Mbakristu Mba Mimi Mba Ne Mkaanem Ma Aôndo Icivir
Mbakristu Mba Mimi Mba Ne Mkaanem Ma Aôndo Icivir
“Ka kwaghôron Wou je a lu mimi ye.”—YOH. 17:17.
KER MBAMLUMUN MBA SHA MBAMPIN MBAN:
Mkombo u yange i nyôr ken Yerusalem ken inyom i 49 la kaha kposo a mbamkohol mba aduav mba i va er ken hemen la nena?
Ka unô nahan yange ve sue Mkaanem ma Aôndo dông sha ayange a tsuaa laa?
Ken mkur u kwavanyom u 1800 la, Mbakristu mba mimi, yange ve henen Bibilo nena, man hii nan ve yange ve za ikyura?
1. Ter gbenda môm u u nenge wer Mbashiada mba Yehova mba kposo a ukwaghaôndo mbagenev cii yô.
HEN ase shighe u yange u hii lamen a ma Orshiada u Yehova la. Ka nyi u umbur sha kwagh laa? Ior kpishi vea kaa ér, ‘Kwagh u yange doom yô, lu mne u Orshiada la yange na mbamlumun sha mbampin av cii la.’ Yange saan se iyol kpishi u fan awashima u Aôndo sha ci u tar, man kwagh u ka a er se shighe u se kpe la, kua ishimaverenkeghen i i lu sha ci u mba doon se ishima mba ve kpe la!
2. Ka atôakyaa a nyi nahan yange na ve u va hingir u kaven er Bibilo i lu a inja?
2 Kpa er se lu henen kwagh seer la, se va kav ser Bibilo na a na mlumun sha kwagh u ku man uma man mlu wase u ken hemen tseegh tsô ga. Se kav ser Bibilo ka takerada u ú hembe lun a iwasen sha tar cii yô. Kwaghwan u i̱ ye tsegh ga, shi mba ve dondon kwaghwan u i̱ yô, a saan ve iyol shi vea za ikyura ken uma ve. (Ôr Pasalmi 1:1-3.) Mbakristu mba mimi mba nengen Bibilo “er ka kwaghôron u ior ga,” kpa mba nengen i “er ka kwaghôron u Aôndo” nahan. (1 Tes. 2:13) Aluer se time sha kwagh u ior mba tsuaa mba yange ve dondon kwaghwan u Bibilo man mba ve vendan u dondon un la yô, se nenge a mkposo u mba ve ne Mkaanem ma Aôndo icivir sha mimi man mba ve ne ma icivir ga la.
I SÔR ZAYOL U TAVER
3. Ka ikyaa i nyi yange i nôngo u vihin mzough u tiônnongo u ken derianyom u hiihii la, man lu u a kôr ityough ga yô, nyi ia ere?
3 Korneliu lu oripyusu u ken atôatyev u i hii tseghan nan sha icighan jijingi yô. Yange mba tsegh un sha jijingi, anyom nga kar 13 yô, ikyaa igen mough, i yange i war vihin mzough u Tiônnongo u Kristu yô. Atôatyev kpishi lu geman hingir Mbakristu. Kpa mpin lu ér, Gba u a vande tsôngon nomsombaiorov mban sha inja i adini u Mbayuda cii ve vea na ayol a ve ér i er ve batisema yee? Mpin ne lu u Mbayuda vea fatyô u nan mlumun sha mi zange ga. Mbayuda mba ve kuran Tindi shon la vendan u nyôron hen ya u atôatyev, man u ngohol ortyôtyev, eren a nan er ka anmgbian nahan je yô, lu kwagh u mayange vea er ga yô. I lu vanden tôvon Mbayuda mba ve lu Mbakristu la a ican sha ci u ve undu kwaghaôndo ve u tse la. Aluer ve hingir u nungwan vea atôatyev, eren kwagh a ve kundu kundu yô, ihyom i Mbayuda mba ve kuran Tindi mbara kôr Mbakristu la ia seer a seer, shi vea hemba lamen sha Mbakristu caveraa cii.—Gal. 2:11-14.
