1, 2. Ni zawadi gani kutoka kwa Mungu iliyo yenye thamani sana leo, na kwa nini?

BABA yetu wa mbinguni ametupa kitu chenye thamani sana. Ametuumba tukiwa na akili na uwezo wa kuiga sifa zake. (Mwanzo 1:27) Zawadi hiyo yenye thamani inatuwezesha kuchanganua kanuni za Biblia. Tunapotumia kanuni hizo maishani, tunaweza kuwa watu wakomavu kiroho wanaompenda Yehova na ambao “nguvu zao za ufahamu zimezoezwa kutofautisha yaliyo sawa na yaliyo makosa pia.”—Waebrania 5:14.

² Leo hasa, uwezo wa kuchanganua kanuni za Biblia ni wa maana kwa kuwa ulimwengu umebadilika sana hivi kwamba haiwezekani kuwa na sheria za kutosha kutumika katika kila hali inayoweza kutokea maishani. Kwa mfano, fikiria mambo ya kitiba, hasa kuhusu dawa na matibabu yanayohusisha damu. Hilo ni jambo ambalo wote wanaotaka kumtii Yehova wanapaswa kufikiria kwa uzito. Lakini, ikiwa tunaelewa kanuni za Biblia zinazohusika, tutafanya maamuzi ya hekima yanayoridhisha dhamiri yetu na kutuwezesha kukaa katika upendo wa Mungu. (Methali 2:6-11) Fikiria baadhi ya kanuni hizo.

3, 4. Katika Maandiko, ni wapi ambapo utakatifu wa damu unatajwa kwa mara ya kwanza, na ni kanuni gani zinazohusika?

³ Muda mfupi baada ya Kaini kumuua Abeli, Yehova alijulisha kwa mara ya kwanza uhusiano wa karibu uliopo kati ya uhai na damu, na vilevile utakatifu wa vitu hivyo. Mungu alimwambia  Kaini hivi: “Sikiliza! Damu ya ndugu yako inanililia kutoka katika udongo.” (Mwanzo 4:10) Machoni pa Yehova, damu ya Abeli iliwakilisha uhai wake ambao ulikuwa umekatishwa kikatili. Hivyo, tunaweza kusema kwamba damu ya Abeli ilimlilia Mungu ikidai kisasi kilipwe.—Waebrania 12:24.

⁴ Baada ya Gharika ya siku za Noa, Mungu aliwaruhusu wanadamu kula nyama ya wanyama bali si damu. Mungu alisema: “Isipokuwa tu nyama pamoja na nafsi yake—damu yake—msile. Na, tena, damu ya nafsi zenu nitaitaka.” (Mwanzo 9:4, 5) Amri hiyo inawahusu wazao wote wa Noa mpaka leo hii. Inakazia jambo ambalo Mungu alidokeza alipokuwa akizungumza na Kaini—kwamba nafsi, au uhai, wa viumbe vyote unawakilishwa na damu. Amri hiyo pia inaonyesha wazi kwamba Yehova, aliye Chemchemi ya uzima, atawatoza hesabu wanadamu wote wasioheshimu uhai na damu.—Zaburi 36:9.

5, 6. Sheria ya Musa ilionyesha jinsi gani kwamba damu ni takatifu na yenye thamani? (Ona pia  sanduku katika ukurasa wa 78.)

⁵ Kweli hizo mbili za msingi zinapatikana pia katika Sheria ya Musa. Andiko la Mambo ya Walawi 17:10, 11 linasema: “Mtu yeyote . . . atakayekula namna yoyote ya damu, nitauweka uso wangu dhidi ya nafsi hiyo inayokula damu, nami hakika nitamkatilia mbali kutoka katikati ya watu wake. Kwa maana nafsi ya mwili iko katika damu, nami mwenyewe nimeiweka juu ya madhabahu ili ninyi mfanye upatanisho kwa ajili ya nafsi zenu, kwa sababu damu ndiyo hufanya upatanisho kupitia nafsi iliyo ndani yake.” *—Ona sanduku “ Jinsi Damu Inavyofanya Upatanisho.”

⁶ Ikiwa damu ya mnyama aliyechinjwa haikutumiwa kwenye madhabahu, ilipaswa kumwagwa chini. Kufanya hivyo kuliwakilisha kuurudisha uhai kwa Yule aliyeutoa.  (Kumbukumbu la Torati 12:16; Ezekieli 18:4) Hata hivyo, Waisraeli hawakutakiwa kutumia mbinu zinazopita kiasi za kuhakikisha kwamba kila chembe ya damu imeondolewa kwenye nyama ya wanyama. Maadamu mnyama amechinjwa kwa njia inayofaa na damu yake imemwagwa, Mwisraeli angeweza kumla akiwa na dhamiri safi, kwa sababu tayari Mpaji-Uhai ameonyeshwa heshima anayostahili.

