มีปลาไม่กี่ชนิดที่น่าสนใจเท่ากับปลาการ์ตูน อาจเป็นเพราะมันมีสีสันสวยงามซึ่งทำให้นึกถึงตัวตลกในละครสัตว์ หรือเราอาจรู้สึกทึ่งที่มันเลือกอาศัยอยู่ในดงหนวดของดอกไม้ทะเล (sea anemone) ที่มีแต่เข็มพิษ

เหมือนกับดาราฮอลลีวูด ปลาการ์ตูนไม่กลัวคนและยอมให้ถ่ายรูปได้ ปกติแล้ว นักประดาน้ำคาดหมายได้เลยว่าปลาการ์ตูนจะ “ตั้งท่า” ให้พวกเขาถ่ายรูป เพราะพวกมันไม่ค่อยหนีไปไกลจากบ้านและไม่ขี้อายด้วย

แต่อะไรทำให้ปลาการ์ตูนที่น่าทึ่งนี้ใช้ชีวิตแบบเสี่ยงตาย การอาศัยอยู่กลางหนวดพิษของดอกไม้ทะเลไม่ต่างอะไรกับการสร้างบ้านในรังของงู แต่ปลาการ์ตูนกับดอกไม้ทะเลก็แยกจากกันไม่ได้ อะไรทำให้ความสัมพันธ์แปลก ๆ นี้เป็นไปได้?

เหมือนกับความสัมพันธ์ที่ดีทั่วไป ปลาการ์ตูนกับดอกไม้ทะเลพึ่งพาอาศัยกัน ไม่ใช่เพราะมัน ชอบแต่ความสัมพันธ์นี้สำคัญมากสำหรับปลาการ์ตูน นักชีววิทยาทางทะเลยืนยันว่าปลาการ์ตูนมีชีวิตอยู่ไม่ได้ถ้าไม่มีดอกไม้ทะเล เพราะมันว่ายน้ำช้าและถูกนักล่าที่หิวโหยจับกินได้ง่ายถ้าไม่ได้รับการปกป้องจากดอกไม้ทะเล การใช้ดอกไม้ทะเลเป็นบ้านและที่หลบภัยตอนเจอภัยคุกคามอาจทำให้ปลาการ์ตูนมีอายุถึง 10 ปี

ดอกไม้ทะเลเป็นเหมือนบ้านที่ปลอดภัย แม่ปลาการ์ตูนจะวางไข่ที่ฐานดอกไม้ทะเล ทั้งพ่อปลาและแม่ปลาจะช่วยกันดูแลไข่เหล่านั้น ต่อมาก็จะเห็นครอบครัวปลาการ์ตูนว่ายไปมาอยู่รอบ ๆ ดอกไม้ทะเลนั้น

ทำไมดอกไม้ทะเลไม่ทำลายความสัมพันธ์นี้? เพราะปลาการ์ตูนเป็นบอดี้การ์ดที่คอยไล่ปลาผีเสื้อที่ชอบกินหนวดของดอกไม้ทะเล ดอกไม้ทะเลอย่างน้อยชนิดหนึ่งจะอยู่ไม่ได้ถ้าไม่มีปลาการ์ตูนอาศัยอยู่ เมื่อนักวิจัยย้ายปลาการ์ตูนออกไป ภายในแค่ 24 ชั่วโมงดอกไม้ทะเลก็หายไปหมด เห็นชัดว่าปลาผีเสื้อกินดอกไม้ทะเลเหล่านั้น

ดูเหมือนว่าปลาการ์ตูนยังช่วยให้พลังงานกับเจ้าของบ้านด้วย แอมโมเนียที่ปลาการ์ตูนขับถ่ายออกมาช่วยกระตุ้นให้ดอกไม้ทะเลเจริญเติบโต และการที่ปลาการ์ตูนว่ายไปมาภายในดงหนวดของดอกไม้ทะเลก็จะทำให้ออกซิเจนในน้ำหมุนเวียนไปที่ดอกไม้ทะเลได้ดีขึ้น

ในกรณีของปลาการ์ตูน สิ่งที่ป้องกันตัวมันคือผิวหนังซึ่งมีเมือกที่ป้องกันไม่ให้มันโดนพิษ สารเคมีบาง ๆ ที่เคลือบอยู่บนผิวปลาการ์ตูนทำให้ดอกไม้ทะเลคิดว่าปลาการ์ตูนเป็นพวกเดียวกับมัน นักชีววิทยาทางทะเลพูดถึงปลาการ์ตูนว่า “ปลาในคราบของดอกไม้ทะเล”

นักวิจัยบางคนบอกว่า เมื่อปลาการ์ตูนเลือกบ้านใหม่ มันต้องปรับตัวใหม่ทั้งหมด เห็นได้จากตอนที่ปลาการ์ตูนเข้าไปที่ดอกไม้ทะเลเป็นครั้งแรก มันจะสัมผัสดอกไม้เป็นช่วง ๆ สัก 2-3 ชั่วโมง การเข้า ๆ ออก ๆ ทำให้ปลาการ์ตูนปรับผิวหนังให้เข้ากับพิษของดอกไม้ทะเล เป็นไปได้ที่ปลาการ์ตูนจะโดนพิษบ้างในช่วงปรับตัวนั้น แต่หลังจากนั้น ทั้งคู่ก็จะเข้ากันได้ดี

การร่วมมือของสิ่งมีชีวิตที่แตกต่างกัน ให้บทเรียนที่น่าประทับใจเรื่องการทำงานเป็นทีม แม้มนุษย์จะมีวัฒนธรรมและภูมิหลังที่แตกต่างหลากหลาย แต่ถ้าเราทุ่มเทกำลังและความพยายาม เราก็จะได้ผลลัพธ์ที่น่าทึ่ง เหมือนกับปลาการ์ตูน เราอาจต้องใช้เวลาบ้างเพื่อปรับตัวให้ทำงานกับคนอื่นได้ แต่ผลที่ได้รับนั้นคุ้มค่าจริง ๆ