4. Lu unô i yila ve ér ve kure ikyaa i yange i due la, man ka mbampin mba nyi ior mbagenev yange vea fatyô u pinene?
4 Ken inyom i 49 la, mbaapostoli man mbatamen mba ken Yerusalem, mba ve lu Mbayuda mba i tsôngo ve yô, “kohol sha u vea time sha kwagh ne.” (Aer. 15:6) Iliam ve la lu u nyiman akaa sha atesen a kwaghaôndo, keren ngee ngee, vendan u nyôron ityough sha kwagh ga, kpa lu iliam i sagher iyol, i sha kwagh u atesen a Bibilo. Hanma or pase mnenge u nan sha ikyaa ne. Vea de ér or a kough ve a mhen u nan iyol i nanaa? Mbatamen mban vea de ér shighe a kar, nahan mlu u ken Iserael a gema cii ve vea kure ikyaa ne yee? Shin vea er kwagh u ve fe ér ngu shami ga, sha er vea nôngo yô, vea kure ikyaa ne shinii?
5. Mkohol u mbatamen er ken Yerusalem, ken inyom i 49 la kaha a mbamkombo mba mbaaduav va nyôr shighe u uderimbaanyomov kar imôngo la nena?
5 Nyian ne, kwagh ka una lu sha ishima i mbahemenev mba aduav ga kpa, ve gba lumun a mi tsô, sha er vea nôngo a gba zwa môm yô, shi mbagenev ka ve ker gbenda sha er vea nôngo i lumun a mbamhen vev yô. Kpa ken mkohol u mbatamen u ken Yerusalem la, ve gbaa lumun a hanma kwagh tsô ga, shi ma or ker gbenda ér i lumun a mhen u nan kpaa ga. Heela tseegh ga, yange ve gba zwa môm gbiaa, or môm huna ga. Er nan ve kwagh lu nahana? Shin er hanma or nan nenge ér mhen u nan ka u shami nahan kpa, ve cii ve na Mkaanem ma Aôndo icivir, man icighanruamabera lu kwagh u na ve ve fatyô u kuren ikyaa la je la.—Ôr Pasalmi 119:101.
6, 7. Yange i sôr ikyaa i sha kwagh u icôngo la sha Ruamabera nena?
6 Ijiir i ken Ruamabera i yange i wase ve u kuren ikyaa ne yô, lu Amoshi 9:11, 12. Er i tese ken Aerenakaa 15:16, 17 nahan, ijiir la kaa ér: ‘Ken masejime u akaa ne yô, Me hide, Me mough a ityumbe i Davidi i lu i yôhôr la sha; Me shi me maa ajiir a i hembe la, Me sôr a, Me mough a mi sha, sha ci u ior mba ve shi yô, ve̱ ker Ter, man shi atôatyev a i yer iti Yam her a ve la cii kpaa; kape Ter u A gbe akaa ne A kaa la.’
7 Alaghga orgen nana kaa ér, ‘kpa tile yôô, ijiir la kaa ér ityôkyaa lu i mbananjighjigh mba ve lu atôatyev la vea tsôngo ga ze.’ Ka mimi, ijiir la kaa nahan ga, kpa Mbayuda mba ve lu Mbakristu la yange ma ve nenge ér i kaa nahan. Yange ve nengen atôatyev a i tsôngo a la ér ka ‘ior mba ken akuraior agen’ ga, kpa ve nengen ve ér mba anmgbianev. (Eks. 12:48, 49) U tesen ikyav yô, mgem u Septuajinta, u or u i yer ér Bagster yange gema la kaa ken Eseter 8:17 ér ‘Yange atôatyev kpishi tsôngo, nahan ve hingir Mbayuda.’ Sha nahan yô, kwagh u Ruamabera tsengakaan ér mba hen ya u Iserael mba ve shi her la (Mbayuda man atôatyev a a nyôr a nyôr Mbayuda la), kua ior mba ken akuraior cii, (atôatyev a i tsôngo a ga la) vea hingir ikyurior i môm sha ci u iti i Aôndo la, wanger. Icôngo lu kwagh u gba u atôatyev aa er keng ve aa hingir Mbakristu ga.
