1, 2. (a) Ko e hā ʻokú ne ʻomai ʻa e fiefia ki he kakai ʻa e ʻOtuá he ʻaho ní? (e) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he ngaahi mātuʻa Kalisitiané mo e kau mātuʻá ʻa e toʻutupú ke nau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e papitaisó?

 “KUÓ U ʻiloʻi koe talu mei ho fanauʻí,” ko e lea ia ʻa ha tokotaha mātuʻa ki he taʻu 12 ko Christopher, “pea ʻoku ou fiefia ke fanongo ki hoʻo loto ke papitaisó. Te u saiʻia ke ʻeke atu, ‘Ko e hā ʻokú ke loto ai ke ke papitaisó?’” Naʻe maʻu ʻe he tokotaha mātuʻa ko iá ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ke ʻeke ai ʻa e fehuʻi ko iá. ʻOku ʻomai ai kia kitautolu ʻa e fiefia lahi ke sio ki he papitaiso ʻa e toʻutupu ʻe laui afe ʻi he taʻu taki taha. (Koh. 12:1) Ka ʻoku loto ʻa e ngaahi mātuʻa  Kalisitiané mo e kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ke fakapapauʻi ʻoku fai ʻe he toʻutupú ʻenau fili pē ʻa kinautolu pea mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo ʻenau papitaisó.

² ʻI he Tohi Tapú, ʻoku tau ako ai ko e fakatapuí mo e papitaisó ko e kamataʻanga ia ʻo ha moʻui foʻou ki ha Kalisitiane. Ko e moʻui foʻou ko ení te ne ʻomai ʻa e ngaahi tāpuaki lahi meia Sihova kae toe pehē foki ki he fakafepaki meia Sētane. (Pal. 10:22; 1 Pita 5:8) Ko e ʻuhinga ia kuo pau ai ke vaheʻi ʻe he ngaahi mātuʻa Kalisitiané ha taimi ke akoʻi ai ki heʻenau fānaú ʻa e ʻuhinga moʻoni ʻo e hoko ko ha ākonga ʻa Kalaisí. ʻI he taimi ʻoku ʻikai ko ha Kalisitiane ai ʻa e ongo mātuʻa ʻa e toʻutupú, ʻe tokoniʻi anga-ʻofa ʻa e toʻutupu ko iá ʻe he kau mātuʻa ʻi he fakatahaʻangá ke nau mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e hoko ʻo fakatapui mo papitaisó. (Lau ʻa e Luke 14:27-30.) Hangē pē ko e fiemaʻu ʻa e teuteu ke fakakakato ha ngāue langa, kuo pau ke teuʻi ʻa e toʻutupú ki muʻa ke nau papitaisó koeʻuhí ke lava ʻo nau tauhi faitōnunga kia Sihova “ʻo aʻu ki he ngataʻanga.” (Māt. 24:13) Ko e hā te ne tokoniʻi ʻa e toʻutupú ke nau fakapapauʻi ke tauhi taʻengata kia Sihová? Tau sio angé ki aí.

3. (a) Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he ngaahi lea ʻa Sīsū mo Pitá fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e papitaisó? (Māt. 28:19, 20; 1 Pita 3:21) (e) Ko e hā ʻa e ngaahi fehuʻi te tau lāulea ki aí, pea ko e hā hono ʻuhingá?

