Abraão iha duni kuda-kamelu ka lae?

BÍBLIA hatete katak Abraão hetan animál oioin husi Liurai Faraun, inklui mós kuda-kamelu sira. (Gên 12:16) Kuandu Abraão nia atan laʼo-rai toʼo rai-Mesopotâmia, nia “lori kuda-kamelu sanulu husi ninia naʼi nia kuda-kamelu sira”. Nuneʼe, Bíblia hatudu ho klaru katak Abraão iha kuda-kamelu sira maizumenus tinan 2.000 molok Kristu.—Gên 24:10.

Maibé, ema balu la simu ida-neʼe. Livru New International Version Archaeological Study Bible hatete: “Matenek-naʼin sira dehan katak buat neʼebé Bíblia hatete kona-ba kuda-kamelu la loos tanba sira barak fiar katak ema komesa atu hakiak animál sira-neʼe maizumenus  tinan 1.200 molok Kristu, kleur depois Abraão nia tempu.” Nuneʼe, sira hanoin katak buat neʼebé Bíblia hatete kona-ba kuda-kamelu la loos, tanba tuir sira-nia hanoin iha Abraão nia tempu ema seidauk uza animál sira-neʼe.

Maski nuneʼe, matenek-naʼin seluk hanoin katak maski ema komesa atu hakiak kuda-kamelu maizumenus tinan 1.000 molok Kristu, ida-neʼe la dehan katak ema la uza kuda-kamelu antes tempu neʼe. Livru Civilizations of the Ancient Near East hatete: “Informasaun foun hatudu katak ema komesa hakiak kuda-kamelu iha parte súl husi rai-Arábia maizumenus tinan 3.000 molok Kristu. Foufoun, karik ema hakiak animál neʼe atu hetan ninia susubeen, fulun, kulit, no naʼan, maibé lalais deʼit ema haree katak sira mós bele uza animál neʼe atu tula sasán.” Informasaun neʼe hatudu katak ema uza kuda-kamelu antes Abraão nia tempu, no atu apoia ida-neʼe iha prova oioin neʼebé hetan iha rai okos hanesan ruin no sasán seluk.

Iha mós prova seluk tan. Porezemplu, livru neʼe mós hatete: “Iha rai-Mesopotâmia liafuan neʼebé bahat iha fatuk, ka iha buat seluk, temi kona-ba animál neʼe [kuda-kamelu] no iha mós sasán barak neʼebé iha dezeñu kona-ba animál neʼe, no ida-neʼe hatudu katak animál neʼe toʼo iha Mesopotâmia maizumenus tinan 2.000 molok Kristu,” neʼe katak iha Abraão nia tempu.

Ema matenek-naʼin balu hanoin katak ema husi rai-Arábia Súl, neʼebé laʼo-rai atu faʼan insensu, uza kuda-kamelu atu tula sira-nia sasán ba iha parte norte liuhusi rai-maran fuik hodi bele toʼo rai sira hanesan Egiptu no Síria. Nuneʼe mak sira komesa lori tama kuda-kamelu sira iha rai sira neʼebá. Sira komesa halo serbisu faʼan sasán neʼe karik maizumenus tinan 2.000 molok Kristu. Bíblia iha Gênesis 37:25-28 mós temi kona-ba ema Ismael neʼebé faʼan sasán no neʼebé uza kuda-kamelu sira atu tula insensu ba Egiptu tinan atus ida depois Abraão nia tempu.

Maski maizumenus tinan 2.000 molok Kristu iha Ásia parte loromonu karik ema ladún uza kuda-kamelu, maibé iha buat barak neʼebé hatudu katak ema hatene kona-ba animál neʼe. Nuneʼe, livru The International Standard Bible Encyclopedia hatete katak la presiza ona hanoin katak istória sira husi Bíblia kona-ba kuda-kamelu la loos tanba iha buat barak tebes neʼebé hatudu katak ema hakiak kuda-kamelu antes Abraão nia tempu.