8. Er nan ve yange gba u Mbakristu mba ve lu Mbayuda la vea taver ishima ve vea tsua kwagh u ve tsua laa?
8 Mkaanem ma Aôndo man jijingi na yange wase Mbakristu mba mimi mbara ve “zua zwa” sha ikyaa la. (Aer. 15:25) Shin er kwagh u ve tsua la lu u una na a hemba tôvon Mbakristu mba ve lu Mbayuda la a ican nahan kpa, mba ve tile sha mimi yô, ve sue kwagh u i gba zwa môm sha mi ken Ruamabera la.—Aer. 16:4, 5.
MKPOSO DUE WANG
9. Ka ityôkyaa i vesen i nyi yange i na ve i hôngor a mcivir u mimi, man ka ityesen i nyi yange i due tseer tseere?
9 Apostoli Paulu yange tsengaôron ér mbaapostoli vea kpeen kera cii yô, a hôngor a mcivir u Mbakristu sha atesen a aiegh. (Ôr 2 Mbatesalonika 2:3, 7.) Mbagenev mba ve lu sha aan a vesen ken Tiônnongo kpa, lu u vea lu ken ior mba vea kera fatyô u veren ato sha “ityesen i dedoo” ga la. (2 Tim. 4:3) Paulu yange ta mbatamen mba sha ayange na la icin ér: “Man her atô wen je kpaa ior vea mough, vea gba ôron akaa a geseghaa, sha u vea urugh mbahenen ken ijime ve yô.” (Aer. 20:30) Takerada ugen pase ityôkyaa i vesen i môm, i yange na ve ior hingir u lun a mbamhen mba geseghaa yô, ér: “Mbakristu mba yange i tese ve kwaghfan u Mbagrika yô, hii u nengen ér doo u vea tôô kwaghfan la, vea pasen jighjigh ve u nan a mi, sha ci u vea zua a mkom shi vea gema mbafanaôndoga mba ve fa takerada la.” Ityesen i injaa i môm, i yange i gema i sha u i zua sha ityesen i mbafanaôndoga yô, lu sha kwagh u or u Yesu Kristu a lu la. Bibilo yila un ér Wan u Aôndo; mba soon kwaghfan u Mbagrika gema hanger ér ngu Aôndo.
10. Yange ma i fatyô u kuren ikyaa i sha kwagh u or u Yesu a lu la nena?
10 Yange i nyiman kwagh ne ken mbamkohol mba mbahemenev mba côôci kpishi. Yange ma ve kure ikyaa ne fese, luun er mba i tsua ve la time sha kwagh u Ruamabera ôr yô, kpa ve mbakpishiv ve er nahan ga. Man mbagenev je yô, yange ve vande kuren ikyaa ken ishima ve cii ve ve mase zan hen mbamkohol mbara ye, shi yange a hembe mbamkohol mbara kpa, ve na jighjigh a mbamhen vev mbara i hemba a ve a tse. Atindi a yange i wa man atesen a i due a mi hen mbamkohol mban la, yange ter a ter Ruamabera tsô kpaa ga.
