1, 2. Aluer ú ngu zan zende hen ijiir i ú lu a vande zan ga yô, er nan i doo u ú lu a ortesen we gbenda, man se fatyô u karen ortesen gbenda ne sha imoshima yase nena?

ORTSOO ugen ngu nahan tso ken atô u zegeityeku; orgen mough zende angahar ngu karen hen zege taaikyôngo u or tem ya her ikyua ga yô; orgen di ngu nahan igirgi i purugh sha kwavaôndo ken abeen ica hiinii. Kwagh ngu u una fatyô u eren iorov mba utar mba se ter heen ne cii yô, u fa kwagh shon kpa? Aluer mba a anar shin or u tesen ve gbenda ga yô, alaghga vea tsume a gba ica.

² Tôô ase wer u ngu zan zende hen ijiir i ú lu a vande zan ga yô. Kpa u gema u ngu a or u ú ne nan jighjigh, u nan vande zan hen ijiir la yô. Aluer nan fa gbenda u hen ijiir la tsembelee yô, nana tese u gbenda. U dondo nan yô mayange u tsume ga. Se fatyô u tôôn or u tesen we gbenda ne karen sha iyua i dedoo igen i Yehova a ne se yô, ka imo i ken asema a ase je la. (Yakobu 1:17) Aluer se mba a imoshima ga yô, se saa kpum kpum je. Kpa ka sea ungwa imoshima yase yô, i tese se gbenda, nahan se za sha gbenda u uma u vough la. Nahan, se time ase nen se fa kwagh u a lu imoshima yô, man er i eren tom yô. Se been cii yô, se nenge sha atôakaa ne: (1) Er se tsaase imoshima yase yô, (2) ityôkyaa i í doo u se wa imoshima i mbagenev ikyo yô, man (3) mbamtsera mba se zua a mi aluer se mba a imoshima i wang yô.

3. Inja i ishember i ken zwa Grika i í gem ér “imo i ken ishima” la jighilii yô ér nyi, man imo i ken ishima ne ka mfe u kpilighyol u Aôndo a we ken ior nena?

³ Inja i ishember i ken zwa Grika i í gem ken Bibilo ér “imo i ken shima” la jighilii yô ka “mfe u ken atô u ishima i or.” Shin tar cii, ka uumace tseegh Aôndo a gbe ve á ne hanmô ve mfe u fan iyol i nan ye. Inja na yô, hanma or nana fatyô u teman tôvon iyol i nan sha u nana fa aluer nan ngu eren kwagh u shami shin nan ngu eren ga kpaa. Imoshima yase ngi eren shiada a vese shin ngi er se ijir, nahan ia fatyô u timen sha anza ase man aeren a ase kua akaa a se tsough u eren la kpaa. Ia fatyô u hemen se u eren kwagh u dedoo shin tan se icin sha ma kwaghbo u se we ishima u eren yô. Aluer se ungwa i yô, ia sugh se sha er se er kwagh u dedoo u i tese se u eren la, kpa aluer se hemba i ato yô ishima ia ta se kwe sha kwaghbo u se er la.

4, 5. (a) Er nan se fe ser Adam man Ifa yange ve lu a imo i ken ishima man zum u ve per tindi u Aôndo yô lu nyi i eree? (b) Ka ikyav i nyi nahan i tese ér mbajighjigh mba ngise mbara ungwan imoshima ve?

⁴ Aôndo yange wa mfe u kpilighyol ne ken nomsoor man kwase u hiihii la. Adam man Ifa yange ve er kwagh u a tese ér mba a imoshima yô. Kunya u yange u kôr ve shighe u ve hemba Aôndo ato la tese wang ér ve lu a imoshima. (Genese 3:7, 8) Kpa kwagh ngu a er i vihi yô, imoshima ve i yange i za ve iyol la kera wase ve hen shighe la ga. Gadia ve per tindi u Aôndo sha apera. Kwagh u ve er ne tese ér ve tsua sha asema a ve ér vea hingir mbahembanato shi hendan kwagh a Yehova Aôndo kpaa. Er ve lu ior mba vough yô ve fa kwagh u ve lu eren yô, nahan gbenda kera lu sha ci ve u vea hide hen Aôndo ga.

