1. Apa nariadi su kěluargang i Yusuf ual᷊ingu manga tuhange iri si sie?

YAKUB makěndagẹ̌ su kěbị anạe, katewe kahumotongange i sie sěbạe makěndagẹ̌ si Yusuf, anạe umurẹ̌ 17 su taunge. Kerea pěndangu manga tuhang i Yusuf? I sire iri si Yusuf, kụ ene nakakoạ si sire mawěngsing si sie. Sěběnarẹ̌e, Yusuf tawe někoạ pẹ̌sasal᷊a si sire. Maning kerene, i sire nẹ̌bal᷊ụ i Yusuf nakoạ ělang dingangu nẹ̌konti si papạ i sire, kụ naul᷊ị binatang buas seng němate anạ sěbạe ikẹ̌kěndagi papạ i sire. Pěndang iri nakarusa pẹ̌darame su kěluargang i sire dingangu nakasusah naung i papạ i sire.​—Kej. 37:3, 4, 27-34.

2. Tumuhụ Galatia 5:19-21, kawe nụe pěndang iri sěbạe makahawaya?

² Su Alkitapẹ̌, pěndang iri * kai bageang bọu ”kakanoạu gěsi” makawahaya, kụ botonge makakoạ taumata tawe makoạ bageang bọu Kararatuangu Mawu. (Basa Galatia 5:19-21, catatan kaki.) Pěndang iri biasane makakoạ taumata mẹ̌papědu, mẹ̌sitori, arau sěbạe mẹ̌pědu.

3. Apa sarung ěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini?

³ Apa nariadi su manga tuhang i Yusuf něnodẹ pěndang iri makarusa pẹ̌dal᷊ahapị dingangu taumata wal᷊inẹ lai makailang pẹ̌darame su keluarga. Maning i kitẹ tawe někoạ apa nikoạu manga tuhang i Yusuf, i kitẹ kěbị tawe nasukụ, kụ naung i kitẹ lai maakal᷊ẹ̌. (Yer. 17:9) Hakị u ene, pẹ̌sěngsul᷊ẹ i kitẹ aramanung iri su taumata wal᷊inẹ. Mahịe měmanda piram baụ contoh su Alkitapẹ̌ něnodẹ kawe nụe pěndang iri botonge suměpụ su naung. Bọu ene, i kitẹ lai sarung měngěndung piram baụ cara lumawang pěndang iri dingangu cara měndiagạ pẹ̌darame.

4. Kawe nụe tau Filistin iri si Ishak?

⁴ Su tempong taumata wal᷊inẹ piạ limembong lawọ arětạ. Ishak kai taumata makalạ, kụ tau Filistin iri si sie. (Kej. 26:12-14) I sire něnutu kěbị pahighi pẹ̌paketang i Ishak gunang měgělị inumang su manga binatange. (Kej. 26:15, 16, 27) Kere tau Filistin, orasẹ̌ ini piạ taumata iri su taumata apang piạ arětạe limembong mal᷊awọ bọu i sire. I sire bal᷊inẹ kětạeng měning arětạu taumata wal᷊inẹ, katewe lai mělẹ̌harapẹ̌ tau ene kailangengu arětạe.

5. Kawe nụe manga těmbonangu agama iri si Yesus?

⁵ Su tempong taumata wal᷊inẹ ikẹ̌kapuluangu lawọ taumata. Manga těmbonangu agama Yahudi iri si Yesus ual᷊ingu Yesus ikẹ̌kapuluangu lawọ taumata. (Mat. 7:28, 29) Yesus kai wakilu Mawu, kụ i sie měnẹ̌něntiro katěngadẹ̌. Maning kerene, manga těmbonangu agama něnawuhẹ̌ konti ral᷊akị gunang měmuhụ areng i Yesus. (Mrk. 15:10; Yoh. 11:47, 48; 12:12, 13, 19) Apa wotonge kaěndungang i kitẹ bọu běke ini? Su sidang, aramanung piạ anạu sěmbaụ ikẹ̌kapuluangu lawọ taumata ual᷊ingu i sire piạ sipatẹ̌ mapaelẹ̌. I kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tawakal᷊i tawe iri si sire. I kitẹ lai harusẹ̌ mẹ̌těno kapiang i sire.​—1 Kor. 11:1; 3 Yoh. 11.

