1, 2. (a) Kumbi ndi mafumbu nanga ngo mungayanja kufumba Chiuta? (b) Kumbi Mozesi wangumufumbanji Chiuta?

 YERUZGIYANI kuti mukambiskana ndi Chiuta. Panyaki mungachita mantha ukongwa kuwona kuti Fumu Yachilengedu chosi yikambiskana namwi. Pakwamba, mungatondeka kukamba chechosi kweni pavuli paki mbwenu mutamba kulongoro. Iyu watikuvwisiyani, watikumukani ndipuso watikukambiyani kuti mungafumba fumbu lelosi lo mwakhumba. Kumbi yimwi mungamufumba fumbu wuli?

² Mu nyengu yakali, penga munthu munyaki yo wangukambiskana ndi Chiuta. Zina laki wenga Mozesi. Kweni mungazizwa ndi fumbu lo iyu wangufumba Chiuta. Iyu wangufumba vakukwaskana ndi iyu mweneku cha, vo vimuchitikiyengi kunthazi pamwenga chifukwa cho ŵanthu asuzgikiya. Mumalu mwaki, wangufumba zina laku Chiuta. Panyaki mungaŵanaŵana kuti venivi vakuziziswa chifukwa Mozesi waliziŵanga kali zina laku Chiuta. Mwaviyo, fumbu lo Mozesi wangufumba lilongore limu kuti wakhumbanga kuziŵa vinthu vinyaki vakukwaskana ndi Chiuta. Lenili lenga fumbu lakukhumbika ukongwa. Vo Chiuta wangumuka Mozesi vakukhumbika ukongwa kwaku tosi, ndipu vingatiwovya kuti tindere kufupi ndi Chiuta. Munthowa wuli? Tiyeni tiwoni vo Chiuta wangukambiya Mozesi.

3, 4. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitika Chiuta wechendakambiskani ndi Mozesi, nanga angukambiskananji?

³ Mozesi wenga ndi vyaka 80. Yapa ndipu pajumpha vyaka 40 kutuliya po wangutuliya ku Ijipiti ko ŵanthu a mtundu waki, Ayisirayeli, ŵenga akapolu. Zuŵa linyaki wachiliska mbereri za asibweni ŵaki wanguwona chinthu chinyaki chakuziziswa ukongwa. Chivwati cha minga chakoliyanga motu kweni chafyanga cha. Chingulutirizga kukole ndipu chawonekanga nge ukweru wo we pachanya pa phiri. Iyu wanguluta pafupi kuti wakawoni vo vachitikanga. Iyu wanguzizwa ukongwa kuvwa  mazu ngachituliya muchivwati chaminga chenichi. Pa nyengu iyi Chiuta wangukambiskana ndi Mozesi kwa nyengu yitali kuziya mwa mungelu. Ndipu nge mo muziŵiya, Chiuta wangutuma Mozesi kuti wawere ku Ijipiti kuti wakataski Ayisirayeli ku ukapolu.—Ekisodo 3:1-12.

⁴ Mozesi watingi wamufumbengi fumbu lelosi Chiuta. Kweni wonani fumbu lo wangufumba: “Sonu asani ndaluta kwa Ayisirayeli ndipu ndachiŵakambiya kuti, ‘Chiuta wa apapi ŵinu wandituma kwaku yimwi,’ ndipu yiwu achindifumba kuti, ‘Zina laki ndiyani?’ Nkhaŵamuki kuti wuli?”—Ekisodo 3:13.

5, 6. (a) Kumbi fumbu lo Mozesi wangufumba lititisambiza fundu yakukhumbika ukongwa niyi? (b) Kumbi ŵanthu achitanji nalu zina laku Chiuta, nanga ntchifukwa wuli anangisa kuchita venivi? (c) Ntchifukwa wuli Chiuta wativumbuliya zina laki?