⁵ Er Adam man Ifa venda u ungwan imoshima ve nahan kpa, uumace kpishi mba ve yen ne ungwa imoshima ve. U tesen ikyav yô, orjighjigh Yobu ngise ôr wener: “Me kusu perapera wam, me gbihi un ga, ayange a uma wam cii, ishima ngi  nan mo ibo sha imô mayange ga.” * (Yobu 27:6) Yobu lu or u ungwan imoshima na. Imoshima na hemen un sha aeren a na shi wasen un u tsuan akaa a dedoo. Nahan yô, Yobu kôr cio u ôron gbar gbar ér imoshima na na un ibo shin za un iyol sha ci u ibo i ken ishima ga. Nenge ase er kwagh u Yobu a kaha a u Davidi er hen anshighe ugen la yô. Davidi yange er kwagh a Saulu, u Yehova ver un tor la sha icihi, nahan “ken masetyô yô, ishima na Davidi ibo.” (1 Samuel 24:5) Er ishima za Davidi iyol kpishi yô, kwagh ne wase un u palegh imba ieren ne ken hemen.

6. Ka nyi i tese ér imoshima ka iyua i Aôndo a ne uumace ciilii?

⁶ Ka mbacivir Yehova tseegh ve lu a imo i ken ishima yee? Nenge ase kwagh u apostoli Paulu yange nger ne: “Zum u atôatyev a a lu a atindi ga la aa eren akaa a sha tindi la sha gbaaôndo u a yô, á hingir tindi sha ci u ayol a a shin er a lu a atindi ga nahan kpaa. Ve mba tesen er i nger ieren i sha atindi ken asema a ve je. Imo ve i ken ishima la kpaa ngi eren shiada, mbamhen vev mba nan ibo ayol a ve, gayô, mba nan ishô ayol a ve.” (Mbaromanu 2:14, 15) Mba ve fe atindi a Yehova ga kuaa je kpa, ashighe agen imo i ken asema a ve ne ngi i mgbegha ve u eren kwagh u a zough sha atindiakaa a Aôndo yô.

7. Ashighe agen imoshima yase ia lu shami ga sha ci u nyi?

⁷ Nahan kpa, ashighe agen imoshima yase ka i ôr se kwagh u vough ga. Sha ci u nyi? Hide hen ase sha injakwagh i se er sha mhii u ityough kin la. Aluer gbenda nzughul ortesen we gbenda la yô alaghga una tsume a we. Shi aluer u nyiman gbenda a na je u venda u dondon un, u yem ape u hen wer ka gbenda la yô, alaghga u tsume u saa toho. Kape imoshima  yase kpa i lu je la, aluer asaren a ishima yase nzughul a i yô, ia tsume a vese. Shi aluer se mba ungwan i aa u dondo kwaghwan u Mkaanem ma Aôndo shio yô, alaghga se kanshio u paven kwagh u dedoo a kwaghbo sha akaa a a lu a inja tsung yô. Sha kpôô yô, aluer ka u imoshima yase ia er tom sha inja yô, gba u se dondo hemen u icighan jijingi u Yehova la. Paulu nger wener: “Imo i ken ishima yam kpaa ngi eren shiada a mo imôngo ken Icighan Jijingi.” (Mbaromanu 9:1) Kpa, se er nan ve imo i ken ishima yase ia dondo icighan jijingi u Yehovaa? Gba u se tsaase i.

8. (a) Asaren a ishima yase aa fatyô u benden a imoshima yase nena, kpa kanyi i doo u se hemba veren ishima shami shighe u se soo u eren ma kwagha? (b) Hanma shighe u imoshima i Orkristu i lu wang sha kwagh cii yô ngi shamini? (Nenge ngeren u shin kpe la.)