11. Yange i nengen akaaôron a Mbahemenev mba Côôci nena, man lu sha ci u nyi?
11 Er nan ve yange i time sha Ruamabera vighe vighe ga? Orfantakerada ugen u i yer un ér Charles Freeman la kaa ér “yange taver mba ve na jighjigh ér Yesu ka Aôndo la u nyiman akaa kpishi a Yesu ôr, a tesen ér un ngu a ngu sha ikyev i Aôndo Ter la.” Sha nahan yô, mbahemenev mba côôci mba ken hemen mbara nenge adini u côôci man mbamhen mba ior hemba gban ve kwagh a kwagh u ityakerada i Ivangeli ôr la. Zan zan nyian kpa, mba hemen adua kpishi nenge ér akaaôron a mba yange ve lu Mbahemenev mba Côôci, mba jijingi u Aôndo mgbegha ve ga la, hemba Mkaanem ma Aôndo! Aluer wea vande lamen sha kwagh u ityesen i Ter man Wan man Icighan Jijingi Ka Aôndo Môm la a or u nan ze makeranta u mbahemenev mba aduav yô, alaghga u nenge a kwagh ne.
12. Ka tahav mbu nyi tor u tartor u Roma yange lu a mi sha côôcii?
12 Utor mba tartor u Roma lu a tahav ken mbamkohol mban kpen kpen. U tesen ikyav yô, Profesô ugen u i yer un ér Richard E. Rubenstein yô, yange nger kwagh sha kwagh u za hemen ken mkohol u i kumba ken gar u Nicaea la ér: “Constantine yange ta ikyaa a ubishôôpu kpishi shi na ve hingir a inyaregh poo. Ken atô u inyom i môm tseegh, yange hide ve a hanma kwagh u i ngohol hen a ve cii, er ucôôci vev, man ityom ve man atiatom ve nahan . . . Yange ver mbahemenev mba aduav sha aan a icivirigh, a upristi mba fan aôndo ga vande lun sha mi la.” Kwagh ne na yô, “Constantine lu sha ian i una wa zwa sha kwagh u i lu ôron hen mkohol, u i zua hen gar u Nicaea la, shin una ôr kwagh u i er je kpaa.” Charles Freeman kpa kaa ér: “Yange mba been mkohol ne yô, hingir u tor u tartor u Roma la una hemba lun a tahav sha côôci cii. Yange wa côôci inya itine, shi lu a tahav sha atesen a i kpaa.”—Ôr Yakobu 4:4.
13. U hen wer ka nyi yange i na ve kwagh kera gba mbahemenev mba aduaav sha atesen a Bibilo a mimi la ga?
13 Shin er ior mba ve lu tagher tagher ken côôci mbara lumun ér Yesu Kristu ka Wan u Aôndo ga nahan kpa, ior mba i nengen ve ér ve gba kwagh ga mbara kpishi gema kav or u Yesu Kristu a lu jim jim la wang, shi ve lumun a kwagh u ve ôr ken Ruamabera la. Kpa mbahemenev mba côôci mbara yô, lu inyaregh man tahav mbu tor Nero naan ve la ve soo ye, nahan kwagh gba ve a Bibilo ga. Orhemen côôci ugen u sha shighe la, u i yilan un ér Gregory, or u Nyssa yô, yange puu gbenda u ior mba i nengen ve ér ve gba kwagh ga, er mba teen akondo man mba musan inyaregh man mba teen kerekece kua mba shiren ior shin ikpan nahan, pasen kwaghaôndo la. Kwagh u aseeraior ne kpishi pasen ér Wan ngu kposo a Ter, shi Ter hemba Wan, shi i gba Wan sha ma kwagh ga la yange doo Gregory ga. Ior mba i nengen ér ve gba kwagh ga la lu tesen mimi u akaa ne ken Bibilo. Lu kwagh u Gregory, or u Nyssa la man mbahemenev mba côôci lu eren ga yô. Doo u yange ma ve kegh ato a mba i nengen ve ér mba sha kwarkyaa ga la!
“UWUA” MAN “IVOR I BO” VESE IMÔNGO
14. Se fatyô u kaan ser, hii sha derianyom u hiihii la je, ma shighe môm kpa Mbakristu mba mimi mba i shigh ve mkurem la bee shin tar ga sha ci u nyi?