³ Ko ha toʻutupu koe ʻokú ke loto ke papitaiso? Kapau ko ia, ko ha taumuʻa lelei ʻaupito ia! Ko ha monū lahi ia ke papitaiso ko e taha ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová. Ko ha toe meʻa ia kuo pau ke fai ʻe ha Kalisitiane, pea ko ha sitepu mātuʻaki mahuʻinga ia ki he faʻahinga ʻe fakahaofi he lolotonga ʻa e fuʻu mamahi lahí. (Māt. 28:19, 20; 1 Pita 3:21) ʻI hoʻo papitaisó, ʻokú ke fakahāhā ai kuó ke palōmesi ke tauhi kia Sihova ʻo taʻengata. ʻOkú ke loto moʻoni ke tauhi ʻa e palōmesi ko iá, pea ʻi he ngaahi fehuʻi ko ení te ne tokoniʻi koe ke ke sio pe ʻokú ke mateuteu ke papitaiso: (1) ʻOku ou matuʻotuʻa feʻunga ke fai ha fili? (2) ʻOku ou maʻu ha holi fakafoʻituitui ke fai pehē? (3) ʻOku ou mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e hoko ʻo fakatapui kia  Sihová? Tau lāulea angé ki he ngaahi fehuʻi ko iá.

4, 5. (a) Ko e hā ʻoku ʻikai ai ko e kakai taʻumotuʻá pē ʻoku papitaisó? (e) Ko e hā ʻa e ʻuhinga ki ha Kalisitiane ʻa e hoko ʻo matuʻotuʻá?

⁴ ʻOku ʻikai ke tala mai ʻe he Tohi Tapú ia ko e faʻahinga pē ʻoku nau taʻumotuʻa angé pe kuo nau aʻu ki ha taʻu pau ʻe lava ke nau papitaisó. ʻOku tau lau ʻi he Palōveepi 20:11: “Naʻa mo e tamasiʻi, ʻoku mahino ia mei heʻene faianga ʻoku maʻa koā ʻene ngaue? ʻOku totonu?” Ko ia naʻa mo ha kiʻi tama ʻe lava ke ne mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ko ia ke fai ʻa e meʻa ʻoku tonú pea ke fakatapui ki hono Tokotaha-Fakatupú. Ko ia, ko e papitaisó ko ha sitepu mahuʻinga mo feʻungamālie ki ha toʻutupu kuó ne fakamoʻoniʻi ʻene matuʻotuʻá pea kuó ne fai ha fakatapui kia Sihova.​—Pal. 20:7.

⁵ Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻo e hoko ʻo matuʻotuʻá? Ko e matuʻotuʻá ʻoku ʻikai ke ʻuhinga maʻu pē ia ki he taʻumotuʻa ʻo ha taha pe ko ʻene tupu fakaesinó. ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e kakai matuʻotuʻá kuo akoʻi ʻenau “mafai ʻiloʻiló” ke nau ʻiloʻi ʻa e faikehekehe ʻa e tonú mo e halá. (Hep. 5:14) ʻOku ʻiloʻi ʻe ha tokotaha matuʻotuʻa ʻa e meʻa ʻoku tonú pea kuó ne fakapapauʻi ʻi hono lotó ke fai ia. Ko ia heʻikai malavangofua ke tākiekina ia ke ne fai ha meʻa ʻoku hala. Pea ʻoku ʻikai fiemaʻu ke tala ange maʻu pē ʻe ha taha kiate ia ke ne fai ʻa e meʻa ʻoku tonú. ʻOku ʻuhinga lelei ke ʻamanekina ko ha toʻutupu ʻosi papitaiso te ne fai ʻa e meʻa ʻoku tonú naʻa mo e ʻikai ke ʻi ai ʻene ongo mātuʻá pe ko ha taha lahi.​—Fakafehoanaki mo e Filipai 2:12.

6, 7. (a) Fakamatalaʻi ʻa e ngaahi pole naʻe maʻu ʻe Taniela ʻi heʻene ʻi Pāpiloné. (e) Naʻe anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻe Taniela ʻene matuʻotuʻá?