⁸ Ú er nan ve u er kwagh u imoshima you i tese u we? Ka inja er, ior mbagenev yô ka ve gbidye kwar a ishima ve, ve nenge er ishima i lu ve ker la maa ve tsua kwagh u vea er je nahan. Vea eren kwagh shon cii yô, ve hide ve kaa ér, “M er nahan kpa, ishima nam ibo ga.” Asaren a ishima yase nga a tahav kpen kpen, nga benden a imoshima yase je kpaa. Bibilo kaa ér: “Ishima i wa atseregh je hemba hanma kwagh cii, i vihi je gande; ka an nana fatyô u fan i?” (Yeremia 17:9) Nahan doo u se hemba veren ishima sha asaren a ase ga. Kpa i̱ hemba doon se u eren kwagh u a lu sha ishima i Yehova Aôndo vough yô. *

9. Kanyi i lu mcie u cian Aôndoo, man mciem man ma a bende a imoshima yase nena?

⁹ Aluer se tsua u eren kwagh u imoshima yase i se tsaase i  la í kaa a vese la yô, kwagh u se lu eren la una tese ér se mba mbacian Aôndo, se mba mbaeren kwagh u sha asaren a ase ga. Nenge ase ikyav i dedoo ne. Nehemia, u lu gomna u jighjigh la yange lu a ian i kaan a ior mba ken Yerusalem ér ve kimbin un inyaregh ki Gomna shi ve taan un kpande kpaa. Kpa er nahan ga. Sha ci u nyi? Mayange je soo ér una kighir ior mba Yehova ga sha er ishima ia vihi Yehova a na ga yô. A kaa wener: “M er nahan ga, sha ci u cian Aôndo.” (Nehemia 5:15) Gba kpee u se lu ior mba cian Aôndo sha mimi, mba cian u eren kwagh u vihin Ter wase u sha la. Mcie u cian Aôndo una mgbegha se se ker kwaghwan ken Mkaanem ma Aôndo zum u se soo u eren ma kwagh yô.

10, 11. Ka akaawan a Bibilo a nyi nahan aa wase se sha kwagh u msôrô, man se er nan ve se dondo akaawan a Aôndo sha kwagh nee?

¹⁰ Ikyav i tesen yô, hen ase sha kwagh u msôrom ma man. Se mbagenev kpishi ka sea za iniongo yô, i gba u se tsua kwagh u se er sha kwagh u msôr yô, nahan se pine iyol yase ser, M ma msôrom shin m de me ga? Hiihii yô, gba u se fa kwagh u Bibilo i er sha kwagh u msôr yô. I̱ wa se kwagh sha kwagh u msôr ér nyi? Jighilii yô, Bibilo venda msôrom ma man akuma akuma ga. I̱ wuese Yehova sha iyua i wain i a ne se la. (Pasalmi 104:14, 15) Kpa i̱ gema i̱ venda msôrom ma hunden kua iniongo i msôr. (Luka 21:34; Mbaromanu 13:13) Heela tseegh ga, Bibilo wa ihyundugh ki msôrough iya i môm a asorabo a vesen agen er ijimba man idya nahan. *—1 Mbakorinte 6:9, 10.

