ብ1627 እንግሊዛዊ ኻህን ዊልያም በዴል ናብ ኣይርላንድ ምስ ከደ፡ በቲ ኣብኡ ዝጸንሖ ዅነታት ደንጸዎ። እዛ ብኣመንቲ ካቶሊክ እተዓብለለት ሃገር፡ በታ ብሰዓብቲ ፕሮተስታንት ዝቘመት ሃገረ ብሪጣንያ ትግዛእ ነበረት። ኣብቲ ግዜ እቲ፡ ተሓድሶ ፕሮተስታንት ንመጽሓፍ ቅዱስ ኣብ መላእ ኤውሮጳ ናብ ዚርከብ ቋንቋታት ተርጒሞምዎ ነበሩ። እንተዀነ ግና፡ ናብ ቋንቋ ኣይርላንድ ኪትርጕም ዝተገደሰ ዝዀነ ይኹን ሰብ ኣይነበረን።

በዴል፡ ህዝቢ ኣይርላንድ፡ “ቋንቋ እንግሊዝኛ ብዘይ ምፍላጦም ጥራይ ዕሽሽ ኪብሃሉ ግቡእ ከም ዘይኰነ” ይኣምን ነበረ። ስለዚ፡ መጽሓፍ ቅዱስ ብቛንቋ ኣይርላንድ ኬዳሉ ኣንቀደ። ይኹን እምበር፡ ብፍላይ ካብ ሰዓብቲ ፕሮተስታንት ሓያል ምጽራር ኣጋጠሞ። ስለምንታይ፧

በዴል ቋንቋ ኣይርላንድ ንኺምሃር ስርሐይ ኢሉ ተተሓሓዞ። ሓለቓ እቲ ኣብ ዱብሊን ዝነበረ ኮሌጅ ስላሴ ኣብ ዝነበረሉ ግዜን ጸኒሑ ኣቡን ኪልሞረ ምስ ኰነን፡ ተመሃሮኡ ቛንቋ ኣይርላንድ ኪምሃሩ የተባብዕ ነበረ። ከም ሓቂ እኳ ደኣስ፡ ናይ ዓዲ እንግሊዝ ንግስቲ ኤልሳቤጥ ቀዳማዊት ንኮሌጅ ስላሴ ዝመስረተቶ፡ ንተገዛእታ መልእኽቲ መጽሓፍ ቅዱስ ብቛንቋ ኣዴኦም ኪምህሩ ዚኽእሉ ኣገልገልቲ ንምፍራይ እዩ ነይሩ። በዴል ድማ ነዚ ንምግባር እዩ ዚጽዕር ነይሩ።

ናብ ሰበኻ ኣቡን ኪልሞረ ዚመጹ ዝነበሩ መብዛሕትኦም ሰባት፡ ቋንቋ ኣይርላንድ ዚዛረቡ እዮም ነይሮም። ስለዚ ድማ በዴል፡ ቋንቋ ኣይርላንድ ዚዛረቡ ኣገልገልቲ ግድን ኪህልዉ ኸም ዘለዎም ተማሕጸነ። እዚ ምሕጽንታ እዚ ዘቕረበ ድማ ምስቲ ሃዋርያ ጳውሎስ ኣብ 1 ቈረንቶስ 14:19፡ “ንኻልኦት እውን ብኣፍ ምእንቲ ኽምህርሲ፡ ኣብ ጉባኤ እልፊ ቓላት ብቛንቋታት [ብዘይርዳእ ቋንቋ] ካብ ዝዛረብ፡ ሓሙሽተ ቓላት ብኣእምሮ ኽዛረብ እደሊ ኣለኹ” ብምባል እተዛረቦ ቓላት ብምስምማዕ እዩ።

እንተዀነ ግና፡ እቶም ኣዝዮም ጸለውቲ ዝነበሩ ሰበ ስልጣን ደው ኬብልዎ ዚከኣሎም ጸዓሩ። ብመሰረት ጸሓፍቲ ታሪኽ፡ ገሊኦም ሰባት ቋንቋ ኣይርላንድ ምዝውታር “ንሃገረ ብሪጣንያ ኣስጋኢ” ምዃኑ ኺገልጹ ኸለዉ፡ ካልኦት ድማ “ኣንጻር ረብሓታት መንግስቲ” ኸም ዝዀነ ይዛረቡ ነበሩ። ገሊኦም ሰባት ከኣ ብሪጣንያ ንረብሓኣ ኢላ፡ ቋንቋ ኣይርላንድ ከም ዘይፍለጥ ትገብር ዘላ ዀይኑ ተሰምዖም። ከም ሓቂ እኳ ደኣስ፡ ኣየርላንዳውያን ቋንቋኦምን ባህሎምን ሓዲጎም፡ ቋንቋ እንግሊዝኛ ኺምሃሩ፡ ኣካይዳን ልምድታትን እንግሊዛውያን ከኣ ኪስዕቡ ዚድንግግ ሕጊ ወጺኡ ነበረ።

