Matendo 7:23-29. *

Wakati wa Musa wa kuwakomboa watu wa Mungu ulitofautiana na ule wa Yehova. Hata hivyo, matendo yake yalidhihirisha kwamba alikuwa na imani. Andiko la Waebrania 11:24-26 linasema: “Kwa imani Musa, alipokuwa amekua akawa mtu mzima, alikataa kuitwa mwana wa binti ya Farao, akichagua kutendwa vibaya pamoja na watu wa Mungu badala ya kuwa na mfurahio wa muda wa dhambi.” Kwa nini? “Kwa sababu alikadiria shutumu la Kristo kuwa utajiri mkubwa zaidi kuliko hazina za Misri; kwa maana alikaza macho kuelekea malipo ya thawabu.” Neno hili “Kristo” ambalo limetumiwa kwa njia ya pekee linamaanisha “mtiwa-mafuta,” na linamfaa Musa kwa sababu baadaye Yehova alimpa kazi ya pekee kwa njia ya moja kwa moja.

Ebu wazia! Musa alilelewa kama mwana wa mfalme wa Misri. Angeweza kuwa na kazi nzuri maishani na kufurahia anasa za kila namna, hata hivyo alikataa mambo hayo yote. Aliona kwamba hangeweza kuishi katika nyumba ya Farao mwonevu na wakati uleule aonyeshe kwamba anampenda Yehova na kupenda haki. Ujuzi pamoja na kutafakari ahadi za Yehova kwa baba zake Abrahamu, Isaka, na Yakobo ulimchochea Musa atamani kibali cha Mungu. Kwa sababu hiyo, Yehova alimtumia Musa kwa njia ya pekee ili kutimiza makusudi Yake.

Sote tunapaswa kuamua ni mambo gani yaliyo muhimu zaidi. Labda unakabili uamuzi mzito kama Musa. Je, unapaswa kuacha mazoea fulani au mambo fulani yanayoonekana kuwa yenye faida, bila kujali hasara utakayopata? Ikiwa unakabili uamuzi kama huo, kumbuka kwamba Musa alithamini zaidi urafiki pamoja na Yehova kuliko hazina zote za Misri, naye hakujuta.

[Maelezo ya Chini]

[Sanduku katika ukurasa wa 11]

Mapatano na Akina Mama Walioajiriwa Kunyonyesha

Kwa kawaida akina mama waliwanyonyesha watoto wao. Hata hivyo, msomi Brevard Childs asema hivi katika Journal of Biblical Literature, “nyakati fulani familia za kifalme [nchi za Mashariki ya Kati] ziliajiri mama wa kunyonyesha. Desturi hiyo ilikuwa ya kawaida wakati ambapo mama hakuweza kumnyonyesha mtoto wake au wakati ambapo mama hakujulikana. Mama wa kunyonyesha alichukua jukumu hilo la kumlea mtoto na vilevile kumnyonyesha kwa kipindi hususa.” Hati kadhaa za mafunjo zinazoonyesha mapatano yaliyofanywa na akina mama wa kunyonyesha zimepatikana katika mabaki ya vitu vya kale huko Mashariki ya Kati. Hati hizo zinathibitisha desturi hiyo iliyokuwa imeenea sana kuanzia utawala wa Wasumeria hadi mwisho-mwisho wa utawala wa Wagiriki huko Misri. Mambo yanayotajwa katika hati hizo yanatia ndani taarifa za wahusika, kipindi cha kunyonyesha, hali za kazi, chakula walichopaswa kula, faini ambayo mtu angelipa kwa kuvunja mapatano, mishahara, na jinsi ambavyo mishahara ingelipwa. Kwa kawaida, “utunzaji uliendelea kwa muda unaozidi miaka miwili hadi mitatu,” asema Childs. “Mama wa kunyonyesha alimlea mtoto nyumbani mwake, lakini nyakati nyingine alipaswa kumrudisha mtoto kwa mwenyewe ili achunguzwe.”

[Picha katika ukurasa wa 9]

Kazi ya kutengeneza matofali nchini Misri haijabadilika sana tangu siku za Musa, kama michoro ya zamani inavyoonyesha

[Hisani]

Juu: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; chini: Erich Lessing/Art Resource, NY