14 Ken injakwagh igen la, Yesu tese ér hii sha derianyom u hiihii la zan zan, Mbakristu mba i shigh ve mkurem la vea bee shin tar ma shighe môm ga. Yange tôô ve kar sha “uwua” u u lu vesen vea “ivor i bo” imôngo yô. (Mat. 13:30) Ka mimi, se fatyô u fan ior asange asange mba yange ve lu ken nongo u mba i shigh ve mkurem la ga, kpa se fatyô u kaan ser ma shighe môm kpa ior mba suen Mkaanem ma Aôndo shi ponon atesen a côôci a aiegh bee shin tar ga. De se pande se ter kwagh u ve mbagenev kpuaa.
15, 16. Ter ati a ior mbagenev mba yange ve na Mkaanem ma Aôndo icivir yô.
15 Bishôp u tamen ugen hen gar u Lyons, ken tar u France, u i yilan un ér Agobard (u i mar un ken inyom i 779, va kpe ken inyom i 840) la, yange venda kwagh u eev mbu civir man u yilan ucôôci sha ati a uicighanmbaiorov la, kua aeren man mcivir u ken côôci, u har sha Ruamabera ga la cii. Orgen u lu Bishôp a na imôngo, i yilan un ér Bishop Claudius yô, un kpa venda adini u côôci la shi venda kwagh u mbamsen mba i eren hen uicighanmbaiorov shi i civir ma kwagh u sha iyol ve, u ve kpe ve undu la. Ken derianyom u sha 11 la, orgen hen gar u Tours, ken tar u France, u i yilan un ér Archdeacon Berengarius yô, yange i dugh un ken côôci kera ér a venda ityesen i Mbakatoliko ve tesen ér beredi u ve ye man wain u ve me sha u umbur ku u Yesu la cii, ka ve hingir iyol i Yesu jim jim la. Shi yange tesen ér Bibilo hemba adini u côôci.
16 Ken derianyom u sha 12 la, ior mbagenev uhar mba soon mimi u Bibilo kpishi lu ken tar u France, u môm lu hen gar u Bruys, i yilan un ér Peter, ugen di lu hen gar u Lausanne, i yilan un ér Henry. Peter yange de tom u pristi sha ci u ityesen i Mbakatoliko tesen ér i er anikyundanev batisema la, man i ve tesen ér bredi man wain u umbur ku u Yesu la ka ve gema ve hingir iyol man awambe a Yesu jim jim la, man i ve tesen ér i eren msen sha ci u mbakpenev la man mcivir u ve civir terankon la. Ken inyom i 1140 la, Peter kimbi injar i jighjigh u nan na sha uma na. Henry, u un kpa lu fada la, yange venda aeren a côôci a sha anyighe la, kua atesen a côôci a yange har sha Ruamabera ga la. Yange i kôr un ken inyom i 1148, lu ken purusu sha ayange a uma na cii.
