KUPU AKO 29
‘Mou Ō ‘o Ngaohi Ākonga’
“Ko ia ai, mou ō ‘o ngaohi ko e kau ākonga ‘a e kakai ‘o e ngaahi pule‘anga kotoa pē.”—MĀT. 28:19.
HIVA 10 “Ko Au Eni! Fekau Au”
‘I HE KUPÚ NI *
1-2. (a) Fakatatau ki he fekau ‘a Sīsū ‘oku lēkooti ‘i he Mātiu 28:18-20, ko e hā ‘a e taumu‘a tefito ‘a e fakataha‘anga Kalisitiané? (e) Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?
KUO pau pē na‘e mātu‘aki fiefia ‘a e kau ‘apositoló ‘i he‘enau fakatahataha atu ki ha ve‘e mo‘unga. Hili hono fokotu‘u hake ‘o Sīsuú, na‘á ne fokotu‘utu‘u ke nau fetaulaki ‘i he feitu‘u ko iá. (Māt. 28:16) Mahalo ko e taimi ia “na‘á ne hā [ai] ki he fanga tokoua ‘e toko 500 tupu ‘i he fo‘i taimi pē ‘e taha.” (1 Kol. 15:6) Ko e hā na‘e kole ai ‘e Sīsū ki he‘ene kau ākongá ke nau fetaulaki ki aí? Ke ‘oange kiate kinautolu ‘a e fekau fakafiefia: “Ko ia ai, mou ō ‘o ngaohi ko e kau ākonga ‘a e kakai ‘o e ngaahi pule‘anga kotoa pē.”—Lau ‘a e Mātiu 28:18-20.
2 Ko e kau ākonga na‘a nau fanongo ki he ngaahi lea ‘a Sīsuú na‘a nau hoko ko e konga ‘o e fakataha‘anga Kalisitiane ‘i he ‘uluaki senitulí. Ko e taumu‘a tefito ‘a e fakataha‘anga ko iá ke ngaohi ha kau ākonga tokolahi ange ‘a Kalaisi. * ‘I he ‘ahó ni, ‘oku ‘i ai ‘a e fakataha‘anga Kalisitiane ‘e laui mano ‘i he kotoa ‘o e māmaní pea ‘oku kei tatau pē ‘enau taumu‘a tefitó. ‘I he kupu ko ení, te tau lāulea ki he fehu‘i ‘e fā: Ko e hā ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ‘a e ngaohi ākongá? Ko e hā ‘oku kau ki aí? ‘Oku kau ‘a e kotoa ‘o e kau Kalisitiané ‘i he ngaohi ākongá? Pea ko e hā ‘oku fiema‘u ai ke tau kātaki ‘i he ngāue ko ení?
KO E HĀ ‘OKU MĀTU‘AKI MAHU‘INGA AI ‘A E NGAOHI ĀKONGÁ?
3. Fakatatau ki he Sione 14:6 mo e 17:3, ko e hā ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ‘a e ngāue ngaohi ākongá?
3 Ko e hā ‘oku mātu‘aki mahu‘inga ai ‘a e ngāue ngaohi ākongá? Koe‘uhi ko e kau ākonga pē ‘a Kalaisí ‘e lava ke nau hoko ko e kaume‘a ‘o e ‘Otuá. Tānaki atu ki aí, ko e fa‘ahinga ‘oku nau muimui ‘ia Kalaisí ‘oku nau fakalelei‘i ‘enau mo‘uí he taimí ni pea ma‘u ‘a e Sione 14:6; 17:3.) Ko e mo‘oni, kuo tuku mai ‘e Sīsū ha fatongia mahu‘inga kiate kitautolu, ka ‘oku ‘ikai ke tau fai ‘a e ngāué ni ‘iate kitautolu pē. Na‘e tohi ‘e he ‘apositolo ko Paulá fekau‘aki mo ia mo hano kaungāngāue ofi ‘e taha: “Ko e ongo kaungāngāue kimaua ‘o e ‘Otuá.” (1 Kol. 3:9) Ko ha monū ia kuo ‘oange ‘e Sihova mo Kalaisi ki he fa‘ahinga ‘o e tangata ta‘ehaohaoá!