6. Kerea Diotrefes něnodẹ i sie piạ pěndang iri?

⁶ Su tempong taumata wal᷊inẹ piạ tugasẹ̌ penting su sidang. Su abad humotong, Diotrefes iri su manga esẹ apang měngẹ̌ngahạ sidang Kristen. I sie mapulu ”makoạ kahumotongange” su tal᷊oarang anggota sidang. Hakị u ene, i sie něnawuhẹ̌ konti soal i Rasul Yohanes dingangu saudara-saudara wal᷊inẹ, tadeạu anggota sidang seng tawe měngadatẹ̌ si sire. (3 Yoh. 9, 10) Maning i kitẹ tawe měkoạ apa nikoạ i Diotrefes, i kitẹ lai sarung měnětạ iri su anạu sěmbaụ apang nakaěbạ tugasẹ̌ ikẹ̌kapuluang i kitẹ, mạeng i kitẹ nẹ̌pěndang i kitẹ botonge makakoạ limembong mapaelẹ̌ tugasẹ̌ ene sul᷊ungu anạu sěmbaụ ene.

7. Apa pěngaruh pěndang iri si kitẹ?

⁷ Pěndang iri mẹ̌sul᷊ungu rěmpugẹ̌ piạ racunge. Mạeng pěndang ene seng něhamụ su naung i kitẹ, ene masigěsạ ěbụkang. Manga sipatẹ̌ dal᷊akị kere cemburu, obotẹ̌, dingangu kětạeng mẹ̌pandung watangeng hala, sarung makakoạ pěndang iri tumuwo masuburẹ̌. Kere rěmpugẹ̌ makasahaghe tatuwong bungang, pěndang iri lai makasigěsạ si kitẹ měnodẹ manga sipatẹ̌ mapaelẹ̌, kere kakěndagẹ̌, tatal᷊ěntụ, dingangu kapiang naung. Hakị u ene, mạeng i kitẹ nakasingkạ pěndang iri něnětạ něhamụ su naung i kitẹ, i kitẹ harusẹ̌ masahawụ měngěbụ ene. Kerea i kitẹ botonge lumawang pěndang iri?

8. Manga sipatẹ̌ apa makatul᷊ung si kitẹ lumawang pěndang iri?

⁸ I kitẹ botonge lumawang pěndang iri mạeng i kitẹ měnodẹ kasasanạu naung dingangu pěndang puas. Mạeng naung i kitẹ napenẹu manga sipatẹ̌ mapia, pěndang iri tawe tumuwo su naung i kitẹ. Kasasanạu naung makatul᷊ung si kitẹ tawe mẹ̌tiněna watangeng i kitẹ kai kapaelange. Taumata masanạ naung tawe mẹ̌pěndang i sie limembong layak sul᷊ungu taumata wal᷊inẹ. (Gal. 6:3, 4) Taumata piạ pěndang puas sarung mal᷊uasẹ̌ su apa seng piạ si sie. I sie lai tawe mapẹ̌sul᷊ung watangenge dingangu taumata wal᷊inẹ. (1 Tim. 6:7, 8) Su tempong taumata masanạ naung dingangu piạ pěndang puas nakasilo taumata wal᷊inẹ nakatarimạ barang mapia, i sie lai sarung mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu hal᷊ẹ̌ ene.

9. Tumuhụ Galatia 5:16 dingangu Filipi 2:3, 4, rohkẹ̌ masusi botonge makatul᷊ung si kitẹ měkoạ apa?

⁹ I kitẹ membutuhkan tul᷊umang rohkẹ̌ masusi bọu Mawu tadeạu botonge lumawang pěndang iri dingangu měnodẹ  kasasanạu naung lai pěndang puas. (Basa Galatia 5:16; Filipi 2:3, 4.) Rohkẹ̌ masusi bọu i Yehuwa makatul᷊ung si kitẹ gunang měmarikěsa tiněna dingangu naung i kitẹ. Ual᷊ingu tul᷊umang i Yehuwa, i kitẹ botonge měngganti tiněna lai pěndang makawahaya dingangu manga hal᷊ẹ̌ makatoghasẹ̌. (Mz. 26:2; 51:10) Mahịe měngěndung bọu i Musa dingangi Paulus. I rẹ̌dua seng nakakoạ limawang pěndang iri.

10. Situasi apa botonge makasal᷊ukạ kasasanạu naung i Musa? (Pěmanda gambarẹ̌ sampul.)

¹⁰ Musa piạ lawọ wewenang su umatu Mawu, katewe i sie tawe něnahaghe taumata wal᷊inẹ makaěbạ wewenang kere i sie. Contone, su sěngkatempo, Yehuwa něngal᷊ạ sěmbahageang rohkẹ̌ masusi bọu i sie kụ něgělị ene su sěmbaụ kelompok těmbonangu bangsa Israel apang dụdarisị su rěduhu kemah pẹ̌sasombangeng. Tawe nararěna bọu ene, Musa nakaringihẹ̌ piạ lai darua těmbonang nakatarimạ rohkẹ̌ masusi ene, kụ nakoạ kere nabi, sěmbal᷊ia i rẹ̌dua tawe simongo su kemah pẹ̌sasombangeng. Kerea reaksing i Musa su tempong Yosua nẹ̌dorong si Musa gunang mẹ̌sěding si rẹ̌dua? Musa tawe iri ual᷊ingu darua esẹ ene lai pẹ̌pandaěng i Yehuwa. Katewe, i Musa něnodẹ kasasanạu naung. I sie mal᷊uasẹ̌ ual᷊ingu darua esẹ ene lai nakaěbạ tugasẹ̌ penting bọu i Yehuwa. (Bil. 11:24-29) Apa wotonge kaěndungang i kitẹ bọu i Musa?