⁵ Chakwamba, fumbu lenili lititisambiza kuti Chiuta we ndi zina. Fundu yeniyi tingayiwonanga mwakupepuka cha, chinanga kuti ndivu ŵanthu anandi achita. Mu Mabayibolu nganandi akutuzgamu zina laku Chiuta ndipu akuŵikamu mazina ngaudindu nge lakuti “Ambuya” ndipuso “Chiuta.” Chenichi ntchimoza mwa vinthu viheni ukongwa vo visopa vichita. Kweni kumbi yimwi muchita wuli asani mukhumba kuziŵa munthu munyaki? Asi mutamba dankha kumufumba zina laki? Venivi ndivu so vichitika asani tikhumba kuziŵa Chiuta. Iyu walivi zina cha ndipu tingatondeka cha kumuziŵa. Chinanga kuti tingamuwona cha, iyu ndi munthu chayiyu ndipu zina laki ndi Yehova.

⁶ Chiuta watitikambiya so zina laki chifukwa wakhumba kutipaska mphasu yamampha ukongwa. Iyu wakhumba kuti timuziŵi kweniso kuti tije nayu pa ubwezi. Chenichi ndichu chinthu chamampha ukongwa cho tingasankha. Kweni Yehova watitikambiya waka zina laki pe cha. Iyu watitisambiza so vo zina laki ling’anamuwa.

7. (a) Kumbi viwoneka kuti zina laku Chiuta ling’anamuwanji? (b) Kumbi Mozesi wachifumba zina laku Chiuta wakhumbanga kuziŵanji?

⁷ Yehova wakujisankhiya yija zina laki lo lititisambiza vinandi vakukwaskana ndi iyu. Viwoneka kuti zina lakuti “Yehova” ling’anamuwa  kuti “Wachitiska Kuja.” Palivi yo wayanana ndi Yehova mu chilengedu chosi chifukwa iyu ndiyu wakulenga vinthu vosi. Kweniso iyu wawonesesa kuti khumbu laki lafiskika ndipu wangasankha kuti ateŵeti ŵaki wo mbambula kufikapu aje chechosi cho iyu wakhumba. Asani tiŵanaŵaniya venivi, titimutumbika ukongwa. Kweni zina laku Chiuta lititisambiza so vinandi vakukwaskana ndi iyu. Mozesi watenere kuti wakhumbanga kuziŵa vinandi. Iyu waziŵanga kuti Yehova ndi Mlengi, ndipu waliziŵanga so zina laku Chiuta. Ilu lenga lachilendu cha kwaku iyu, chifukwa ndipu ŵanthu aligwiriskiyapu kali ntchitu kwa vyaka vinandi. Mwaviyo, Mozesi wachifumba za zina laku Chiuta, wakhumbanga kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi mijalidu yaku Yehova. Venga nge wafumba kuti: ‘Kumbi ndakuŵakambiyanji ŵanthu ŵinu Ayisirayeli vakukwaskana ndi yimwi, vo vingachiŵawovya kuja ndi chivwanu kuti yimwi mwakuŵataska nadi?’

8, 9. (a) Kumbi Yehova wangumumuka wuli Mozesi, nanga ŵanthu anangisa wuli pakufwatuliya vo Yehova wangumuka? (b) Kumbi mazu ngakuti “Ndazamuja Cho Ndasankha Kuja” ngang’anamuwanji?

⁸ Pakumuka, Yehova wangukambiya Mozesi chinthu chinyaki chakukondwesa ukongwa chakukwaskana ndi iyu cho chiyanana waka ndi vo zina laki ling’anamuwa. Iyu wangumukambiya kuti: “Ndazamuja Cho Ndasankha Kuja.” (Ekisodo 3:14) Mu Mabayibolu nganandi mazu ngenanga akungafwatuliya kuti: “Ndini Mweniyo Ndini.” Kweni mu Mabayibolu ngo ngakufwatulika umampha, mazu ngenanga ngalongo kuti Chiuta wasimikiziyanga waka kuti iyu waliku cha. Mumalu mwaki, Yehova wasambizanga Mozesi kweniso tosi kuti wangasankha kuja chechosi cho chikhumbika kuti wafiski malayizgu Ngaki. Wakufwatuliya Bayibolu munyaki zina laki J. B. Rotherham, wakufwatuliya mazu nga pa vesi lenili kuti: “Ndazamuja chechosi cho Ndakhumba.” Kaswiri munyaki wa Malemba nga Chiheberi wangukonkhoska vesi lenili kuti: “Kwali suzgu yingaŵa yikulu wuli . . . , Chiuta ‘wazamuja’ nthowa yakumalisiya suzgu yo.”