‘amanaki ‘o e fiefia ‘i he mo‘ui ta‘engata ‘i he kaha‘ú. (Lau ‘a e4. Ko e hā ‘e lava ke tau ako mei he hokosia ‘a Ivan mo Matilde?
4 Ko e ngāue ngaohi ākongá ‘e lava ke tau ma‘u ai ‘a e fiefia lahi. Fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Ivan mo hono uaifí, ‘a Matilde, ‘i Kolomupia. Na‘á na faifakamo‘oni ki ha ki‘i talavou ko Davier, ‘a ia na‘á ne tala ange kiate kinaua: “‘Oku ou loto ke fai ‘a e ngaahi liliu ‘i he‘eku mo‘uí, ka ‘oku ‘ikai te u lava.” Ko Davier ko ha tokotaha fuhu na‘á ne ngāue‘aki ‘a e faito‘o kona tapú, inu tōtu‘a peá ne nonofo mo hono kaume‘a, ko Erika. ‘Oku fakamatala ‘a Ivan: “Na‘á ma kamata ‘a‘ahi kiate ia ‘i hono ki‘i kolo tu‘u mavahé, ‘a ia na‘á ma heka pasikala ki ai ‘i he laui houa ‘i he ngaahi hala pelepela. Hili hono fakatokanga‘i ‘a e fakalakalaka ‘a e tō‘onga ‘a Davier, na‘e kau ‘a Erika he ako Tohi Tapú.” ‘I he faai atu ‘a e taimí, na‘e tuku ‘e Davier hono ngāue‘aki ‘a e faito‘o kona tapú, inú mo e fuhú. Na‘á ne mali foki mo Erika. ‘Oku pehē ‘e Matilde: “‘I he papitaiso ‘a Davier mo Erika ‘i he 2016, na‘á ma manatu‘i ‘a e me‘a na‘e lea‘aki ‘e Davier ki mu‘á, ‘‘Oku ou loto ke liliu, ka ‘oku ‘ikai te u lava.’ Na‘e ‘ikai lava ke ma kei mapukepuke homa lo‘imatá.” ‘Oku ‘ikai ha veiveiua, ‘oku tau ongo‘i fiefia lahi ‘i he taimi ‘oku tau tokoni‘i ai ‘a e kakaí ke nau hoko ko e kau ākonga ‘a Kalaisí.
KO E HĀ ‘OKU KAU KI HE NGAOHI ĀKONGÁ?
5. Ko e hā ‘a e ‘uluaki sitepu ‘o e ngaohi ākongá?
5 Ko e ‘uluaki sitepu ‘o e ngaohi ākongá ko e “kumi” ki he fa‘ahinga ‘oku nau loto-totonú. (Māt. 10:11) ‘Oku tau fakamo‘oni‘i ‘etau hoko mo‘oni ko e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová ‘aki ‘etau faifakamo‘oni ki he tokotaha kotoa ‘oku tau fetaulaki mo iá. ‘Oku tau fakamo‘oni‘i ko e kau Kalisitiane mo‘oni kitautolu ‘aki ‘etau muimui ki he fekau ‘a Kalaisi ke malangá.
6. Ko e hā ‘e lava ke tokoni kiate kitautolu ke lavame‘a ‘i he ngāue fakafaifekaú?
6 ‘Oku ‘i ai ‘a e kakai ‘e ni‘ihi ‘oku nau vēkeveke ke ako ‘a e ngaahi mo‘oni Fakatohitapú, ka ko e tokolahi ‘oku tau fetaulaki mo iá ‘oku hā ngali ‘oku ‘ikai ke nau tokanga ‘i he ‘uluaki taimí. ‘E fiema‘u nai ke tau langa‘i ‘enau mahu‘inga‘iá. Ke hoko ‘o lavame‘a ‘i he ngāue fakafaifekaú, ‘oku fiema‘u ke tau teuteu lelei. Fili ‘a e ngaahi kaveinga pau ‘a ia ‘oku ngalingali fakamānako ki he fa‘ahinga te ke fetaulaki mo iá. Pea palani ‘a e founga te ke fakafe‘iloaki ai ‘a e kaveingá.