11. Kerea manga penatua botonge mẹ̌těno si Musa?

¹¹ Mạeng i kau sěngkatau penatua, apa i kau bọu nirorongang gunang melatih taumata wal᷊inẹ měkoạ tugasẹ̌ ikẹ̌kapuluangu? Contone, i kau aramanung nakaěbạ tanggung jawab gunang měngahạ Pěngangěndungang Měhabarẹ̌ sabang misa, kụ i kau sěbạe puluang su tugasẹ̌ ene. Katewe, mạeng masanạ naung kere i Musa, i kau tawe mẹ̌pěndang matakụ gantiang mạeng nirorongang gunang melatih saudara wal᷊inẹ tadeạu botonge měkoạ tugasẹ̌ ene su tempo mahi. Katewe, i kau sarung mal᷊uasẹ̌ mẹ̌tul᷊ung su saudara ene.

12. Kerea lawọ tau Kristen orasẹ̌ ini něnodẹ kasasanạu naung dingangu pěndang puas?

¹² Pẹ̌tiněna situasi wal᷊inẹ nikahombangengu lawọ saudara maghurang. Karěngụe pulone su taunge, i sire seng nakoạ koordinator badan penatua. Katewe, su tempong umuri sire 80 su taunge, i sire rela něnarakang tugasẹ̌ ene su taumata wal᷊inẹ. Manga pengawas wilayah apang umure seng 70 su taunge lai něnodẹ kasasanạu naung su tempong něngědo bọu tugasi sire dingangu rela makaěbạ tugasẹ̌ wal᷊inẹ. Kụ, su pira taung ini, lawọ anggota Betel su patikụ dunia rela něnarimạ tugasẹ̌ buhu su lapangan. Anạu sěmbaụ masatia ini tawe iri si sire apang orasẹ̌ ini měkẹ̌koạ tugasi sire kangerẹ.

13. Aramanung, apa wotonge makakoạ si Paulus iri su 12 rasuli Yesus?

¹³ Rasul Paulus lai contoh mapaelẹ̌ soal u měnodẹ kasasanạu naung dingangu pěndang puas. I sie tawe němala pěndang iri siměpụ su naunge. I sie něhal᷊ẹ̌ masěghadẹ̌ su pelayanan, katewe i sie masanạ naung nẹ̌bera, ”Iạ kai kasanạkenge su tal᷊oarang manga rasulẹ̌, kụ tawẹ hinone isěbạ rasulẹ̌.” (1 Kor. 15:9, 10) Mapul᷊o dua rasulẹ̌ seng timol᷊e si Yesus su kanandụu pelayanan nikoạ i Yesus su dunia, katewe Paulus hědo nakoạ tau Kristen su apang i Yesus seng nate kụ seng bọu nipěbiahẹ̌. Maning samurine i sie nihengkẹ nakoạ ’rasulẹ̌ gunang manga wangsa wal᷊inẹ’, Paulus tawe nakaěbạ kesempatan gunang makoạ bageang bọu 12 rasuli Yesus. (Rm. 11:13; Kis. 1:21-26) Sul᷊ungu iri su 12 rasulẹ̌ dingangu su pẹ̌dal᷊ahapị i sire dingangi Yesus, Paulus tatapẹ̌ puas dingangu apa seng piạ si sie.

14. Apa sarung koateng i kitẹ mạeng i kitẹ masanạ naung dingangu piạ pěndang puas?

¹⁴ Mạeng masanạ naung dingangu piạ pěndang puas, i kitẹ sarung makoạ kere  i Paulus kụ měngadatẹ̌ si sire apang nakaěbạ wewenang bọu i Yehuwa. (Kis. 21:20-26) Yehuwa seng něhengkẹ manga penatua gunang měngahạ sidang Kristen. Maning tawe nasukụ, su těngong Yehuwa i sire kai ”gaghělị kere taumata”. (Ef. 4:8, 11) Mạeng měngadatẹ̌ si sire dingangu masanạ naung tumol᷊e laahạ i sire, i kitẹ sarung tatapẹ̌ marani dingangi Yehuwa lai makapěndang pẹ̌darame dingangu anạu sěmbaụ i kitẹ.