⁹ Kumbi venivi vang’anamuwanganji kwa Ayisirayeli? Kwali atingi akumanengi ndi masuzgu wuli, Yehova watingi wajengi chechosi cho wakhumba kuja kuti waŵataski ku ukapolu ndi  kuŵasereza Mucharu Chakulayizgika. Kukamba uneneska, Ayisirayeli ŵati ŵavwa vo zina laku Chiuta ling’anamuwa, vinguŵawovya kuti amugomezgengi. Venivi vingatiwovya so nasi kuti timugomezgengi. (Salimo 9:10) Chifukwa wuli?

10, 11. Ntchifukwa wuli vo zina laku Yehova ling’anamuwa vititiwovya kuti tiŵawonengi kuti Mbawusefwi amampha ukongwa kuluska weyosi? Kambani chakuyeruzgiyapu.

¹⁰ Tiyeni tiwoni chakuyeruzgiyapu ichi: Zuŵa lelosi apapi akhumbika kuchita vinthu vakupambanapambana kuti aphwere ŵana ŵawu. Yiwu akhumbika kuŵabikiya, kuŵasambiza, kuŵachenya, kumalisa mphindanu asani ayambana, kuŵaphwere asani atama ndipuso kuchita vinyaki vinandi. Apapi anandi awona kuti afiska cha kuchita vosi venivi. Ŵana atiŵagomezga ukongwa apapi ŵawu. Mwakuyeruzgiyapu, yiwu akayika cha kuti awusewu pamwenga anyinawu aŵapembuzgengi, amalisengi mphindanu, anozgengi chidoli cho chafyoka ndipuso amukengi mafumbu ngosi ngo angaŵafumba. Nyengu zinyaki apapi atijimba mlandu asani atondeka kufiska vosi vo akhumbikanga kuchita nge mpapi.

¹¹ Yehova nayu ndi mpapi wachanju. Kweni iyu wapambana ukongwa ndi apapi ŵidu, chifukwa Yehova nyengu zosi wangaja chechosi cho wakhumba kweniso wangachita chechosi cho ntchakwenere, kuti waphwere ŵana ŵaki munthowa yamampha. Mwaviyo, zina laki lilongo kuti Yehova wakhumba kuti timuwonengi kuti Mbawusefwi amampha ukongwa kuluska weyosi. (Yakobe 1:17) Pati pajumpha kanyengu kamanavi, Mozesi ndi Ayisirayeli anyaki wosi akugomezgeka, angujiwone ŵija kuti Yehova wachita nadi vinthu mwakukoliyana ndi vo zina laki ling’anamuwa. Yiwu anguzizwa ukongwa kuwona mo Yehova wangujaliya chechosi cho yiwu akhumbikanga. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wanguthereska arwani ŵawu wosi, wangugaŵa maji pa Nyanja Yiyera, waŵapaskanga marangu ngamampha ngakuti alondongi, waŵayeruzganga mwa urunji, waŵapaskanga chakurya ndi maji, wanguwonesesa kuti sapatu ndipuso vakuvwala vawu vingamalanga cha kweniso waŵachitiyanga vinthu vinyaki vinandi.

12. Kumbi maŵanaŵanu ngaku Farawo pankhani yakukwaskana ndi Yehova ngapambananga wuli ndi ngo Mozesi wenga nangu?

 ¹² Chiuta watiziŵisa zina laki, watikambiya vinthu vakukondwesa vakukwaskana ndi vo zina laki ling’anamuwa ndipuso watilongo kuti vo wakamba vauneneska. Venivi vilongore limu kuti Chiuta wakhumba kuti timuziŵi. Kumbi isi tikhumba kumuziŵa? Mozesi wakhumbisiskanga kumuziŵa Chiuta ndipu venivi vakwaskanga chechosi cho wasankhanga pa umoyu waki kweniso vingumuwovya kuti waje pa ubwezi wakukho ndi Awisi akuchanya. (Numeri 12:6-8; Aheberi 11:27) Kweni vachitima kuti mbanthu amanavi waka amunyengu yaku Mozesi wo akhumbanga kuziŵa Chiuta kweniso kuja nayu pa ubwezi. Mozesi wati wakambiya Farawo zina laku Yehova, fumu yakujikuzga yeniyi yingufumba mwamutafu kuti: “Yehova ndiyani?” (Ekisodo 5:2) Farawo wakhumbanga cha kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi Yehova. Mumalu mwaki wangulongo kuti Chiuta wa Ayisirayeli ngwambula ntchitu kwaku iyu. Maŵanaŵanu ngenanga ndingu ŵanthu anandi ŵe nangu mazuŵa nganu. Ndichu chifukwa chaki avwisa cha fundu yakukhumbika ukongwa yakuti, Yehova ndiyu Chiuta Wapachanya Limu.