7. ‘E anga-fēfē nai ha‘o kamata‘i ha fetalanoa‘aki mo ha tokotaha, pea ko e hā ‘okú ke fakakaukau ai ‘oku mahu‘inga ke fanongo mo fakahāhā ‘a e faka‘apa‘apá?
7 Ko e fakatātaá, te ke ‘eke nai ki ha tokotaha-‘api: “‘E sai pē ke ke fakahaa‘i mai ho‘o fakakaukau fekau‘aki mo e me‘á ni? Ko e ngaahi palopalema lahi ‘oku tau fehangahangai mo ia he ‘aho ní ‘okú ne uesia ‘a e kakai takatakai he māmaní. ‘Okú ke fakakaukau ‘e fiema‘u ha pule‘anga fakaetangata ke ne fakalelei‘i ‘a e ngaahi palopalema he māmaní?” ‘E lava leva ke ke lāulea ki he Taniela 2:44. Pe te ke pehē nai ki ha kaungā‘api: “‘Okú ke pehē ko e hā ‘a e kī ki hono ‘ohake ha fānau talangofua? Te u fiefia ke fanongo ki ho‘o fakakaukaú?” Lāulea leva ki he Teutalōnome 6:6, 7. Pe ko e hā pē ‘a e kaveinga ‘okú ke fili ke lāulea ki aí, fakakaukau fekau‘aki mo e kakai te nau fanongo atú. Sioloto atu ki he founga te nau ma‘u ‘aonga ai mei hono ako ‘a e me‘a ‘oku ako‘i mo‘oni ‘e he Tohi Tapú. ‘I he talanoa mo kinautolú, ‘oku mahu‘inga ke ke fanongo kiate kinautolu pea faka‘apa‘apa‘i ‘enau vakaí. ‘I he founga ko iá te ke mahino‘i lelei ange ai kinautolu pea ngalingali te nau fie fanongo ange kiate koe.
8. Ko e hā kuo pau ai ke tau kīvoi ‘i hono fai ‘a e ngaahi toe ‘a‘ahí?
8 Ki mu‘a ke fili ha tokotaha ke ako ‘a e Tohi Tapú, ‘oku fiema‘u nai ke ke vahe‘i ‘a e taimi mo e feinga ‘i hono fai ‘a e ngaahi toe ‘a‘ahí. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhí he‘ikai nai faingamālie ‘a e kakaí ‘i he taimi ‘oku tau toe ‘a‘ahi atu aí. Pehē foki, ‘e fiema‘u nai ke ke toutou foki ki he tokotaha-‘apí ki mu‘a ke ne ongo‘i fiemālie ke tali ha ako Tohi Tapu. Manatu‘i, ko ha fu‘u ‘akau ‘oku ngalingali ‘e tupu ‘i he taimi ‘e fu‘ifu‘i ma‘u pē aí. ‘I he tu‘unga meimei tatau, ko e ‘ofa ‘a ha tokotaha mahu‘inga‘ia kia Sihova mo Kalaisi ‘oku ngalingali ‘e tupulaki ange ‘i he‘etau lāulea ma‘u pē ki he Folofola ‘a e ‘Otuá mo e tokotaha ko iá.
‘OKU KAU ‘A E KOTOA ‘O E KAU KALISITIANÉ ‘I HE NGAOHI ĀKONGÁ?
9-10. Ko e hā ‘oku lava ai ke tau pehē ko e kau faifekau Kalisitiané kotoa ‘oku nau kau ‘i he kumi ki he fa‘ahinga loto-totonú?