15. Apa harusẹ̌ koateng i kitẹ?

¹⁵ Mạeng piạ pěndang iri su naung i kitẹ arau su naungu taumata wal᷊inẹ, pẹ̌darame tawe mariadi. I kitẹ harusẹ̌ měngěbụ pěndang iri bọu naung i kitẹ dingangu tawe mẹ̌suang pěndang iri su naungu taumata wal᷊inẹ. Mạeng měkoạ ene, i kitẹ timuhụ parentang Yehuwa gunang ’měkoạ kěbị hal᷊ẹ̌ makarěntang pẹ̌darame dingangu makatoghasẹ̌ sěmbaụ su wal᷊inẹ’. (Rm. 14:19) Apa wotonge koateng i kitẹ gunang mẹ̌tul᷊ung taumata wal᷊inẹ lumawang pěndang iri, dingangu kerea i kitẹ botonge turusẹ̌ měndiagạ pẹ̌darame?

16. Kerea i kitẹ botonge mẹ̌tul᷊ung taumata wal᷊inẹ lumawang pěndang iri?

¹⁶ Sipatẹ̌ dingangu kakanoạ i kitẹ piạ pěngarune gěguwạ su taumata wal᷊inẹ. Dunia ini mapulu i kitẹ ”měnodẹ arětạ” i kitẹ. (1 Yoh. 2:16) Katewe, mạeng i kitẹ měkoạ ene, i kitẹ sarung makakoạ pěndang iri suměpụ su naungu taumata wal᷊inẹ. Kerea tadeạu tawe makakoạ taumata wal᷊inẹ iri? Humotong, abe turusẹ̌ mẹ̌bisara soal u manga barang seng piạ si kau arau sarung  běliangu. Karuane, mạeng i kau piạ tanggung jawab su sidang, tatapẹ̌e masanạ naung. Mạeng i kau turusẹ̌ mẹ̌bisara soal u manga tugasẹ̌ ene, i kau sarung makakoạ pěndang iri suměpụ su naungu taumata wal᷊inẹ. Katewe, mạeng i kau kahěngang-hěngang mapadul᷊i su taumata wal᷊inẹ dingangu mẹ̌dalo hal᷊ẹ̌ mapia seng nikoạ i sire, i kau mẹ̌tul᷊ung si sire tadeạu piạ pěndang puas, kụ ene makarěntang kasasěmbaụ dingangu pẹ̌darame su sidang.

17. Manga tuhang i Yusuf botonge nakakoạ apa, kụ kawe nụe?

¹⁷ I kitẹ botonge makauntung lumawang pěndang iri! Kěnang saụ pẹ̌tiněna soal u manga tuhang i Yusuf. Taunge bọu i sire něndal᷊akị si Yusuf, i sire saụ nẹ̌sombang dingange su Misirẹ̌. Těntal᷊ang i Yusuf bědang tawe naul᷊ị i sai sěběnarẹ̌e i sie, i sie něnal᷊ukạ si sire gunang makasingkạ apa i sire seng nẹ̌bal᷊ui arau tala. I sie něngatorẹ̌ gunang kumaěng sěngkasio dingangi sire, kụ sene Yusuf něgělị limembong lawọ kaěng si Benyamin. (Kej. 43:33, 34) Katewe, manga tuhang i Yusuf tawe iri si Benyamin. I sire něnodẹ i sire mapadul᷊i si Benyamin dingangu si papạ i sire, Yakub. (Kej. 44:30-34) Ual᷊ingu manga tuhang i Yusuf seng tawe iri, i sire nakakoạ kěluargang i sire saụ mararame. (Kej. 45:4, 15) Kerene lai, mạeng i kitẹ měngěbụ kěbị pěndang iri bọu naung i kitẹ, i kitẹ sarung makakoạ keluarga dingangu sidang tatapẹ̌ mararame.

18. Tumuhụ Yakobus 3:17, 18, apa gunane mạeng i kitẹ turusẹ̌ měndiagạ pẹ̌darame?

¹⁸ Yehuwa mapulu i kitẹ lumawang pěndang iri dingangu turusẹ̌ měndiagạ pẹ̌darame. Gunang makakoạ darua hal᷊ẹ̌ ene, i kitẹ harusẹ̌ mẹ̌tawakal᷊i. Kere seng niěndungang i kitẹ su pěngangěndungang ini, i kitẹ gampang piạ pěndang iri. (Yak. 4:5) Kụ i kitẹ lai měbẹ̌biahẹ̌ su tal᷊oarang taumata puluang iri su taumata wal᷊inẹ. Katewe, mạeng i kitẹ sěntiniạ masanạ naung, piạ pěndang puas, dingangu mẹ̌dalo hal᷊ẹ̌ mapia seng nikoạ u taumata wal᷊inẹ, pěndang iri tawe suměpụ su naung i kitẹ. I kitẹ sarung mararame dingangu taumata wal᷊inẹ, kụ sarung makoạ taumata limembong makěndagẹ̌, matal᷊ěntụ, dingangu mapia.​—Basa Yakobus 3:17, 18.