13, 14. (a) Ntchifukwa wuli Yehova waziŵika ndi mazina nganandi mu Bayibolu, nanga nganyaki mwa mazina ngenanga ndi nanga? (Wonani  bokosi pa peji 14.) (b) Ntchifukwa wuli Yehova pe ndiyu ngwakwenere nadi kudanika kuti “Ambuya Fumu Yikulu”?

¹³ Yehova wangaja chechosi cho wakhumba, ndichu chifukwa chaki mu Bayibolu mwe mazina ngaki nganandi nga udindu. Mazina ngenanga ngaluska zina laki chayilu cha, mumalu mwaki ngatitisambiza vo zina laki ling’anamuwa. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wadanika kuti “Yehova, Ambuya Fumu Yikulu.” (2 Samuyeli 7:22) Zina la udindu lenili lo lisanirika maulendu mahandiredi nganandi mu Bayibolu, lilongo udindu ukulu wo Yehova wenawu. Iyu pe ndiyu ngwakwenere Kulamuliya chechosi kweniso weyosi. Tiyeni tiwoni chifukwa chaki.

¹⁴ Pakuŵa Mlengi, Yehova ngwapade ukongwa. Lemba la Chivumbuzi 4:11 likamba kuti: “Ndimwi wakwenere Yehova Chiuta widu kulonde unkhankhu, ulemu ndipuso nthazi, chifukwa  mukulenga vinthu vosi, ndipu chifukwa cha khumbu linu vikuŵaku kweniso vikulengeka.” Ndi Yehova pe yo ngatimuyenere mazu ngenanga, chifukwa vinthu vosi vikulengeka ndi iyu. Mwaviyo, mphakwenere kumupaska ulemu wosi Yehova, chifukwa iyu ndiyu Wapachanya Limu kweniso Mlengi.

15. Ntchifukwa wuli Yehova wadanika kuti “Fumu Yamuyaya”?

¹⁵ Yehova pe ndiyu wadanika so kuti “Fumu yamuyaya.” (1 Timote 1:17; Chivumbuzi 15:3) Kumbi zina lenili ling’anamuwanji? Vakusuzga kwaku isi taŵanthu kuvwisa, kweni fundu njakuti Yehova ngwamuyaya, vo ving’anamuwa kuti iyu waliku nyengu zosi ndipu waŵengeku mpaka muyaya. Lemba la Salimo 90:2 likamba kuti: “Yimwi ndimwi Chiuta kutuwa muyaya mpaka muyaya.” Venivi ving’anamuwa kuti Yehova walivi chiyambi. Iyu wadanika so kuti “Wamazuŵa Nganandi” chifukwa wakujaku kali ukongwa, munthu pamwenga chinthu chechosi vechendaŵeku. (Daniyeli 7:9, 13, 22) Yapa, viwoneke limu kuti Yehova ndiyu ngwakwenere nadi kulamuliya.

16, 17. (a) Ntchifukwa wuli tingamuwona cha Yehova, nanga ntchifukwa wuli venivi vakuziziswa cha? (b) Ntchifukwa wuli tingakamba kuti Yehova waliku nadi ndipu waluska chinthu chechosi cho tingawona pamwenga kukwaska?

¹⁶ Nge mo Farawo wanguchitiya, ŵanthu mazuŵa nganu aŵanaŵanaku cha kuti Yehova ndiyu ngwakwenere kulamuliya. Venivi vichitika chifukwa chakuti ŵanthu ambula kufikapu agomezga vo awona ndi masu pe. Vingachitika cha kuwona Yehova Chiuta chifukwa iyu ndi mzimu. (Yohane 4:24) Kweniso palivi munthu yo wangama pafupi ndi Yehova Chiuta ndi kuja so ndi umoyu. Yehova wangukambiya Mozesi kuti: “Chisku changu ungachiwona cha, pakuti palivi munthu yo wangawona ini ndi kuja ndi umoyu.”—Ekisodo 33:20; Yohane 1:18.