¹¹ Akaawan a ken Bibilo angan nahan nga a tsaase imoshima i Orkristu shi a wase i u lun tsevaa kpaa. Nahan yô aluer se za ma iniongo man i na se kwaghman her yô, doo u se pine ayol a ase ser: ‘I yila iniongo ne sha ci u nyi jimi? Ia va gande ave, ia hingir iniongo i msôrô? Ishima ngim ker nena? Msôrom doom ishimaa, m me ma mer me hungur a mbamzeyol  avaa? M ngu a ishima i me fatyô u kôron iyol tsaha man ma akuma akuma je he?’ Zum u se lu timen sha akaawan a Bibilo man mbampin mba akaawan ne a ve a mi ken asema a ase la yô, doo u shi se er msen hen Yehova ser a̱ wase se se er kwagh u vough. (Pasalmi 139:23, 24) Aluer se er nahan yô, se mba kaan a Yehova ser a̱ hemen se sha icighan jijingi na. Shi se mba tsaase imoshima yase sha er ia eren tom sha atindiakaa a Aôndo yô. Kwagh ugen kpa ngu u i doo u se hen sha mi shighe u se soo u tsuan kwagh u se er yô.

12, 13. Ka atôakaa a nyi nahan a ne ve imo i ken ishima i Mbakristu i eren kwagh kposo kposoo, man doo u se nenge mbamkposo mban nena?

¹² Ashighe agen alaghga u nenge er imo i ken ishima i Mbakristu i eren kwagh kposo kposo nahan a taver we kpishi. Orkristu ugen nenge Mbakristu mbagenev mba eren kwagh u sha mnenge na yô, i lu shami ga yô, kpa ugen di nenge ér kwagh u ve lu eren la ka kwaghbo ga. Se nenge ase nen ikyav sha kwagh u msôrom ma man. Alaghga Orkristu ugen yô ka i doo nan u duen geri aikighe vea azende a nan za teman mape man msôrom akuma akuma; kpa ugen yô ieren ne i za nan iyol kpishi. Er nan ve mkposo a lu nahana, man doo u mkposo ne kua mbamkposo mbagenev vea bende a gbenda u se eren kwagh la nena?

¹³ Ior mba kposo kposo sha atôakaa kpishi. Mlu u ajiir a ve vese her la kaha kpishi je. Ikyav i tesen yô, mbagenev fa telegh vev sha ma kwagh u yange za ve iyol yô, shi ve fa er yange ve nôngo acin imôngo kpa lu taver ve u den ieren shon yô. (1 Utor 8:38, 39) Nahan, alaghga ambaaior la kwagh u msôr ka kwagh ve ga cii. Aluer imbaor la va u inya man u na nan msôrom yô, adooga imoshima i nan ia lumun ér nana ma ga. Ishima ia vihi u a nana? U kighir nan we nana maa? Mayange ga. Wea fa ityôkyaa i nan vende shin wea fa ga kpa, er nan  doo u ishima yô u kighir nan ga. Shi alaghga nana soo u ôron we ityôkyaa hen shighe la ga.

14, 15. Ka mkposo u nyi yange lu hen atô u Mbakristu mba ken derianyom u hiihii laa, man Paulu yange ôr nyi sha kwagh nee?

¹⁴ Apostoli Paulu yange nenge er imoshima i Mbakristu mba ken derianyom u hiihii la lu kwaghmôm sha akaa cii ga yô. Asema yange za Mbakristu mbagenev iyol sha kwagh u yan kwagh u í ne eev nagh a mi yô. (1 Mbakorinte 10:25) Paulu yô, imoshima na za un iyol sha kwagh u yan kwaghyan u akombo u i lu teen hen kasua ga. Un yô, nenge ér eev mbu a uma ga; nahan mbu a fatyô u lun a kwaghyan u i lu Yehova a er sha ci wase, u a dugh hen a Na la ga. Kpa Paulu fa dedoo er mbagenev lumun a mnenge na ne ga yô. Alaghga mba ishima za ve iyol sha kwagh ne la vande lun mbacivir akombo cii ve ve hingir Mbakristu ye. Nahan ve yô, ma kwagh u i vande nan akombo nagh a mi cii yô lu kwagh u ndôhôr ve ishima. Paulu yange sôr mzeyol ne nena?