9 Ko e kau faifekau Kalisitiané kotoa ‘oku nau kau ‘i he tokoni ke kumi ki he fa‘ahinga loto-totonú. ‘Oku lava ke tau fakahoa ‘a e ngāué ni ki hono kumi ha ki‘i leka mole. ‘I he founga fē? Fakakaukau atu ki ha ki‘i tamasi‘i ta‘u tolu na‘e hē mei honau ‘apí. ‘Oku fakafuofua ki he kakai ‘e toko 500 na‘e kau ‘i hono kumi iá. Faai atu pē, hili ha houa ‘e 20 nai mei he mole ‘a e ki‘i leká, na‘e ma‘u ia ‘e ha tokotaha mei ha ngoue koane. Na‘e fakafisi ‘a e tokotaha ko iá ke fakahīkihiki‘i ia koe‘uhi ko ‘ene ma‘u ‘a e ki‘i tamasi‘í. Na‘á ne pehē: “Na‘e ma‘u ia koe‘uhi ko e fekumi ‘a e kakai ‘e lauingeau.”
10 Ko e kakai tokolahi ‘oku nau hangē ko e ki‘i leka ko iá. ‘Oku nau ongo‘i ‘oku nau mole. ‘Oku ‘ikai ha‘anau ‘amanaki, ka ‘oku nau fiema‘u tokoni. (‘Ef. 2:12) Laka hake ‘i he toko valu miliona ‘o kitautolu ‘oku kau ‘i he feinga ke ma‘u ‘a e fa‘ahinga taau ko ení. ‘Oku ‘ikai nai ke ke ma‘u ‘e koe ha taha te ne ako ‘a e Tohi Tapú mo koe. Kae kehe, ko e kau malanga kehe ‘oku nau ngāue ‘i he feitu‘u ngāue tatau te nau ma‘u nai ha taha ‘okú ne loto ke ako ‘a e mo‘oni mei he Folofola ‘a e ‘Otuá. ‘I he taimi ‘oku fetaulaki ai ha tokoua pe tuofefine mo ha taha ‘oku hoko ko ha ākonga ‘a Kalaisi, ‘oku ma‘u ‘e he tokotaha kotoa ‘oku kau ‘i he fekumí ha ‘uhinga lelei ke fiefia.
11. Neongo kapau ‘oku ‘ikai ke ke fai ha ako Tohi Tapu, ko e hā ‘a e ngaahi founga kehe ‘e lava ke ke tokoni ai ‘i he ngaohi ākongá?
11 Neongo kapau ‘oku ‘ikai ke ke fakahoko he taimí ni ha ako Tohi Tapu, ‘e lava ke ke tokoni ‘i he ngaohi ākongá ‘i he ngaahi founga kehe. Ko e fakatātaá, ‘e lava ke ke talitali lelei ‘a e fa‘ahinga fo‘oú pea fakakaume‘a kiate kinautolu ‘i he‘enau ha‘u ki he Fale Fakataha‘angá. ‘I he founga ko iá ‘e lava ai ke ke tokoni ki hono fakatuipau‘i kinautolu ko e ‘ofá ‘okú ne faka‘ilonga‘i kitautolu ko e kau Kalisitiane mo‘oní. (Sione 13:34, 35) Ko e ngaahi tali ‘okú ke fai ‘i he lolotonga ‘a e fakatahá, neongo ‘oku nounou, ka ‘oku lava ke tokoni ia ki he fa‘ahinga fo‘oú ke fakahaa‘i ‘enau tuipaú ‘i ha founga loto-mo‘oni mo anga-faka‘apa‘apa. ‘E lava foki ke ke ngāue fakataha mo ha tokotaha malanga fo‘ou ‘i he ngāue fakafaifekaú pea tokoni‘i ia ke ngāue‘aki ‘a e Folofolá ke faka‘uhinga mo e kakaí. ‘I hono fai iá, te ke ako‘i ai ia ke ne fa‘ifa‘itaki kia Kalaisi.—Luke 10:25-28.