⁶ ʻE lava moʻoni ʻe ha toʻutupu ke ne fakahāhā ʻa e faʻahinga matuʻotuʻa ko iá? Fakakaukau ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Tanielá. Ko ha tokotaha taʻu hongofulu tupu nai ia ʻi he taimi naʻe fakamavaheʻi ai ia mei heʻene ongo mātuʻá ʻo ʻave ki Pāpiloné. Fakafokifā, naʻe nofo ʻa Taniela ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai naʻe ʻikai ke nau talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Tau sivisiviʻi angé ʻa e tuʻunga ʻo Tanielá. Naʻe makehe ʻa e fakafeangai kiate iá ʻi Pāpilone. Ko e taha ia ʻo e toʻutupu naʻe filifili lelei ke nau ngāue ki he tuʻí. (Tan. 1:3-5, 13) ʻOku hā ngali naʻe maʻu ʻe Taniela ha tuʻunga lelei ange ʻi Pāpilone ʻo laka ange ia ʻi ha tuʻunga naʻá ne mei maʻu ʻi ʻIsileli.

⁷ Ko ia naʻe anga-fēfē ʻa e fakafeangai ʻa e talavou ko Tanielá? Naʻá ne fakaʻatā ʻa e kakai ʻo Pāpiloné ke nau liliu ia pe fakavaivaiʻi ʻene tuí? ʻIkai ʻaupito! ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú lolotonga ʻa e ʻi Pāpilone ʻa Tanielá, naʻá ne fakapapauʻi ‘ʻi hono lotó ʻe ʻikai te ne tuku ke ʻuliʻi’ ia ʻaki ʻene fakamamaʻo mei ha meʻa pē ʻoku fekauʻaki mo e lotu loí. (Tan. 1:8) Ko e fakahāhā moʻoni ia ʻo e matuʻotuʻá!

8. Ko e hā ʻe lava ke ke ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Tanielá?

⁸ Ko e hā ʻe lava ke ke ako mei he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Tanielá? Ko ha toʻutupu matuʻotuʻa te ne tuʻumaʻu ʻi heʻene ngaahi tuí, naʻa mo e ʻi he ngaahi tuʻunga faingataʻá. Heʻikai ke ne hangē ha feké ʻo fakalanulanu ʻo makatuʻunga ʻi hono ʻātakaí. Heʻikai ke ne tōʻonga ʻo hangē ha kaumeʻa ʻo e ʻOtuá ʻi he Fale Fakatahaʻangá kae hoko ko ha kaumeʻa ʻo e māmaní ʻi he ʻapiakó. Ka, te ne nofoʻaki faitōnunga naʻa mo e taimi ʻe ʻahiʻahiʻi ai iá.​—Lau ʻa e ʻEfesō 4:14, 15.

9, 10. (a) ʻE anga-fēfē maʻu ʻaonga ʻa ha toʻutupu ʻi heʻene fakakaukau ki he founga naʻe fakafeangai ai ki muí ni ʻi hono ʻahiʻahiʻi ʻene tuí? (e) ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e papitaisó?

⁹ Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha taha ʻe haohaoa. ʻOku fai ʻe he toʻutupú pea pehē ki he kakai lalahí ʻa e ngaahi fehālaaki ʻi he taimi ʻe  niʻihi. (Koh. 7:20) Ka ʻo kapau ʻokú ke loto ke papitaiso, ʻe fakapotopoto ke ke fakapapauʻi ʻa e lahi ʻo hoʻo talangofua ki he ngaahi fekau ʻa Sihová. ʻEke hifo kiate koe, ‘Kuó u talangofua kia Sihova ʻi ha vahaʻa taimi?’ Fakakaukau ki he anga ʻo hoʻo fakafeangaí ʻi he taimi fakamuimui naʻe ʻahiʻahiʻi ai hoʻo tuí. Naʻe malava ke ke fili ʻa e meʻa totonu ke ke faí? Hangē ko Tanielá, kuo fakalototoʻaʻi koe ʻe ha taha ke ke ngāueʻaki hoʻo ngaahi talēnití ʻi he māmani ʻo Sētané? ʻI hono fakataueleʻi koe ʻe ha meʻa peheni, ʻoku malava ke ke mahinoʻi pe ko e hā ʻa e finangalo ʻo Sihová?​—ʻEf. 5:17.

