Basha ba Botsa Jaana

Ke Tshwanetse go Itse Eng ka Mafelo a go Ikgolaganya le Batho mo Internet?—Karolo 2

Kwala dintlha tse di fa tlase fano ka tatelano go ya ka botlhokwa jwa tsone.

․․․․․ tshedimosetso ya me ya botho

․․․․․ nako ya me

․․․․․ leina la me

․․․․․ ditsala tsa me

KE SELO sefe mo go tse di fa godimo se o se kwadileng go nna sa ntlha—se se leng botlhokwa thata mo go wena? Selo seo, mmogo le tse dingwe tse tharo, se ka nna mo kotsing fa e le gore o dirisa lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet.

A tota o tshwanetse go nna le lefelo la go ikgolaganya le ditsala mo Internet? Fa e le gore o nna le batsadi ba gago, ke bone ba ba tshwanetseng go go direla tshwetso. * (Diane 6:20) Fela jaaka mo e ka nnang sengwe le sengwe se o se dirang mo Internet, lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet le ka nna le melemo ya lone—le dikotsi tsa lone. Fa e le gore batsadi ba gago ga ba batle gore o nne le lone, o tshwanetse go amogela tsela e ba ikutlwang ka yone.—Baefeso 6:1.

Ka fa letlhakoreng le lengwe, fa e le gore batsadi ba gago ba go letla gore o nne le lefelo la go ikgolaganya le ditsala mo Internet, o ka tila jang dikotsi tsa gone? Setlhogo sa “Basha ba Botsa Jaana” se se ileng sa tlhaga mo makasineng wa Tsogang! wa July 2011 se ne sa tlotla ka dikarolo tse pedi tse o tshwanetseng go amega ka tsone—tshedimosetso ya gago ya botho le nako ya gago. Mo setlhogong seno, re tla tlotla ka dikotsi tse di ka amang leina la gago le dikotsi tse di ka nnang teng fa o dira ditsala.

LEINA LA GAGO

Go sireletsa leina la gago, go kaya go nna kelotlhoko gore o se ka wa naya ba bangwe lebaka lepe le le utlwalang la gore ba akanye bosula ka wena. Ka sekai, akanya o na le koloi e ntšha; e se na mongapo gope kgotsa go bobetsega. A o ka se rate go e boloka e ntse jalo? O ne o tla ikutlwa jang fa koloi ya gago e ne e ka senyega mo kotsing ka ntlha ya botlhaswa jwa gago?

Go ka direga selo se se tshwanang ka leina la gago mo lefelong la go ikgolaganya le batho mo Internet. Mosetsana mongwe yo o bidiwang Cara a re: “Go tsenya setshwantsho kgotsa go kwala molaetsa o sa akanye mo Internet, go ka senya leina la gago.” Ka sekai, ela tlhoko kafa leina la gago le ka amiwang ka gone ke . . .

● Ditshwantsho tsa gago. Moaposetoloi Petere o ne a kwala jaana: “Ka metlha dira gore ba bangwe ba go bone o itshwere sentle.” (1 Petere 2:12, Contemporary English Version) O lemogile eng fa o ne o lebelela ditshwantsho mo lefelong la go ikgolaganya le batho mo Internet?

 “Ka dinako tse dingwe ke bona ditshwantsho tsa motho yo ke mo tseelang kwa godimo a lebega a tagilwe.”—Ana, 19.

“Ke itse basetsana ba ba itshotseng ditshwantsho ka tsela e e dirang gore batho ba tlhome mogopolo mo mebeleng ya bone. Ba lebega ba farologane thata mo lefelong la go ikgolaganya le batho mo Internet go na le fa ba se mo go lone.”—Cara, 19.

O ka akanya eng ka motho yo mo setshwantshong sa mafelo a go ikgolaganya le batho mo Internet (1) a apere ka tsela e e hepisang kgotsa (2) a lebega a tagilwe?

1 ․․․․․

2 ․․․․․

● Dikakgelo tsa gago. Baefeso 4:29 ya re: ‘A go se tswe lefoko le le bodileng [“puo e e leswe,” International Standard Version] mo molomong wa gago.’ Batho bangwe ba lemogile gore puo ya matlhapa, tshebo kgotsa metlotlo ya boitsholo jo bo sa siamang e tsena mo metlotlong ya mo lefelong la go ikgolaganya le ditsala mo Internet.

“Batho ba ikutlwa ba gololesegile thata fa ba le mo lefelong la go ikgolaganya le batho mo Internet. Mafoko ga a utlwale a le maswe jalo fa o a kwala go na le fa o a bua. O ka tswa o sa rogane mme mafoko a gago e ka nna a a tshamekang ka maikutlo a lorato a batho ba bangwe, a a bontshang go sa kgathalele maikutlo a batho ba bangwe kgotsa a le leswe.”—Danielle, 19.