12. ‘Oku tau fiema‘u ha ngaahi malava makehe ke ngaohi ākonga? Fakamatala‘i.
12 ‘Oku ‘ikai totonu ke ‘i ai ha taha ‘o kitautolu te ne fakakaukau ‘oku fiema‘u ke tau ma‘u ha ngaahi malava makehe ke ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé ke nau hoko ko e kau ākonga ‘a Sīsū. He ko e hā? Fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Faustina, ‘oku nofo ‘i Polivia. Na‘e ‘ikai lava ke ne lautohi ‘i he‘ene kamata feohi mo e Kau Fakamo‘oni ‘a Sihová. Talu mei ai, kuó ne ako ke ki‘i poto he lautohí. ‘Okú ne ‘osi papitaiso he taimí ni, pea ‘okú ne sai‘ia ke ako‘i ‘a e ni‘ihi kehé. ‘Okú ne fa‘a fai ‘a e ako Tohi Tapu ‘e nima he uike taki taha. Neongo ‘oku ‘ikai lava ‘a Faustina ‘o lautohi lelei ‘o hangē ko e tokolahi taha ‘o ‘ene kau akó, kuó ne tokoni‘i ‘a e toko ono ke nau a‘u ‘o papitaiso.—Luke 10:21.
13. Neongo kapau ‘oku tau fu‘u femo‘uekina, ko e hā ‘a e ngaahi tāpuaki ‘e ni‘ihi ‘oku lava ke tau ma‘u ‘i he ngāue ngaohi ākongá?
13 Ko e kau Kalisitiane tokolahi ‘oku nau fu‘u femo‘uekina ‘i hono tokanga‘i ‘a e ngaahi fatongia mahu‘inga. Neongo ia, ‘oku nau vahe‘i ‘a e taimi ke fakahoko ai ‘a e ngaahi ako Tohi Tapú, pea ‘oku nau ma‘u ‘a e fiefia lahi mei ai. Fakatokanga‘i ‘a e fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Melanie. Ko ha mātu‘a ta‘ehoa ia, ‘okú ne tauhi ‘ene ki‘i ta‘ahine ta‘u valu ‘i ‘Alasikā. ‘Oku ‘i ai foki mo ‘ene ngāue pa‘anga taimi-kakato pea tokoni ‘i hono tokanga‘i ‘ene tamaí ‘oku kanisā. Ko Melanie pē ‘a e Fakamo‘oni ‘i hono ki‘i kolo tu‘u mavahé. Na‘á ne fa‘a lotu ki ha mālohi ke fekuki mo e momokó pea ‘alu ‘i he ngāue fakamalangá koe‘uhi na‘á ne loto mo‘oni ke ma‘u ha taha ‘e lava ke ne ako Tohi Tapu mo ia. Faai atu pē na‘á ne fetaulaki mo Sara, na‘á ne fiefia ke ‘ilo ‘oku ‘i ai ‘a e huafa fakafo‘ituitui ‘o e ‘Otuá. Hili ha vaha‘a taimi, na‘e tali ‘e Sara ha ako Tohi Tapu. ‘Oku pehē ‘e Melanie: “‘I he ngaahi efiafi Falaité, ‘oku ou hela‘ia, ka na‘á ku ma‘u ‘aonga mo ‘eku ki‘i ta‘ahiné
‘i he ‘alu ke fakahoko ‘a e ako ko iá. Na‘á ma fiefia ‘i hono kumi ‘a e tali ki he ngaahi fehu‘i ‘a Sara, pea na‘á ma fiefia lahi ke sio ki he‘ene hoko ko e kaume‘a ‘o Sihová.” Na‘e fehangahangai loto-to‘a ‘a Sara mo e fakafepakí, mavahe mei hono siasí, pea papitaiso.‘UHINGA ‘OKU FIEMA‘U AI ‘A E KĀTAKÍ ‘I HE NGAOHI ĀKONGÁ
14. (a) ‘Oku anga-fēfē ‘a e hangē ‘a e ngaohi ākongá ko e toutaí? (e) Ko e hā ‘a e kaunga ‘o e lea ‘a Paula ‘i he 2 Tīmote 4:1, 2 kiate koé?
