Lobopo lo rulagane. Setlhogo sengwe se se tlhagang mo makasineng wa Astronomy se a re: “Masagaripa a dinaledi ga a tlalatlala mo loaping mme a rulagantswe jaaka bobi.” Go tla jang? Baitsesaense ba dumela gore go ka tswa go na le sengwe se re sa kgoneng go se bona se se tshwanang le foreimi e e dirang gore dinaledi le masagaripa a kgone go nna a rulagane.

A ke sengwe se se itiragaletseng fela? Go tlile jang gore lobopo lo rulagane jaana? Allan Sandage e ne e le mongwe wa baithutadinaledi ba ba neng ba atlegile thata mo dingwageng di le lekgolo tse di fetileng gape o ne a dumela mo Modimong.

 O ile a re: “Ga ke dumele gore tsela e dilo di rulaganeng ka yone e itiragaletse fela. Go na le sengwe se se rulagantseng dilo tseno.”

Lobopo lo rulagantswe sentle gore go nne le botshelo. Akanya ka mogote o o tswang mo letsatsing. O tswa ka selekanyo se se rileng. Fa maatla a a dirang gore letsatsi le ntshe mogote a ka bo a le bokoa, letsatsi le ka bo le seyo. Mme fa maatla ao a ka bo a le maatla thata, letsatsi le ka bo le shele.

Go na le maatla kgotsa melao e mentsi mo lobopong e e dirang gore go nne le botshelo. Anil Ananthaswamy yo o kwalang ka dilo tsa saense a re fa maatla mangwe kgotsa molao mongwe o ne o ka fetolwa, “seo se ka bo se dirile gore go se ka ga nna le dinaledi, masagaripa a tsone le dipolanete. Botshelo le jone bo ka bo bo seyo.”

Lobopo lo dira gore batho ba kgone go tshela. Lefatshe le na le lefaufau le le lekaneng, metsi a a lekaneng le ngwedi o o lekaneng go le thusa gore le nne fa le leng teng. Makasine mongwe wa National Geographic o a re baitsesaense ba lemogile gore dilo tse di mo lefatsheng ke tsone tse di dirang gore polanate ya rona e nne yone fela e batho ba ka kgonang go tshela mo go yone. a

Mokwadi mongwe o ne a re: “Lefatshe le kgakala le dinaledi tse dingwe mo losagaripeng lwa rona.” Mme seo ke sone se se dirang gore go nne le botshelo mo lefatsheng. Fa lefatshe le ka bo le le gaufi le dinaledi tse dingwe kgotsa le le fa gare ga tsone marang a tsone a ne a ka dira gore botshelo bo nne thata mo lefatsheng. Baitsesaense ba re lefatshe le mo losagaripeng lo lo siametseng botshelo.

Moitsesaense mongwe yo o bidiwang Paul Davies a re: “Ga ke dumele gore botshelo mo lobopong bo itiragaletse fela. Ga se kotsi fela e e diragetseng mo loaping. . . . Go na le lebaka la go bo re le fano.” Davies ga a rute gore Modimo ke ene yo o dirileng lobopo le gore o bopile batho. O akanya eng? Lobopo le lefatshe di dirilwe ka tsela e e dirang gore go nne le botshelo mo lefatsheng. A tsela e di rulaganeng ka yone ga e bontshe gore go na le mongwe yo o di rulagantseng?