O akanya gore ke eng fa batho ba bangwe ba ikutlwa ba gololesegile thata fa ba kwala mo Internet?

․․․․․

A tota go a kgathalesega gore o tsenya ditshwantsho kgotsa o kwala dikakgelo tse di ntseng jang fa o le mo Internet? Ee! Mosha mongwe yo o mo dingwageng tsa bolesome e bong Jane, a re: “Ke se go buiwang thata ka sone kwa sekolong. Re ile ra tlotla kafa mothapi a ka lebelelang ka teng tsebe ya lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet ya motho yo o tsentseng kopo ya tiro gore a bone gore ke motho yo o ntseng jang.”

Mo bukeng ya Facebook for Parents, Dr. B. J. Fogg a re o dira fela jalo fa a hira batho. A re: “Ke tsaya seno e le karolo ya go dira patlisiso e e tseneletseng ka motho pele ga ke mo hira. Fa ke ka bona tshedimosetso ya motho yoo mme ka fitlhela dilo tse di sa siamang, ga ke kgatlhege. Nka se hire motho yoo. Ka ntlha yang? Ka gonne ke batla go bereka fela le batho ba ba kgonang go dira ditshwetso tse di siameng.”

Fa e le gore o Mokeresete, go na le sengwe se se botlhokwa le go feta se o tshwanetseng go se akanyetsa—kafa dilo tse o di kwalang mo Internet di ka amang ba bangwe ka gone, e ka tswa e le badumedi ka wena kgotsa nnyaa. Moaposetoloi Paulo o ne a kwala jaana: “Ka tsela epe ga re neye lebaka lepe la go kgopisa.”—2 Bakorintha 6:3; 1 Petere 3:16.

Se o Ka se Dirang

Fa batsadi ba gago ba go letleletse gore o nne le lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet, lebelela ditshwantsho tse o di tsentseng moo mme o bo o ipotsa jaana: ‘Ditshwantsho tseno di a reng ka nna? A tota eno ke tsela e ke batlang go itsege ka yone? A ke ne ke tla tlhabiwa ke ditlhong fa batsadi ba me, mogolwane wa Mokeresete kgotsa motho yo o ka nnang mothapi wa me a ne a ka bona ditshwantsho tseno?’ Fa o arabile potso ya bofelo ka go re ee, dira diphetogo. Ke se Kate wa dingwaga di le 21 a se dirileng. A re: “Mogolwane mongwe wa Mokeresete o ne a bua le nna malebana le setshwantsho sa me se se tlhagang mo tsebeng ya me ya lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet mme ke ne ka mo leboga. Ke ne ke itse gore o batla go sireletsa leina la me.”

Gape, sekaseka ka kelotlhoko dikakgelo tse o di kwadileng—mmogo le tse ba bangwe ba di kwadileng mo tsebeng ya gago. O se ka wa letlelela “puo ya boeleele” kgotsa “nyao e e ferosang sebete.” (Baefeso 5:3, 4) Jane wa dingwaga di le 19, a re: “Ka dinako tse dingwe, batho ba kwala dikakgelo tse di nang le mafoko a a sa siamang kgotsa a a nang le bokao jo bo  bofitlha. Tota le fa e se wena o a kwadileng, a go ama ka tsela e e sa siamang ka gonne a mo tsebeng ya gago.”

Fa go tliwa mo ditshwantshong tse o di tsenyang le dikakgelo tse o di kwalang, o tla tlhoma melelwane efe gore o sireletse leina la gago?

․․․․․

DITSALA TSA GAGO

Fa o ne o na le koloi e ntšha, a o ne o tla letla mongwe le mongwe fela go e palama? Fa e le gore batsadi ba gago ba go letleletse go nna le lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet, o lebane le tshwetso e e tshwanang malebana le gore o tla kopa mang—kgotsa gore o tla amogela mang—go nna tsala ya gago. O tla tlhopha jang?

“Batho bangwe ba tlhomile mogopolo mo go nneng le ditsala tse dintsi—fa di le dintsi go botoka. Ba ka nna ba bo ba amogela le batho ba ba sa ba itseng sentle mo lenaaneng la bone la ditsala.”—Nayisha, 16.

“Lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet le dira gore o kgone go boa o ikgolaganya le batho ba o kileng wa ba itse. Mme ka dinako dingwe go botoka gore o se ka wa tlhola o ikgolaganya le bone.”—Ellen, 25.

Se o Ka se Dirang

Kakantsho: Tlhatlhoba mme o dire diphetogo. Sekaseka lenaane la gago la ditsala mme o dire diphetogo mo go tlhokegang gone. Ipotse jaana ka motho mongwe le mongwe:

1. ‘Ke itse motho yono sentle go le kana kang fa a sa dirise Internet?’