¹⁰ Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi fakafoʻituitui ko iá? Koeʻuhí ʻe tokoniʻi ai koe ke ke sio ki he mafatukituki moʻoni ʻo e papitaisó. Ko e papitaisó ʻoku fakahaaʻi ai ki he niʻihi kehé kuó ke fai ha palōmesi mahuʻinga kia Sihova. ʻOkú ke palōmesi te ke ʻofa kiate ia pea tauhi ia ʻaki ho lotó kotoa ʻo taʻengata. (Mk. 12:30) ʻOku totonu ke fakapapauʻi ʻe he tokotaha kotoa ʻoku papitaisó ke tauhi ʻene palōmesi kia Sihová.​—Lau ʻa e Koheleti 5:4, 5.

11, 12. (a) Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke fakapapauʻi ʻe ha taha ʻoku fakakaukau ke papitaiso? (e) Ko e hā te ne tokoniʻi koe ke tauhi ha vakai totonu ki he fokotuʻutuʻu ʻa Sihova fekauʻaki mo e papitaisó?

¹¹ ʻOku pehē ʻe he Tohi Tapú ko e kotoa ʻo e kakai ʻa Sihová, naʻa mo e toʻutupú, te nau tauhi “loto-lelei” kiate ia. (Saame 110:3, NW) Ko ia ko ha tokotaha ʻoku loto ke papitaiso ʻoku fiemaʻu ke ne fakapapauʻi ko ʻene holi fakafoʻituituí ia. ʻE fiemaʻu heni ke ke sivisiviʻi fakalelei hoʻo holí, tautautefito kapau naʻe ʻohake koe ʻi he moʻoní.

¹² ʻI hoʻo tupu haké, kuó ke sio nai ʻi hono papitaiso ʻa e kakai tokolahi, naʻa mo e niʻihi ho ngaahi kaungāmeʻá mo ho fanga tokoua mo e fanga tuofāfine ʻi ho fāmilí tonu. Kae tokanga ke ʻoua naʻá ke kamata ke ongoʻi kuo pau ke ke papitaiso koeʻuhí pē kuó ke aʻu ki ha taʻu pau pe koeʻuhí kuo papitaiso ʻa e tokotaha kotoa. ʻE lava fēfē ke ke fakapapauʻi ʻokú ke vakai ki he papitaisó ʻo hangē ko e vakai ki ai ʻa Sihová? Vaheʻi ha taimi ke fakakaukau ai ki he ʻuhinga ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ai ʻa e papitaisó. Te ke maʻu ʻa e ngaahi ʻuhinga lelei ʻi he kupu ko ení mo e kupu hoko maí.

13. ʻE lava fēfē ke ke ʻiloʻi pe ko hoʻo fili ke papitaisó ʻoku haʻu ia mei ho lotó?

¹³ Ko e founga ʻe taha ʻe lava ke ke ʻiloʻi ai pe ko hoʻo fili ke papitaisó ʻoku haʻu ia mei ho lotó ko hono sivisiviʻi hoʻo ngaahi lotú. ʻOku tuʻo fiha hoʻo lotu kia Sihová? ʻOku fakaikiiki fēfē hoʻo ngaahi lotú? ʻE fakahaaʻi nai ʻi he tali ki he fehuʻi ko iá ʻa e vāofi ho vahaʻangatae mo Sihová. (Saame 25:4) ʻI he taimi lahi ʻoku tokonaki mai ʻe Sihova ʻi he Tohi Tapú ʻa e ngaahi tali ki heʻetau ngaahi lotú. Ko ia ko e founga ʻe taha ʻe lava ke ke ʻiloʻi ai ʻokú ke loto moʻoni ke vāofi ange mo Sihova pea tauhi kiate ia mei ho lotó ko hono sivisiviʻi hoʻo taimi-tēpile akó. (Sios. 1:8) ʻEke hifo kiate koe: ‘ʻOku ou ako Tohi Tapu fakafoʻituitui maʻu pē? ʻOku ou loto-lelei ke kau ʻi heʻemau lotu fakafāmilí?’ Ko e tali ki he fehuʻi ko iá te ne tokoniʻi koe ke sio pe ko hoʻo fili ke papitaisó ko hoʻo holi fakafoʻituituí ia.