7. Ni kwa njia gani Daudi alionyesha kwamba anaheshimu utakatifu wa damu?

 ⁷ Daudi, aliyekuwa “mtu anayekubalika kwa moyo” wa Mungu, alielewa kanuni zilizotegemeza sheria ya Mungu kuhusu damu. (Matendo 13:22) Pindi moja alipokuwa na kiu sana, watatu kati ya wanaume wake waliingia kwa nguvu katika kambi ya adui, wakateka maji kutoka katika tangi, na kumletea. Daudi alifanya nini? Aliuliza: “Je, ninywe damu ya watu wanaoenda kwa kuhatarisha nafsi zao?” Daudi aliona maji hayo kuwa sawa na damu au uhai wa wanaume wake. Kwa hiyo, ingawa alikuwa na kiu, ‘aliyamwaga mbele za Yehova.’—2 Samweli 23:15-17.

8, 9. Je, maoni ya Mungu kuhusu uhai na damu yalibadilika kutaniko la Kikristo lilipoanzishwa? Eleza.

⁸ Miaka 2,400 hivi baada ya Noa kupewa amri kuhusu damu na miaka 1,500 hivi baada ya agano la Sheria kufanywa, Yehova aliongoza baraza linaloongoza la kutaniko la Kikristo la karne ya kwanza kuandika: “Roho takatifu na sisi wenyewe tumependelea tusiwaongezee ninyi mzigo zaidi, ila mambo haya ya lazima, kuendelea kujiepusha na vitu vilivyotolewa dhabihu kwa sanamu na damu na vitu vilivyonyongwa na uasherati.”—Matendo 15:28, 29.

⁹ Ni wazi kwamba baraza linaloongoza la karne ya kwanza lilitambua kwamba damu ni takatifu na kwamba kuitumia vibaya ni kosa kama vile kuabudu sanamu au kufanya uasherati. Wakristo wa kweli leo wamechukua msimamo huohuo. Pia, kwa sababu wanaongozwa na kanuni za Biblia, wanampendeza Yehova wanapofanya maamuzi kuhusu matumizi ya damu.

10, 11. (a) Mashahidi wa Yehova wana maoni gani kuhusu kutiwa mishipani damu nzima au sehemu zake kuu? (b) Wakristo wanaweza kuwa na maoni tofauti-tofauti kuhusu mambo gani yanayohusu damu?

¹⁰ Mashahidi wa Yehova wanatambua kwamba “kujiepusha na . . . damu” kunamaanisha kutokubali kutiwa damu mishipani, kutotoa damu yao itumiwe na mtu mwingine, au kutohifadhi damu yao wenyewe ili itumike baadaye. Kwa kuwa wanaheshimu sheria ya Mungu, hawakubali pia zile sehemu nne kuu  za damu: chembe nyekundu, chembe nyeupe, chembelele (platelets), na utegili (plasma).

¹¹ Leo, mara nyingi sehemu hizo hugawanywa katika visehemu vinavyotumiwa katika njia mbalimbali. Je, Mkristo anaweza kukubali visehemu hivyo? Je, anaviona kuwa sawa na “damu”? Kila mmoja anapaswa kufanya uamuzi wa kibinafsi kuhusu jambo hilo. Uamuzi wa kibinafsi unapaswa pia kufanywa kuhusu matibabu kama vile utenganishaji wa koloidi (hemodialysis), uzimuaji wa damu (hemodilution), na uokoaji wa chembe za damu ya mtu mwenyewe (cell salvage), maadamu haihifadhiwi kwa ajili ya matumizi ya baadaye.—Ona nyongeza “Visehemu vya Damu na Mbinu Zinazotumiwa na Madaktari.”

