Ko Hoʻo Fili ʻa e Tefitoʻi Moʻoní

KO HA tokotaha līʻoa koe ki he tefitoʻi moʻoní? Pe ʻokú ke vakai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaeʻulungāngá ʻo hangē ʻoku ʻolokuongá nai? Ko hono moʻoní, ko e tokotaha kotoa pē ʻoku tataki ʻe ha faʻahinga tefitoʻi moʻoni ʻokú ne tui ʻoku mahuʻinga. Fakatatau ki he The New Shorter Oxford English Dictionary, ko ha tefitoʻi moʻoni ʻe lava ke fakaʻuhingaʻi ia “ko ha lao fakafoʻituitui ki he tōʻonga totonú.” ʻOku tākiekina ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻa ʻetau ngaahi filí mo fakapapauʻi ʻa hotau ʻalunga ʻi he moʻuí. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻoku lava ke ngāue ʻo hangē ha kāpasá.

Hangē ko ení, naʻe enginaki ʻa Sīsū ki hono kau muimuí ke nau tauhi ʻa e Lao Koula, ʻoku hā ʻi he Mātiu 7:12: “Ko ia ʻilonga ha meʻa ʻoku mou loto ke fai ʻe he kakai kiate kimoutolu, fai pehe foki kiate kinautolu.” ʻOku tauhi ʻe he kau muimui ʻo Konifusioó ʻa e ongo tefitoʻi moʻoni ʻo e anga tāú mo e loto-ʻofá, ʻa ia ʻoku fakahanga ki he ngaahi ʻulungaanga ʻo hangē ko e anga-ʻofa, anga-fakatōkilalo, fakaʻapaʻapa mo e mateaki. Naʻa mo e kakai ʻoku ʻikai lotú ʻoku ʻi ai ʻenau ngaahi meʻa ke muʻomuʻa pe ngaahi fakahinohino ke ne fakapapauʻi ʻenau tōʻongá.

Faʻahinga Tefitoʻi Moʻoni Fēfē?

Kae kehe, ʻoku totonu ke tau manatuʻi ko e ngaahi tefitoʻi moʻoní ʻe lava ke lelei pe kovi. Ko e fakatātaá, ko ha fuʻu tokolahi fakautuutu ʻo e kakaí ʻoku ueʻi kinautolu ʻe ha meʻa kuo fakamatalaʻi, ʻi he hongofuluʻi taʻu pe lahi ai kuo maliu atú, ko e ko-kitá. Neongo ʻe ʻikai nai ke ʻilo ʻe he tokolahi ʻa e foʻi leá pe ongoʻi nai ʻoku ʻikai kaunga kiate kinautolu, ko e ko-kitá ko ha tefitoʻi anga ia ʻoku hanga ki ai ʻa e tokolahi ʻi heʻenau siʻaki ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga fakaeʻulungāngá. Pe ʻoku fakamatalaʻiʻaki ʻa e foʻi lea ko iá pe ʻikai, ko e ko-kitá ko ha fakahāhā ia ʻo e siokitá, ʻo faʻa ʻalu fakataha mo e holi fakamatelie fakavalevalé. “ʻOku ua mātē pē ʻa e foʻi tefitoʻi moʻoni ʻoku tau maʻú,” ko e taku ia ʻa ha pule televīsone ʻi Siaina. “Ko e taha ko hono fakatōliʻa ʻa e fiemaʻú. Pea ko e taha leva ko e fakatupu paʻanga.”

ʻE lava ke ngāue ʻa e ko-kitá ʻo hangē ha makinitó. Pea ʻoku anga-fēfē hono uesia ʻe ha makinito ha kāpasa? ʻI he tuʻu fakataha ʻa e ongo meʻá ni, ʻoku takihalaʻi ai ʻa e hui ʻo e kāpasá. ʻI he founga tatau, ʻoku malava ʻe he ko-kitá ke ne takihalaʻi ha kāpasa fakaeʻulungaanga ʻo ha taha pe lao ki he ʻulungaanga totonú ki ha tuʻunga fakapuputuʻu ʻaki hono ʻai ʻa e meʻa kotoa ke fika ua ia ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e tokotahá.

ʻE fakaʻohovale nai kiate koe ke ʻilo ko e ko-kitá ʻoku ʻikai ko ha fakakaukau ngalikehe fakaeonopooni ia? Ko e fakakaukau ko eni ki he moʻuí naʻe tupu ia ʻi he ngoue ko ʻĪtení ʻi he siʻaki ʻe heʻetau ʻuluaki ongo mātuʻá ʻa e tuʻunga fakaeʻulungaanga naʻe fokotuʻu ʻe hotau Tokotaha-Fakatupú. Naʻe ofeʻi ʻe he meʻa ko iá ʻa ʻena kāpasa fakaeʻulungāngá. ʻI he tuʻunga ko e ngaahi hako ʻo ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku fakahohaʻasi ai ʻa e tangatá ʻi he fakakaukau tatau ki he moʻuí, ʻa ia kuo ui ki muí ni ko e “ko-kitá.”​—Senesi 3:​6-8, 12.

Ko e mafola ʻo e fakakaukau ko iá ʻoku tautefito ʻa hono mātaá ʻi he lotolotonga ʻo e meʻa ʻoku ui ʻe he kikite faka-Tohitapú ko e “ngaahi ʻaho fakaʻosi,” ʻoku fakaʻilongaʻiʻaki ʻa e “taimi faingataʻa ke fekuki mo ia.” ʻOku hoko ʻa e kakai tokolahi ko e “kau ʻofa kiate kinautolu pē.” ʻOku ʻikai ha ofo ʻi heʻetau ʻi he malumalu ʻo e tenge ke  fakatatau ki he tōʻonga ʻa e fakamuʻomuʻa-kitá.​—2 Timote 3:​1-5, NW.

Mahalo te ke ʻiloʻi nai ʻokú ke loto-tatau mo ha talavou ko Olaf ʻa ia naʻe tohi ki ha vaʻa ʻi ʻIulope ʻo e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová: “ʻOku fuʻu faingataʻa ʻaupito ke kei anga-tonu fakaeʻulungaanga, tautefito kiate kimautolu kau talavoú. Kātaki ʻo fakamanatu mai maʻu pē kiate kimautolu ʻa e fiemaʻu ke piki ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú.”

Naʻe tapua mai ʻe Olaf ha vakai fakapotopoto. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakaʻotuá ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu​—kei siʻi pe taʻumotuʻa​—ke tau tauhi ʻa e ngaahi tuʻunga māʻolunga fakaeʻulungāngá. ʻE lava foki ke ne fakaivia kitautolu ke talitekeʻi ʻa e ko-kitá, pe ʻoku ui ʻaki ia pe ʻikai. Kapau te ke loto-lelei ke ʻilo lahi ange ki he founga ʻe malava moʻoni ai ke tokoniʻi koe ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni faka-Tohitapú, kātaki ʻo vakai ki he kupu hokó.

[Fakatātā ʻi he peesi 4]

Ko e kakai tokolahi ʻi he ʻahó ni ʻoku ʻikai te nau fakahaaʻi ha tokanga ki he ngaahi fiemaʻu ʻa e niʻihi kehé