¹⁵ Paulu kaa ér: “Se mba se lu a agee ne yô, ka u se̱ waan ishima a mbamyina mba mba ve taver ga la, se̱ keren kwagh u doon se ayol a ase la tsô ga. Gadia Kristu kpaa ker kwagh u doon sha ci Na ga.” (Mbaromanu 15:1, 3) Paulu yange kaa ér se de keren kwagh u doon se ayol a ase tseegh ga, kpa i lu u doon anmgbianev asev er Kristu kpa er nahan. Paulu ôr kwagh ne ken ivur igen kpaa wener mayange una kera ya inyam ga sha er una na ma iyôngo i dedoo i Kristu a ne uma na sha ci u i la gbev mbu nôngon ga yô.—1 Mbakorinte 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Gba u mba imoshima ve i yangen ve u eren ma kwagh u ve nenge ér doo u vea er ga la vea puu mbagenev ga sha ci u nyi?

¹⁶ Mba imoshima ve i yangen ve u eren ma kwagh sha ci u sha mnenge ve yô kwagh shon doo ga la kpa, ve̱ de puun mbagenev, sendegh ér saa ve er kwagh er ve nahan ga. (Mbaromanu 14:10) Sha kpôô yô, hemba doon u hanma or nana yar tom a imoshima i nan sha u tôvon iyol i nan, i̱ de lu u nan mbagenev ibo ga. Umbur mkaanem ma Yesu man: “De gbe  nan nen or ibo gagh ga, er ne kpaa á na ne ibo gagh ga yô.” (Mateu 7:1) Or môm ken nongo u Kristu nana de sendegh kwagh a mbagenev sha akaa a i gbe u imoshima ve ia tese ve kwagh u vea er la ga. Kpa hemba doon u se ker igbenda i soon ayol a ase shi lun ken mzough, se maan a maa ayol a ase, i̱ de lu u puun a puu ga.—Mbaromanu 14:19.

17. Imo i ken asema a ior hingir nena nyiana?

¹⁷ Apostoli Peteru nger ér: “Lu nen a imo i wang.” (1 Peteru 3:16) Aluer or ngu a imoshima i wang sha ishigh ki Yehova Aôndo yô nan ngu a iyua i dedoo kpen kpen. Imoshima i wang ngi er imo i ken asema a ior kpishi nyian nahan ga. Paulu ôr kwagh u “mba i ver ve ikyav ken imo i ken asema a ve  er ka sha iyôgh ki acivin nahan” la. (1 Timoteu 4:2) Iyôgh ki acivin kia fatyô u hian or kwavyolough, undun iyolough ku vesen ape kwagh a bende her je kpa a lu nan inja er kwagh bende her ga yô. Ior kpishi mba a imoshima i í lu kpenegh yô—inja na yô imoshima ve la ngi a iyolough, kwagh kera ze i iyol ga, ngi kera te ve icin sha kwagh shin ngi vende kwagh a ve ga; ishima kera te ve kwe shighe u ve er kwaghbo ga. Ior kpishi nyian nzughul a imoshima ve, ka ia na ve ibo sha kwagh kpa ve hure kera.

18, 19. (a) Ibo i ken ishima ia fatyô u wasen or nena? (b) Aluer yange se er isholibo kpa se gema ishima man ishima ngi zan se iyol her yô, se er nena?

¹⁸ Sha mimi yô, ishima ka ia na se ibo sha kwagh yô, i lu imo yase i ken ishima la je i lu kaan a vese ér se er kwaghbo ye. Aluer ibo i ken ishima mgbegha orisholibo la nan gema  ishima yô, a̱ lu isholibo i hemban vihin je nan er kpa, alaghga a zungwe nan. U tesen ikyav yô, Tor Davidi yange er zege isholibo kpa i de un isholibo na la, sha ci u gema ishima sha mimi. Kwaghbo u er la vihi un kpishi shi kange ishima wener hii shighe la je una kera per tindi u Yehova ga, nahan kwagh ne wase un u fan er Yehova á “doo, [shi A] kegh iyol u den kwaghbo” yô. (Pasalmi 51:1-19; 86:5) Kpa aluer i de se kwaghbo wase je kpa, ishima ngi nan se ibo her kpoghuloo yô se er nena?