12. Tunapaswa kuwa na maoni gani kuhusu mambo yanayohusu dhamiri, nasi tunapaswa kuyashughulikia jinsi gani?

¹² Je, inamaanisha kwamba mambo ambayo mtu anahitaji  kujifanyia uamuzi wa kibinafsi hayana maana machoni pa Yehova? Hapana, kwa sababu Yehova anapendezwa sana na maoni na nia zetu. (Methali 17:3; 21:2; 24:12) Kwa hiyo, baada ya kusali na kufanya utafiti kuhusu matibabu au dawa fulani, tunapaswa kutii dhamiri yetu iliyozoezwa na Biblia. (Waroma 14:2, 22, 23) Bila shaka, wengine hawapaswi kutufanyia uamuzi, wala hatupaswi kuwauliza, “Ungefanya nini ikiwa ungekuwa katika hali yangu?” Katika mambo hayo, kila Mkristo anapaswa ‘kubeba mzigo wake mwenyewe.’ *—Wagalatia 6:5; Waroma 14:12; ona sanduku “ Je, Ninaiona Damu Kuwa Takatifu?”

13. Sheria na kanuni za Yehova zinaonyesha nini kumhusu? Toa mfano.

¹³ Sheria na kanuni zilizo katika Biblia zinaonyesha kwamba Yehova ni Mpaji-Sheria mwenye hekima na Baba mwenye upendo anayewajali sana watoto wake. (Zaburi 19:7-11) Ingawa amri ya ‘kujiepusha na damu’ haikutolewa kwa sababu za kiafya, inatulinda tusipatwe na madhara yanayotokana na kutiwa damu mishipani. (Matendo 15:20) Leo, wataalamu wengi wa matibabu wanasema kwamba upasuaji usiohusisha damu ndicho kipimo cha ubora wa matibabu ya kisasa. Kwa Wakristo wa kweli, maoni hayo mapya ya wataalamu yanaonyesha wazi kwamba Yehova ana hekima isiyo na kifani na ni baba mwenye upendo.—Isaya 55:9; Yohana 14:21, 23.

14, 15. (a) Ni sheria gani zinazoonyesha kwamba Mungu anawapenda watu wake? (b) Unaweza kutumia kwa njia gani kanuni ambazo ni msingi wa sheria hizo zinazohusu usalama?

¹⁴ Katika Israeli la kale, sheria nyingi ambazo Mungu alitoa zilionyesha kwamba anawajali watu wake. Kwa mfano, aliagiza kwamba nyumba za Waisraeli ziwe na ukuta juu ya dari ili  kuzuia misiba, kwa kuwa shughuli nyingi zilikuwa zikifanyiwa darini. (Kumbukumbu la Torati 22:8; 1 Samweli 9:25, 26; Nehemia 8:16; Matendo 10:9) Pia, Mungu aliamuru kwamba ng’ombe-dume hatari wazuiliwe. (Kutoka 21:28, 29) Kupuuza matakwa hayo kungeonyesha kwamba mtu hajali wengine hata kidogo, naye angekuwa na hatia ya damu.

¹⁵ Unaweza kutumia jinsi gani kanuni ambazo ni msingi wa sheria hizo? Kwa mfano, fikiria gari lako, mazoea yako ya kuendesha gari, wanyama wako, nyumba yako, mahali pako pa kazi, na burudani unayochagua. Katika nchi fulani, vijana wengi hufa kutokana na misiba hasa, na kwa kawaida ni kwa sababu wanafanya mambo yanayohatarisha uhai wao. Hata hivyo, vijana wanaotaka kukaa katika upendo wa Mungu wanathamini uhai na huepuka michezo au mambo yanayohatarisha uhai wao. Hawafikiri kipumbavu tu kwamba kwa kuwa wao ni vijana hawawezi kupatwa na madhara yoyote. Badala yake, wanafurahia ujana wao kwa kujiepusha na misiba yoyote isiyo ya lazima.—Mhubiri 11:9, 10.

16. Ni kanuni gani ya Biblia inayohusu kutoa mimba? (Ona pia maelezo ya chini.)

¹⁶ Hata uhai wa mtoto ambaye hajazaliwa una thamani machoni pa Mungu. Katika Israeli la kale, ikiwa mtu angemjeruhi mwanamke mjamzito na mwanamke huyo au mtoto wake afe, Mungu alimwona mtu huyo kuwa muuaji, na alipaswa kulipa “nafsi kwa nafsi.” * (Kutoka 21:22, 23) Wazia basi jinsi Yehova anavyojisikia anapoona watoto wengi sana ambao hawajazaliwa wakiuawa kila mwaka, na wengi wao wanauawa kwa sababu ya ubinafsi na maadili mapotovu.