17. Ka akaa a vesen a nyi yange Waldo kua mba dondon un ve ere?
17 Hen shighe u yange i nande Peter u ken gar u Bruys uma, sha ci u a puu côôci yum la, í mar orgen u yange va er tom kpoghuloo sha u samber a mimi u Bibilo yô. Iti i ter na lu Valdès, shin Waldo. * Un lu fada er Henry u ken gar u Lausanne man Peter u ken gar u Bruys nahan ga, lu di ilyeegh ken côôci tsô, kpa yange Mkaanem ma Aôndo gba un kwagh je yô, a na akaa a na cii kera, a wa ago iyol sha er a gema Bibilo ken zwa u ior kpishi lamen vegher u sha ityoughkitaregh ki imbusutariyan i tar u France la yô. Yange doo mbagenev u ungwan loho u Bibilo ken zwa ve kpishi, je yô, ve kpa ve na akaa ve kera, ve hingir u pasen ior mbagenev mimi u Bibilo. Kwagh ne za côôci iyol kpishi je. Ken inyom i 1184 la, Poopu dugh nomso man kasev mba tseen asema, mba i va gema yilan ve ér Waldenses la ken côôci kera, shi bishôp zenda ve hen uya vev kera. Kwagh ne gema wase u samber a loho u Bibilo sha ajiir agen. Ken masejime yô, ior mba dondon Waldo man Peter u ken gar u Bruys man Henry u ken gar u Lausanne kua mba vendan ityesen i côôci mbagenev kpaa, lu sha ajiir kpishi ken Yuropa. Ken uderimbaanyomov mba ve dondo la, ior mba suen mimi u Bibilo mbagenev kpa mough, ér: John Wycliffe (u i mar un ken inyom i 1330, va kpe ken inyom i 1384) la nahan, man William Tyndale (u i mar un ken 1494, va kpe ken inyom i 1536), man Henry Grew (u i mar un ken inyom i 1781, va kpe ken inyom i 1862), kua George Storrs (u i mar un ken inyom i 1796, va kpe ken inyom i 1879) la.
“KWAGHÔRON U AÔNDO YÔ, NGU UIKYANGEN GA”
18. Pase gbenda u mba henen Bibilo mbaasemaamimi mba sha derianyom u sha 19 la yange ve henen Bibilo la, man er hii ve ve za ikyura yô.
18 Mba ve ker mimi u Bibilo ihyom la nôngo kpishi kpa, ve kanshio u yangen mimi ne u samber. I nger ken 2 Timoteu 2:9 ér: “Kwaghôron u Aôndo yô, ngu uikyangen ga.” Ken inyom i 1870 la, mbaasemaamimi mba henen Bibilo hii u keren mimi. Ve henen Bibilo nena? Yange or nan pine mpin sha ma itinekwagh, nahan ve time sha mi. Ve ôr avur a a er kwagh sha itinekwagh la cii, nahan vea nengen er avur shon cii a er kwaghmôm yô, ve mase kuren ikyaa, maa ve nger kwagh u ve kur la shin inya. Gbenda u ve henen kwagh ne lu u dedoo sha ci u ve lu dondon ikyav i mbaapostoli man mbatamen mba ken derianyom u hiihii la. Ka kwagh u taver se ishima kpishi u fan er Mbashiada mba jighjigh mba hiihii mbara yange ve har jighjigh u nan ve cii sha Mkaanem ma Aôndo nahan.
19. Ivur i sha inyom i 2012 la kaa ér nyi, man er nan ve ivur ne i lu sha injaa?
19 Bibilo ngi imaagh ki jighjigh u nan wase her. Sha nahan yô, Mbahemenev Mba Shin Tine mba Mbashiada mba Yehova tsua ivur i sha inyom i 2012, i har sha mkaanem ma Yesu ôr vangertiôr ne, ér: “Ka Kwaghôron Wou Je A Lu Mimi Ye.” (Yoh. 17:17) Er i gbe u hanma or u i sar nan u Aôndo a lumun nan cii nana zenden ken mimi yô, se cii se za nen hemen u nôngon ser Mkaanem ma Aôndo ma hemen se.
[Ngeren u shin kpe]
^ Ashighe agen ka i yila Valdès ér Pierre Valdès shin Peter Waldo, kpa iti na kpôô kpôô yô, i fatyô u fan jighilii ga.
[Mbampin Mba Ngeren u Henen]
[Mkaanem ma sha peeji 8 la]
Ivur yase i sha inyom i 2012 kaa ér: “Ka kwaghôron wou je a lu mimi ye.”—Yoh. 17:17
[Foto u sha peeji 7 la]
Waldo
[Foto u sha peeji 7 la]
Wycliffe
[Foto u sha peeji 7 la]
Tyndale
[Foto u sha peeji 7 la]
Grew
[Foto u sha peeji 7 la]
Storrs