14. Fakamatalaʻi ʻa e faikehekehe ʻo e fakatapuí mo e papitaisó.

¹⁴ ʻOku ʻikai nai ke ʻiloʻi moʻoni ʻe he toʻutupu ʻe niʻihi ʻa e faikehekehe ʻo e fakatapuí mo e papitaisó. ʻOku pehē nai ʻe he niʻihi kuo nau ʻosi fakatapui ʻenau moʻui kia Sihova ka ʻoku ʻikai ke nau mateuteu ke papitaiso. Ka ʻoku malava moʻoni ia? Ko e fakatapuí ko hoʻo lotu ia ʻo tala kia Sihova ʻokú ke palōmesi ke tauhi kiate ia ʻo taʻengata. ʻI hoʻo papitaisó, ʻokú ke fakahaaʻi ai ki he niʻihi kehé kuó ke ʻosi  fai ha fakatapui kia Sihova. Ko ia ki muʻa ke ke papitaisó, ʻoku fiemaʻu ke ke mahinoʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e hoko ʻo fakatapui ki he ʻOtuá.

15. ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e fakatapuí?

¹⁵ ʻI hoʻo fakatapui hoʻo moʻui kia Sihová, ʻokú ke tala kiate ia ʻoku haʻana koe he taimí ni. ʻOkú ke palōmesi ʻe hoko hoʻo tauhi kiate iá ko e meʻa mahuʻinga taha ʻi hoʻo moʻuí. (Lau ʻa e Mātiu 16:24.) Ko e palōmesi ko ia ki he ʻOtuá ʻoku mātuʻaki mafatukituki! (Māt. 5:33) Ko ia ʻoku anga-fēfē hoʻo fakahaaʻi ʻokú ke ʻilo ʻoku ʻikai te ke kei moʻui maʻau ka ʻoku ʻa Sihova koe he taimí ni?​—Loma 14:8.

16, 17. (a) Fakatātaaʻi ʻa e meʻa ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e siʻaki koé. (e) Ko e hā ʻoku lea moʻoni ʻaki ʻe ha tokotaha ʻokú ne fai ha fakatapui?

¹⁶ Tau lāulea angé ki ha fakatātā. Sioloto atu ʻoku meʻaʻofa atu hao kaumeʻa ha kā. ʻOkú ne lēsisita ia ʻiate koe peá ne pehē atu: “Ko e kā ena ʻaʻau.” Ka ʻoku pehē atu leva ʻe ho kaumeʻá: “Te u tauhi ʻe au ʻa e kií. Pea ko au pē te u fakaʻuli ʻi he kaá, kae ʻikai ko koe.” ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻi ki he meʻaʻofa ko ení? ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo ho kaumeʻa naʻá ne ʻoatu ʻa e kaá?