2. ‘Motho yono o tsenya ditshwantsho le go kwala dikakgelo tse di ntseng jang?’

3. ‘A tsala eno e ntlhotlheletsa ka tsela e e siameng?’

“Gantsi ke sekaseka ‘lenaane la ditsala’ tsa me kgwedi le kgwedi. Fa go na le mongwe mo lenaaneng la me yo ke ikutlwang ke sa gololesega ka ene kgotsa ke sa mo itse sentle, ke mo ntsha mo lenaaneng la me la ditsala.”—Ivana, 17.

Kakantsho: Ipeele molao wa go dira ditsala. Ipeele melelwane ya gore o tla kopa mang le gore o tla amogela mang go nna tsala ya gago, fela jaaka o ne o tla dira fa o sa dirise Internet. (1 Bakorintha 15:33) Ka sekai, lekgarebe lengwe le le bidiwang Leanne le a re: “Molao o ke ipeetseng one ke ono: Fa ke sa go itse ga ke amogele kopo ya gago ya go nna tsala ya me. Fa nka bona sengwe se se mpelaetsang mo tsebeng ya gago, ke tla go ntsha mo ‘lenaaneng la ditsala’ tsa me mme nka se tlhole ke amogela kopo epe e e tswang kwa go wena.” Batho ba bangwe ba ipeetse melelwane e e tshwanang le eno.

“Ga ke amogele mongwe le mongwe fela go nna tsala ya me. Seo se ka nna kotsi.”—Erin, 21.

“Ke ile ka kopiwa ke batho ba ke neng ke tsena sekolo le bone gore ke nne tsala ya bone mo Internet. Mme ke ile ka dira bojotlhe gore ke tile setlhopha seo fa ke ne ke le kwa sekolong; ke eng se se ka dirang gore ke batle go nna tsala ya bone gone jaanong?”—Alex, 21.

Fa tlase fano, kwala gore molao wa gago wa go dira ditsala e tla nna ofe.

․․․․․

O ka bona ditlhogo tse di oketsegileng tsa “Basha ba Botsa Jaana” tse di tshwanang le tseno mo atereseng eno ya Internet www.watchtower.org/ype

[Ntlha e e kwa tlase]

[Mafoko a a mo go tsebe 10]

Seane sa Baebele sa re: “Fa o tshwanetse go tlhopha fa gare ga leina le lentle le khumo e kgolo, tlhopha leina le lentle.” —Diane 22:1, Today’s English Version

[Lebokoso mo go tsebe 12]

KE ENG O SA BOTSE BATSADI BA GAGO?

Tlotla le batsadi ba gago ka setlhogo seno le sa “Basha ba Botsa Jaana” se se mo makasineng wa Tsogang! wa July 2011. Tlotlang kafa go dirisa Internet go amang ka gone (1) tshedimosetso ya gago ya botho, (2) nako ya gago, (3) leina la gago le (4) ditsala tsa gago.

 [Lebokoso mo go tsebe 13]

MOLAETSA O O YANG KWA BATSADING

Bana ba gago ba ka tswa ba itse go le gontsi ka Internet go feta wena. Mme ga ba na temogo e e tshwanang le ya gago. (Diane 1:4; 2:1-6) Go ntse fela jaaka moitse wa pabalesego ya Internet e bong Parry Aftab, a ne a bolela: “Bana ba itse go le gontsi ka thekenoloji. Mme batsadi bone ba itse go le gontsi ka botshelo.”

Mo dingwageng tsa bosheng jaana, mafelo a go ikgolaganya le batho mo Internet a setse a tumile. A ngwana wa gago yo o simololang dingwaga tsa bosha o godile sentle go ka dirisa lengwe la one? Ke wena yo o tshwanetseng go dira tshwetso. Fela jaaka go kgweetsa koloi, go nna le akhaonto ya banka kgotsa go dirisa karata ya sekoloto, lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet le lone le na le dikotsi tsa lone. Dingwe tsa dikotsi tseno ke dife?

TSHEDIMOSETSO YA BOTHO. Basha ba le bantsi ga ba lemoge ditlamorago tsa go kwala tshedimosetso e ntsi thata mo Internet. Go kwala mo Internet gore ba nna kae, ba tsena sekolo kae kgotsa gore ke ka dinako dife tse ba leng kwa gae ka tsone kgotsa ba seyong ka tsone go ka tsenya pabalesego ya lelapa la gago mo kotsing.

Se o ka se dirang. Fa bana ba gago ba ne ba sa ntse ba le babotlana, o ile wa ba ruta gore ba lebe ka fa matlhakoreng oomabedi a tsela pele ba kgabaganya. E re ka jaanong ba setse ba godile, ba rute gore ba ka babalesega jang mo Internet. Bala dintlha tse di malebana le tshedimosetso ya botho tse di tlhagang mo setlhogong sa kgwedi e e fetileng sa “Basha ba Botsa Jaana.” Gape bona makasine wa Tsogang! wa October 2008, tsebe 3-9. Go tswa foo, tlotla ka tshedimosetso eno le ngwana wa gago. Leka go dira gore a nne le “botlhale jo bo mosola le bokgoni jwa go akanya” malebana le pabalesego ya Internet—Diane 3:21.