17. Unaweza kumtia moyo jinsi gani mtu aliyetoa mimba kabla ya kujifunza kanuni za Mungu?

¹⁷ Namna gani ikiwa mwanamke alitoa mimba kabla ya kujifunza  kweli za Biblia? Je, inamaanisha kwamba Mungu hawezi kumwonyesha rehema? Sivyo hata kidogo! Mtu akitubu kikweli, anaweza kupata msamaha wa Yehova kwa msingi wa damu ya Yesu iliyomwagwa. (Zaburi 103:8-14; Waefeso 1:7) Kwa  kweli, Kristo mwenyewe alisema: “Nimekuja kuwaita, si watu waadilifu, bali watenda-dhambi watubu.”—Luka 5:32.

18. Biblia inaonyesha jinsi gani kisababishi cha mauaji mengi?

¹⁸ Mbali na kuepuka kuwaumiza wengine, Yehova anataka tung’oe kutoka katika mioyo yetu kisababishi cha mauaji mengi, yaani, chuki. Mtume Yohana aliandika: “Kila mtu anayemchukia ndugu yake ni muuaji.” (1 Yohana 3:15) Mtu kama huyo hamchukii tu ndugu yake bali anamtakia kifo. Uadui wake unaweza kuonekana kupitia uchongezi wenye nia mbaya au mashtaka ya uwongo ambayo kama yangekuwa ya kweli angestahili kuhukumiwa na Mungu. (Mambo ya Walawi 19:16; Kumbukumbu la Torati 19:18-21; Mathayo 5:22) Kwa hiyo basi, tunapaswa kujitahidi kung’oa katika mioyo yetu chuki yoyote ambayo huenda ikawa imesitawi humo!—Yakobo 1:14, 15; 4:1-3.

19. Mtu anayeongozwa na kanuni za Biblia ana maoni gani kuhusu maandiko kama vile Zaburi 11:5 na Wafilipi 4:8, 9?

¹⁹ Wale wanaothamini uhai kama vile Yehova anavyouthamini na ambao wanataka kujitunza katika upendo wake wanaepuka pia aina zote za jeuri. Andiko la Zaburi 11:5 linasema: “Yeyote anayependa jeuri nafsi [ya Yehova] hakika inamchukia.” Andiko hilo halionyeshi tu utu wa Yehova, bali ni kanuni inayopaswa kutuongoza maishani. Kanuni hiyo inawachochea watu wanaompenda Mungu kuepuka burudani yoyote inayowafanya watu wapendezwe na jeuri. Vivyo hivyo, taarifa ya kwamba Yehova ni “Mungu wa amani” inawachochea watumishi wake kujaza akilini na mioyoni mwao mambo yenye kupendeka, yaliyo mema kiadili, na yenye kusifika, ambayo yanachangia amani.—Wafilipi 4:8, 9.

20-22. Wakristo wanachukua msimamo gani kuelekea ulimwengu, na kwa nini?

²⁰ Machoni pa Mungu, ulimwengu wote wa Shetani una hatia  ya damu. Mifumo yake ya kisiasa ambayo katika Maandiko inafananishwa na wanyama wakali, imeua mamilioni ya watu, kutia ndani watumishi wengi wa Yehova. (Danieli 8:3, 4, 20-22; Ufunuo 13:1, 2, 7, 8) Wafanya-biashara na wanasayansi wamefanya kazi bega kwa bega pamoja na mifumo hiyo ya kisiasa kutengeneza silaha kali za mauaji, huku wakijipatia faida kubwa. Hakuna shaka kwamba “ulimwengu mzima unakaa katika nguvu za yule mwovu”!—1 Yohana 5:19.

²¹ Kwa kuwa wafuasi wa Yesu “si sehemu ya ulimwengu” nao hawajihusishi hata kidogo katika siasa wala vita, wanaepuka kuwa na hatia ya damu wakiwa mtu mmoja-mmoja au kikundi. * (Yohana 15:19; 17:16) Na kwa kumwiga Kristo, hawatendi kijeuri wanapoteswa. Badala yake, wanaonyesha kwamba wanawapenda adui zao, na hata wanasali kwa ajili yao.—Mathayo 5:44; Waroma 12:17-21.

²² Zaidi ya yote, Wakristo wa kweli huepuka kujihusisha na  “Babiloni Mkubwa,” milki ya ulimwengu ya dini ya uwongo ambayo ndiyo ina hatia kubwa zaidi ya damu. Neno la Mungu linasema: “Ndani yake ilipatikana damu ya manabii na ya watakatifu na ya wale wote ambao wameuawa juu ya dunia.” Hivyo, tunaonywa hivi: “Tokeni kwake, watu wangu.”—Ufunuo 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Kutoka katika Babiloni Mkubwa kunamaanisha nini?