በዴል በዚ ምልካዊ ኣረኣእያ እዚ ኣይተዓግተን። ኣብ መጀመርታ 1630ታት፡ ነቲ ብቛንቋ እንግሊዝኛ ዝነበረ መጽሓፍ ቅዱስ (ናይ 1611 ኪንግ ጀምስ ቨርሽን) ናብ ቋንቋ ኣይርላንድ ኪትርጕም ጀመረ። ብእተኻእለ መጠን፡ ብዙሓት ሰባት ዚርድእዎ መጽሓፍ ቅዱስ ኪሓትም እዩ ዚደሊ ነይሩ። በዴል፡ መጽሓፍ ቅዱስ ድኻታት ኪርድኦም ብዘይክእል ቋንቋ ተሓቲሙ እንተ ተሪፉ፡ ነታ ናብ ናይ ዘለኣለም ህይወት እትመርሕ መገዲ ኻብ ቅዱሳት ጽሑፋት ኪረኽብዋ ዘይክእሉ ዀይኑ ተሰምዖ።—ዮሃንስ 17:3።

ነዚ ዘስተውዓለ ግና በዴል ጥራይ ኣይነበረን። ኣስታት  30 ዓመት ኣቐዲሙ፡ ዊልያም ዳንኤል ዝስሙ ኣቡን፡ ዝዀነ ሰብ ብዘይፈልጦ ቛንቋ እተዳለወ መጽሓፍ ቅዱስ ተጠቒሙ፡ መጽሓፍ ቅዱስ እንታይ ከም ዚምህር ኪፈልጥ ክሳዕ ክንደይ ከቢድ ምዃኑ ኣስተውዒሉ ነበረ። ዳንኤል ነቲ ናይ ክርስትያን ቅዱሳት ጽሑፋት ግሪኽኛ ናብ ቋንቋ ኣይርላንድ ተርጒምዎ ነይሩ እዩ። ስለዚ ድማ፡ በዴል ንቕዱሳት ጽሑፋት እብራይስጢ ናይ ምትርጓም ዕዮ ጀመረ። እቲ ‘መጽሓፍ ቅዱስ በዴል’ ተባሂሉ ዚፍለጥ መጽሓፍ ቅዱስ፡ ነቲ ናቱ ትርጉምን ነቲ ኣቐዲሙ ብዊልያም ዳንኤል እተዳለወ ትርጉምን ዜጠቓለለ እዩ። መጽሓፍ ቅዱስ በዴል፡ እቲ ብቛንቋ ኣይርላንድ ንመጀመርታ ግዜ እተዳለወ ምሉእ መጽሓፍ ቅዱስ እዩ፣ ን300 ዓመት ዚኣክል ድማ ብቛንቋ ኣይርላንድ እተተርጐመ እንኮ መጽሓፍ ቅዱስ እዩ ነይሩ።

በዴል ካብ ቋንቋ እንግሊዝኛ ናብ ቋንቋ ኣይርላንድ ንምትርጓም ዚሕግዝዎ ኽልተ ደቀባት ተዛረብቲ ቛንቋ ኣይርላንድ ረኸበ። ኣብ ዕዮኦም ብዙሕ ምስ ሰጐሙ፡ በዴልን ሓደ ወይ ክልተ ዝዀኑ እሙናት ሓገዝቱን ኰይኖም ንነፍሲ ወከፍ ቍጽሪ ብልዑል ጥንቃቐ ይምርምርዎን ይኽልስዎን ነበሩ። ነቲ ስዊዘርላንዳዊ ምሁር ስነ ሃይማኖት ዝዀነ ጆቫኒ ዲዮዳቲ ብቛንቋ ጥልያን ዘዳለዎ ትርጉምን ናይ ግሪኽኛ ትርጉም ሰብዓ ሊቃናትን ነቲ ኽቡር ጥንታዊ ኢደ ጽሑፍ መጽሓፍ ቅዱስ እብራይስጥን ከም መወከሲ ይጥቀምሉ ነበሩ።

እቶም ጕጅለ ንመሪሕነት ተርጐምቲ ኪንግ ጀምስ ቨርሽን ብምስዓብ፡ (መብዛሕትኦም በዴል ብኣካል ዚፈልጦም ነይሩ ኪኸውን ዚኽእል) ኣብ እተፈላለየ ቦታታት መጽሓፍ ቅዱሶም ንብሕታዊ ስም ኣምላኽ ኣእተውዎ። ንኣብነት፡ ኣብ ዘጸኣት 6:3 ንስም ኣምላኽ “ኤሆቫህ” ኢሎም ተርጒሞምዎ ኣለዉ። እቲ በዅሪ ኢደ ጽሑፍ በዴል፡ ኣብ ቤተ መጻሕፍቲ ማርሽ፡ ዱብሊን፡ ኣይርላንድ ተዓቂቡ ይርከብ።—ነታ “በዴል ተዘከረን ኣፍልጦ ተዋህበሉን” እትብል ሳጹን ርአ።