¹⁷ ʻI he taimi ʻoku fakatapui ai ʻe ha taha ʻene moʻuí kia Sihova, ʻokú ne tala ange ki he ʻOtuá: “ʻOku ou foaki atu ʻeku moʻuí. ʻOku haʻau au.” ʻOku maʻu ʻe Sihova ʻa e totonu ke ne ʻamanekina ʻe tauhi ʻe he tokotaha ko iá ʻene palōmesí. Kae fēfē kapau ʻoku kamata ke talangataʻa ʻa e tokotaha ko iá kia Sihova ʻaki ʻene faialea fakapulipuli mo ha taha ʻoku ʻikai ke tauhi ki he ʻOtuá? Pe fēfē kapau ʻoku tali ʻe he tokotaha ko iá ha ngāue ʻoku fakangatangata ai ʻa e taimi ʻe lava ke ne fakamoleki ʻi he ngāue fakafaifekaú pe ʻai ai ia ke ne faʻa liʻaki ʻa e ngaahi fakataha ʻa e fakatahaʻangá? Heʻikai leva ke tauhi ʻe he tokotaha ko iá ʻene palōmesi kia Sihová. ʻE hangē ia ko hano tauhi ʻa e kī ʻo e kaá. ʻI he fakatapui ʻetau moʻuí kia Sihová, ʻoku tau pehē kiate ia, “Ko ʻeku moʻuí ʻoku haʻau, kae ʻikai ʻaʻaku.” Ko ia ai, te tau fai maʻu pē ʻa e meʻa ʻoku loto ki ai ʻa Sihová naʻa mo e taimi ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻoku tau loto fakafoʻituitui ke faí. Tau faʻifaʻitaki kia Sīsū, ʻa ia naʻá ne pehē: “Kuó u ʻalu hifo mei he langí ke fai, ʻo ʻikai ki hoku lotó, ka ki he finangalo ʻo ia naʻá ne fekau mai aú.”​—Sione 6:38.

18, 19. (a) ʻOku anga-fēfē hono fakatātaaʻi ʻe he lea naʻe fai ʻe Rose mo Christopher, ko e hoko ʻo papitaisó ko ha monū ia ʻoku iku atu ki he ngaahi tāpuaki? (e) ʻOku anga-fēfē hoʻo ongoʻi fekauʻaki mo e monū ʻo e papitaisó?

¹⁸ ʻOku hā mahino, ko e papitaisó ko ha fili mafatukituki. Ko ha monū lahi ia ke fakatapui kia Sihova pea papitaiso. Ko e toʻutupu ʻoku nau ʻofa kia Sihova pea mahinoʻi ʻa e ʻuhinga ʻo e fakatapuí ʻoku ʻikai ke nau toumoua ke fakatapui ʻenau moʻuí ki he ʻOtuá pea papitaiso. ʻOku ʻikai ke nau fakaʻiseʻisa ʻi heʻenau filí. ʻOku pehē ʻe ha taʻu hongofulu tupu ʻosi papitaiso ko Rose: “ʻOku ou ʻofa kia Sihova, pea ʻoku ʻikai ha toe meʻa te u fiefia ange ʻi hono faí ka ko e tauhi kiate iá. Kuo teʻeki ai ha meʻa ʻi heʻeku moʻuí ke u toe fakapapauʻi ange ka ko ʻeku fili ke papitaisó.”

¹⁹ Pea fēfē ʻa Christopher, naʻe lave ki ai ʻi he kamataʻanga ʻo e kupú ni? ʻOku anga-fēfē ʻene ongoʻi fekauʻaki mo ʻene fili ke papitaiso ʻi he taimi naʻá ne taʻu 12 aí? ʻOkú ne pehē ʻoku fiefia ʻaupito ʻi heʻene fai ʻa e fili ko iá. Naʻá ne kamata ngāue ko ha tāimuʻa tuʻumaʻu ʻi hono taʻu 17 pea hoko ko ha sevāniti fakafaifekau ʻi hono taʻu 18. ʻI he ʻahó ni ʻokú ne ngāue ʻi he Pētelí. ʻOkú ne pehē: “Ko e papitaisó ʻa e fili totonú. ʻOku ou maʻu ʻi heʻeku moʻuí ʻa e ngāue fakafiemālie kia Sihova mo ʻene kautahá.” Kapau ʻokú ke loto ke papitaiso, ʻe lava fēfē ke ke mateuteu ki ai? ʻE tali ʻi he kupu hoko maí ʻa e fehuʻi ko iá?