¹⁹ Ashighe agen yô, imoshima i or ka i na nan ibo i kar ikyaa inya; shighe u ibo i ken ishima la i kera lu nan a iwasen ga je kpa, ishima i zaan nan iyol her. Aluer kwagh ngu nahan yô, doo u se wase ishima yase i i lu nan se ibo la i̱ fa ér Yehova hemba mbamhen mba ken ishima i or ica je. Er ka se kaan a mbagenev ser ve lumun dooshima u Yehova shi ve na jighjigh ér Yehova den se asorabo a ase nahan, doo u se kpa se lumun dooshima na la shi se na jighjigh ser a de se asorabo a ase. (1 Yohane 3:19, 20) Kpa ka sea lu a imoshima i wang yô, i va se a bemshima man mlu u ken ishima u kundu kundu kua iember i vesen i tar ne u lu a mi ga yô. Ior kpishi mba ngise ve er isholibo i vesen yô, mba a bemshima u vesen hegen, nahan mba civir Yehova Aôndo a imoshima i wang.—1 Mbakorinte 6:11.

20, 21. (a) I gber takerada ne ér u wase u u eren nyi kwagha? (b) Ka mlu u ken uikyangen ga u nyi Mbakristu ve lu a mini, man gba u se er tom a ian i se lu a mi ne nena?

²⁰ I nger takerada ne sha gbenda u ua wase u ú zua a iember ne shi ú lu a imoshima i wang sha shighe u a mase shin u a tim tar u Satan u ú ngee a mbamzeyol ne yô. Nahan cii kpa, takerada ne ôr se hanma tindi man kwaghwan u a lu ken Bibilo u i gbe u ú hen sha mi shi ú kura un ken akaa a u eren ayange ayange la ga. Heela tseegh ga, de veren ishima wer saa i ôr u hanma kwagh wang sha akaa i gbe u ka imoshima you ia tese u kwagh u ú er la ga. I gber takerada ne ér u̱ wase u tsaase imoshima you sha u henen fan er ú eren tom sha Mkaanem ma  Aôndo ken uma wou ayange ayange yô. “Tindi u Kristu” ngu er Tindi u Mose u yange i nger hanma kwagh u ior vea eren dike dike la nahan ga; mba ve eren sha “tindi u Kristu” la yô gba u vea hemba eren kwagh sha imoshima ve man akaawan a Aôndo kpaa. (Mbagalatia 6:2) Sha nahan yô, Yehova na Mbakristu ian i vesen i eren kwagh sha tseeneke ve. Nahan kpa, Mkaanem nam umbur se ér mayange je mlu wase u ken uikyangen ga la “a̱ de gem a̱ hingir [se] kwagh u yisan ifer a mi ga.” (1 Peteru 2:16) Kpa mlu u uikyangen ga u Aôndo a ne se ne gema ka ian i vesen i se fatyô u tesen ser Yehova doo se ishima yô.

²¹ Aluer u ngu eren msen kpoghuloo shi henen sha gbenda u ú dondo akaawan a Bibilo ve a hemba doon shi ú ngu dondon a yô, ú za hemen u soon Yehova kpishi er yange u fa un hiihii la ve kwagh na doo u ishima nahan. Nahan ú tsaase “mkav u ken ishima” you la, gadia ú fa u ‘eren tom’ a mkav ne. (Mbaheberu 5:14) Imoshima you i Bibilo i tsaase i ne ia wasen we sha akaa a u eren ayange ayange la. Ia wase u ú tsua u eren akaa a sha ishima i Teru u a lu sha la vough er ortesen or gbenda la nahan. Ka kwagh u ú er ve ú za hemen u lun ken dooshima u Aôndo je ne.