በዴል ንፕሮጀክቱ ኣብ ከባቢ 1640 ኣቢሉ ዛዘሞ። ይኹን እምበር፡ ብኡንብኡ ኼሕትሞ ኣይከኣለን። ስለምንታይ፧ ቅድም  ቀዳድም፡ ዘየቋርጽ ምጽራር ገና የጋጥሞ ነበረ። ነቐፍቲ ድማ ብትርጉሙ ኺጠራጠር ትጽቢት ብምግባር፡ ነቲ ምስኡ ዀይኑ ዚዓዪ ዝነበረ ቐንዲ ተርጓሚ የቋናጽብዎ ነበሩ። ተንኰል ብምእላም እውን ኣእሰርዎ። እዚ ኸይኣክል፡ ብ1641 ኣንጻር ብሪጣንያ ኣብ እተገብረ ዕልዋ፡ ደማውን መሪርን ውግእ ተላዕለ። ሽሕ እኳ መበቈሉ ብሪጣንያዊ እንተ ነበረ፡ እቶም ኣብቲ ኸባቢ ዝነበሩ ህዝቢ ኣይርላንድ፡ ንዕኦም ዝነበሮ ልባዊ ሓልዮት ስለ እተገንዘቡ፡ ንእተወሰነ ግዜ ኣዕቈብዎ። ኣብ መወዳእታኡ ግና፡ በቶም ወተሃደራት ዕልዋ ተታሒዙ፡ ኣብ ትሕቲ ሕማቕ ኵነታት ተኣስረ። ብሰንኪ እዚ ሕማቕ ኣተሓሕዛ እዚ ድማ ብ1642 ሞተ። እቲ ዜሕዝን ግና፡ ትርጉማቱ ተሓቲሙ ኺርእዮ እውን ኣይበቕዐን።

በዴል፡ ቤቱ ምስ ተጐርጐረን ምስ ዓነወን፡ ትርጉማቱ ምሉእ ብምሉእ ዳርጋ ጠፊኡ ነበረ። ሳላ ናይ ቀረባ ዓርኩ ግና ኵሉ እቲ እተተርጐመ ጽሑፋቱ ደሓነ። ድሕሪ ግዜ፡ እዚ ጽሑፋት እዚ፡ ኣብ ኢድ እቲ ጸኒሑ ናይ ኣርማግ ሊቀ ጳጳሳት ዝዀነን ኣብ ቤተ ክርስትያን ኣይርላንድ ልዑል ስልጣን ዝነበሮን ናርሲሱስ ማርሽ ኣተወ። ካብ ተመራማሪ ስነ ፍልጠት ሮበርት ቦይል፡ ገንዘባዊ ሓገዝ ምስ ረኸበ ድማ ኣብ 1685 ብትብዓት ንመጽሓፍ ቅዱስ በዴል ኣሕተሞ።

መጽሓፍ ቅዱስ በዴል ዓለምለኻዊ ተቐባልነት ኣይረኸበን። ይኹን እምበር፡ ኣብ ኣይርላንድ ጥራይ ዘይኰነስ ኣብ ስኮትላንድን ኣብ ብዙሕ ካልእ ቦታታትን ንዚነብሩ ሰባት፡ ንመጽሓፍ ቅዱስ ብዝበለጸ ኺርድእዎ ዚሕግዝ ንእሽቶ ግናኸ ኣገዳሲ ስጕሚ እዩ ነይሩ። ሕጂ፡ ቃል ኣምላኽ ብቛንቋ ኣዲኦም ብምንባብ፡ መንፈሳዊ ነገራት ኪረኽቡ ይኽእሉ እዮም።—ማቴዎስ 5:3, 6።

መጽሓፍ ቅዱስ በዴል፡ ነቶም ኣብዚ ግዜና ዘለዉ ኣፍቀርቲ ሓቂ እውን ከይተረፈ፡ እቲ ዜድልዮም መንፈሳዊ ነገራት ኪረኽቡ ይሕግዞም ኣሎ። ሓደ ኣብ ቀረባ ግዜ መጽሓፍ ቅዱስ ብሓቂ እንታይ ከም ዚምህር እተማህረ ተዛራቢ ቛንቋ ኣይርላንድ፡ “መጽሓፍ ቅዱስ በዴል ከነንብብ ከለና ቓላት መጽሓፍ ቅዱስ ብቛንቋ ኣዴና ኢና እንሰምዖ። እዚ ኣገዳሲ ንዋት እዚ፡ ንዓይን ንስድራ ቤተይን ነቲ ኣብ ቅዱሳት ጽሑፋት ዚርከብ ዜደንቕ ሓቅታት ንኽንፈልጦ መገዲ ኸፊቱልና እዩ” በለ።