NAKO. Motho a ka nna lekgoba la lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet. Rick wa dingwaga di le 23 a re: “Morago ga malatsi a le mmalwa fa ke sena go ikwadisa mo lefelong la go ikgolaganya le batho mo Internet, ke ne ke sa fetse go ya kwa go lone. Ke ne ke fetsa diura di le dintsi ke lebeletse ditshwantsho le go bala dikakgelo tse di kwadilweng ke batho ba bangwe.”

Se o ka se dirang. Bala le go tlotla le bana ba gago ka setlhogo sa “Basha ba Botsa Jaana . . . A ke Lekgoba la Metswedi ya Tshedimosetso ya Ileketeroniki?” se se tlhagang mo makasineng wa Tsogang! wa January 2011. Ela tlhoko segolobogolo lebokoso le le reng “Ke ne Ke le Lekgoba la go Dira Ditsala mo Internet,” le le mo tsebe 26. Thusa ngwana wa gago yo o simololang dingwaga tsa bosha gore a nne “tekatekano mo mekgweng” le gore a latele nako e a e beetsweng ya go dirisa Internet. (1 Timotheo 3:2) Mo gopotse gore go na le botshelo kwantle ga Internet!

LEINA. Seane sa Baebele sa re: “Ditiro tse di siameng kgotsa tse di sa siamang tse bana ba di dirang di bontsha se tota ba leng sone.” (Diane 20:11, Contemporary English Version) Seo se boammaaruri mo Internet! Mo godimo ga moo, e re ka lefelo la go ikgolaganya le batho mo Internet e le selo sa batho botlhe, se bana ba gago ba se tsenyang mo Internet ga se ame fela leina la bone mme se ama le leina la lelapa.

Se o ka se dirang. Basha ba tshwanetse go itse gore se ba se tsenyang mo Internet se bontsha se ba leng sone. Gape ba tshwanetse go tlhaloganya gore se se diregang mo Internet se nnela ruri. Dr. Gwenn Schurgin O’Keeffe o kwala jaana mo bukeng ya CyberSafe: “Ga go motlhofo gore bana ba tlhaloganye gore se ba se tsenyang mo Internet se nnela ruri mme go botlhokwa gore ba simolole go ithuta seno. Tsela nngwe ya go tlhalosetsa bana kafa ba tshwanetseng go itshwara ka teng fa ba dirisa Internet, ke ka go ba gopotsa gore ba se ka ba bua sepe mo Internet se ba ka se se bueng fa ba se mo go yone.”

DITSALA. Tanya wa dingwaga di le 23 a re: “Basha ba le bantsi ba batla go tsewa e le batho ba ba tumileng, ka jalo, ba ikemiseditse go amogela ‘ditsala’ tse ba sa di itseng kgotsa tse di nang le mekgwa e e sa siamang.”

Se o ka se dirang. Thusa morwao kgotsa morwadio go ipeela molao wa go dira ditsala. Ka sekai, gantsi Alicia wa dingwaga di le 22 ga a tsenye ditsala tsa ditsala tsa gagwe mo lenaaneng la gagwe la ditsala. A re: “Fa ke sa go itse kgotsa ke ise ke kopane le wena re lebane difatlhego, ga nkitla ke go tsenya mo lenaaneng la me la ditsala fela ka gonne o le mongwe wa ditsala tsa ditsala tsa me.”

Banyalani bangwe e bong Tim le Julia ba ile ikwadisa mo lefelong la go ikgolaganya le batho mo Internet le ba neng ba ka kgona go bona ditsala tsa morwadiabone le dilo tse a di kwalang mo Internet. Julia a re: “Re ne ra mo kopa gore a re tsenye mo lenaaneng la gagwe la ditsala. Fa a ikgolaganya le batho bao, go ntse jaaka e kete o ba laleditse mo lelapeng la rona. Re batla go itse gore ke bomang.”

[Setshwantsho mo go tsebe 11]

Fela jaaka koloi e ka senyega fa o e kgweetsa ka tsela e e botlhaswa, leina la gago le lone le ka senyega fa o tsenya ditshwantsho le fa o kwala dikakgelo tse di sa siamang mo Internet

[Setshwantsho mo go tsebe 12]

A o ne o tla pega motho yo o sa mo itseng fela ka gonne a tlhoka sepalangwa? Ka jalo, ke eng fa o amogela motho yo o sa mo itseng go nna tsala ya gago ya mo Internet?