²³ Kutoka katika Babiloni Mkubwa kunatia ndani mengi zaidi kuliko kuondolewa tu kwa jina la mtu katika orodha ya washiriki. Kunatia ndani pia kuchukia matendo maovu ambayo dini ya uwongo inakubali au kuunga mkono waziwazi, kama vile upotovu wa maadili, kujihusisha katika siasa, na kutafuta mali kwa pupa. (Zaburi 97:10; Ufunuo 18:7, 9, 11-17) Mara nyingi matendo hayo yanasababisha umwagaji wa damu!

24, 25. (a) Ni msingi gani ambao Mungu anatumia kumwonyesha rehema mtu mwenye hatia ya damu anayetubu? (b) Jambo hilo linatukumbusha nini katika nyakati za Biblia?

²⁴ Kabla ya kuingia katika ibada ya kweli, kila mmoja wetu kwa njia moja au nyingine, aliunga mkono mfumo wa Shetani na hivyo ana hatia ya damu kwa kadiri fulani. Hata hivyo, kwa sababu tulibadili mwenendo wetu, tukasitawisha imani katika dhabihu ya fidia ya Kristo, na kujiweka wakfu kwa Mungu, tulionyeshwa rehema ya Mungu na kupata ulinzi wa kiroho. (Matendo 3:19) Ulinzi huo unatukumbusha majiji ya makimbilio ya nyakati za Biblia.—Hesabu 35:11-15; Kumbukumbu la Torati 21:1-9.

²⁵ Majiji hayo yalitumiwa jinsi gani? Ikiwa Mwisraeli angemuua mtu mwingine bila kukusudia, alipaswa kukimbilia jiji la makimbilio. Baada ya waamuzi wanaostahili kuamua jambo hilo, muuaji asiyekusudia alipaswa kukaa katika jiji la makimbilio mpaka kuhani mkuu alipokufa. Kisha angekuwa na uhuru wa kuishi kwingineko. Huo ni mfano mzuri kama nini unaoonyesha rehema ya Mungu na jinsi anavyothamini sana uhai wa wanadamu! Majiji hayo ya kale ya makimbilio yanafananisha uandalizi wa Mungu, unaotegemea  dhabihu ya fidia ya Kristo, ambao unatulinda tusihukumiwe kifo tukivunja bila kukusudia amri ya Mungu kuhusu utakatifu wa uhai na damu. Je, unauthamini uandalizi huo? Unaweza kuonyesha jinsi gani kwamba unauthamini? Njia moja ni kwa kuthamini ulinzi wa Mungu, hasa kwa kuwa “dhiki kuu” inakaribia sana.—Mathayo 24:21; 2 Wakorintho 6:1, 2.

26-28. Ni katika njia gani hali yetu leo ni kama ya nabii Ezekieli, nasi tunaweza kufanya nini ili kujitunza katika upendo wa Mungu?

²⁶ Hali ya watu wa Mungu leo inatukumbusha jinsi ilivyokuwa wakati wa nabii Ezekieli, ambaye Yehova alimpa mgawo wa kuwa mlinzi wa kiroho wa nyumba ya Israeli. Mungu alimwagiza: “Lazima usikie neno [langu] na kuwapa onyo kutoka kwangu.” Ikiwa Ezekieli angepuuza mgawo wake, angekuwa na hatia ya damu ya watu waliouawa Yerusalemu lilipoharibiwa. (Ezekieli 33:7-9) Lakini Ezekieli alitii na hivyo hakuwa na hatia ya damu.

²⁷ Leo tunaishi karibu sana na mwisho wa ulimwengu mzima wa Shetani. Hivyo, Mashahidi wa Yehova wanaona kwamba wana mgawo na pendeleo la kutangaza “siku [ya Mungu] ya kisasi” wanapotangaza ujumbe wa Ufalme. (Isaya 61:2; Mathayo 24:14) Je, unashiriki kikamili katika kazi hiyo ya maana? Mtume Paulo aliuchukua kwa uzito mgawo wake wa kuhubiri. Ndiyo sababu angeweza kusema: “Mimi ni safi kutokana na damu ya watu wote, kwa maana sikuepuka kuwaambia ninyi mashauri yote ya Mungu.” (Matendo 20:26, 27) Alituwekea mfano mzuri kama nini!

²⁸ Bila shaka, ili tujitunze katika upendo wa Baba yetu Yehova, haitoshi tu kuwa na maoni kama ya Yehova kuhusu uhai na damu. Tunahitaji pia kuendelea kuwa safi au watakatifu, machoni pake kama tutakavyoona katika sura inayofuata.