14 Neongo kapau ‘oku hā ngali ‘ikai ola lelei ho‘o ngāue fakafaifekaú, ‘oua ‘e siva ho‘o ‘amanakí ‘i he kumi ki he fa‘ahinga ‘e lava ke nau hoko ko e kau ākongá. Manatu‘i ‘oku fakahoa ‘e Sīsū ‘a e ngaohi ākongá ki he toutaí. ‘E fakamoleki nai ‘e he kau toutaí ‘a e ngaahi houa lahi ki mu‘a ke nau ma‘u ha ika. ‘Oku nau fa‘a ngāue ‘o a‘u ki he fuoloa ‘a e po‘ulí pe pongipongia, pea ‘i he taimi ‘e ni‘ihi ‘oku nau folau ki he ngaahi feitu‘u mama‘o. (Luke 5:5) ‘I he founga tatau, ko e ni‘ihi ‘o e kau ngaohi ākongá ‘oku nau fakamoleki ‘a e ngaahi houa lahi ‘i he “toutai” anga-kātaki ‘i he ngaahi taimi kehekehe pea ‘i he ngaahi feitu‘u kehekehe. Ko e hā hono ‘uhingá? Ke lahi ange ‘a e faingamālie ke nau fetaulaki mo e kakaí. Ko e fa‘ahinga ‘oku nau toe feinga lahi angé ‘oku fa‘a fakapale‘i kinautolu ‘aki ‘a e fetaulaki mo e kakai ‘oku nau mahu‘inga‘ia ‘i he‘etau pōpoakí. ‘E lava ke ke feinga ke malanga ‘i ha taimi ‘o e ‘ahó ‘oku ngalingali te ke fetaulaki ange ai mo e kakaí pe ‘i ha feitu‘u ‘a ia ngalingali te ke ma‘u ai kinautolu?—Lau ‘a e 2 Tīmote 4:1, 2.
15. Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ‘a e kātaki ki hono fakahoko ‘a e ngaahi ako Tohi Tapú?
15 Ko e hā ‘oku fiema‘u ai ‘a e kātakí ki hono fakahoko ‘a e ngaahi ako Tohi Tapú? Ko e ‘uhinga ‘e taha ‘oku fiema‘u ke tau fai ‘a e me‘a lahi ange ‘i hono tokoni‘i pē ‘a e tokotaha akó ke ne ‘ilo mo
‘ofa ‘i he ngaahi tokāteline ‘oku ma‘u ‘i he Tohi Tapú. ‘Oku fiema‘u ke tau tokoni‘i ‘a e tokotaha akó ke ne ‘ilo‘i pea ‘ofa ‘i he Fa‘utohi ‘o e Tohi Tapú, ‘a Sihova. Pea tānaki atu ki hono ako‘i ha tokotaha ako fekau‘aki mo e me‘a ‘oku fiema‘u ‘e Sīsū mei he‘ene kau ākongá, ‘oku fiema‘u ke tau tokoni‘i ‘a e tokotaha akó ke ne ‘ilo‘i ‘a e founga ke mo‘ui ai ‘i he tu‘unga ko ha Kalisitiane mo‘oní. Kuo pau ke tau tokoni‘i anga-kātaki ia ‘i he‘ene feinga ke ngāue‘aki ‘a e ngaahi tefito‘i mo‘oni Fakatohitapú. Ko e ni‘ihi ‘oku malava ke nau liliu ‘enau fakakaukaú mo e tō‘ongá ‘i he laui māhina si‘i pē; ko e ni‘ihi kehe ‘oku fuoloa ange.16. Ko e hā na‘á ke ako mei he hokosia ‘a Raúl?
16 Ko ha misinale ‘i Pelū ko ‘ene hokosiá ‘oku fakatātaa‘i ai ‘a e ‘aonga ‘o e kātakí. “Na‘á ku ako ‘a e tohi ako ‘e uá mo ha tokotaha ako Tohi Tapu ko Raúl,” ko e lau ia ‘a e misinalé. “Ka na‘á ne kei fehangahangai mo e ngaahi pole lahi ‘i he‘ene mo‘uí. Na‘e palopalema ‘ene nofo malí, leakovi, pea ko ‘ene fānaú na‘e ‘ikai ke nau faka‘apa‘apa‘i ia. Na‘á ne ha‘u ma‘u pē ki he fakatahá, ko ia na‘e hokohoko atu ‘eku ‘a‘ahi kiate ia ke tokoni‘i ia mo hono fāmilí. Laka hake ‘i he ta‘u ‘e tolu hili ‘eku fetaulaki mo iá, na‘á ne taau ke papitaiso.”
17. Ko e hā te tau lāulea ki ai ‘i he kupu hono hokó?
17 Na‘e tala mai ‘e Sīsū ke tau “ō ‘o ngaohi ko e kau ākonga ‘a e kakai ‘o e ngaahi pule‘anga kotoa pē.” Ke fakakakato ‘a e fekau ko iá, ‘oku tau fa‘a talanoa mo e kakai ‘a ia ko e anga ‘enau fakakaukaú ‘oku kehe ‘aupito ia mei ha‘atautolú, kau ai ‘a e fa‘ahinga ‘oku ‘ikai ke nau kau ki ha fa‘ahinga kautaha fakalotu pe ‘oku ‘ikai nai ke nau tui ‘oku ‘i ai ha ‘Otua. Ko e kupu hono hokó te tau lāulea ai ki he founga ‘e lava ke tau ‘oatu ai ‘a e ongoongo leleí ki he kakai mei he ngaahi puipuitu‘a kehekehé.
HIVA 44 Kau Fiefia he Utu-Ta‘ú
^ pal. 5 Ko e taumu‘a tefito ‘a e fakataha‘anga Kalisitiané—ke tokoni‘i ‘a e kakaí ke nau hoko ko e kau ākonga ‘a Kalaisi. ‘Oku tokonaki mai ‘i he kupu ko ení ‘a e ngaahi fokotu‘u ‘aonga ke tokoni‘i kitautolu ke fakahoko ‘etau taumu‘á.
^ pal. 2 LEA MO HONO ‘UHINGA: Ko e kau ākonga ‘a Kalaisí ‘oku nau fai ‘a e me‘a lahi ange ‘i hono ako pē ‘a e me‘a na‘e ako‘i mai ‘e Sīsuú. ‘Oku nau ngāue‘aki ‘a e me‘a ‘oku nau akó. ‘Oku nau feinga ke muimui ‘i he ofi taha ‘e ala lavá ‘i he topuva‘e pe fa‘ifa‘itaki‘anga ‘a Sīsuú.—1 Pita 2:21.
^ pal. 52 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: ‘Ave ‘e ha tangata ‘okú ne ‘eve‘eva mālōlō ha tohi mei ha ongo Fakamo‘oni ‘i ha mala‘e vakapuna. Ki mui ai, ‘i he‘ene ‘evá, ‘okú ne sio ki ha ongo Fakamo‘oni kehe ‘okú na faifakamo‘oni ‘i he feitu‘u kakaí. Hili ‘ene foki ki hono feitu‘ú, ‘oku ‘a‘ahi atu ha ongo malanga ki hono ‘apí.
^ pal. 54 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Tali ‘e he tangata tatau ha ako Tohi Tapu. Faai atu pē, ‘okú ne taau ke papitaiso.