¹⁷ Tingazizwanga cha ndi fundu yeniyi. Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Ntchifukwa chakuti Mozesi wanguwona waka chigaŵa cha unkhankhu waku Yehova kuziya mwa mungelu. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika? Chisku chaku Mozesi ‘chinguŵala’ mwakuti Ayisirayeli achitanga mantha kulereska chisku chaki. (Ekisodo 33:21-23; 34:5-7, 29, 30) Kukamba uneneska, palivi munthu yo wangawona unkhankhu wosi waku Yehova  Ambuya Fumu Yikulu! Kumbi fundu yakuti Yehova tingamuwona cha kweniso kumukwaska ying’anamuwa kuti iyu kulivi? Awa. Mwakuyeruzgiyapu, chinanga kuti mphepu titiyiwona cha kweni tiziŵa kuti yiliku. Kusazgiyapu yapa, Yehova wasintha cha chinanga pangajumpha nyengu yitali wuli! Mwaviyo iyu waliku nadi ndipu ngwapachanya limu kuluska chinthu chechosi cho tingakwaska pamwenga kuwona, chifukwa vinthu vo tiwona pamwenga vo tikwaska vikota ndi kuvunda asani pajumpha nyengu. (Mateyu 6:19) Kweni kumbi titenere kuŵanaŵana kuti Chiuta ndi nthazi waka yambula kuziŵika umampha ndipu walivi nasi ntchitu? Tiyeni tiwoni.

18. Kumbi Ezekiyeli wanguwona chiwona wuli, nanga visku vinayi va “vamoyu” vo venga pafupi ndi Yehova vimiyanji?

¹⁸ Chinanga kuti Chiuta tingamuwona cha, kweni Bayibolu lititikambiya vinthu vinyaki vakukondwesa vo ve kuchanya. Chaputala chakwamba cha buku la Ezekiyeli ntchimoza mwa machaputala ngo ngakonkhoska vinthu vo ve kuchanya. Ezekiyeli wanguwona chiwona cha chigaŵa chakuchanya cha gulu laku Yehova cho chawonekanga nge galeta likulu. Ntchakukondwesa ukongwa kuwona mo Ezekiyeli wangukonkhoske vakukwaskana ndi angelu anthazi wo wanguwona, ŵeniwo anguma mwakuzunguliya Yehova. (Ezekiyeli 1:4-10) “Angelu” ŵenaŵa agwira ntchitu yawu pafupi ukongwa ndi Yehova, ndipu kawonekeru kawu katitisambiza chinthu chinyaki chakuzirwa ukongwa chakukwaskana ndi Chiuta yo atimuteŵete. Chamoyu chechosi chenga ndi visku vinayi, chisku cha ng’ombi yinthulumi, chakharamu, chanombu kweniso chamunthu. Visku venivi vimiya mijalidu yinayi yikuluyikulu yaku Yehova.—Chivumbuzi 4:6-8, 10.

19. Kumbi ndi jalidu wuli lo limiya (a) chisku cha ng’ombi yinthulumi? (b) chisku cha nkharamu? (c) chisku cha nombu? (d) chisku cha munthu?

¹⁹ Mu Bayibolu, kanandi ng’ombi yinthulumi yimiya nthazi, venivi ve viyo chifukwa nyama yeniyi ye ndi nthazi ukongwa. Nkharamu, yimiya urunji chifukwa yiziŵika kuti ndi nyama yachiganga. Mwakuyanana waka, munthu wakhumbika chiganga  kuti wachiti vinthu mwaurunji. Nombu ziziŵika kuti zilereska ukongwa chifukwa ziwona chinanga nthinthu timanatimana to te patali ukongwa. Mwaviyo, chisku cha nombu chimiya zeru zaku Chiuta zakuwone limu vinthu patali. Nanga chisku cha munthu chimiyanji? Ndi munthu pe yo wakulengeka muchikozgu chaku Chiuta, ndipu wangamuyezga mwakuja ndi jalidu lakukhumbika ukongwa lo Chiuta we nalu, la chanju. (Genezesi 1:26) Mijalidu yaku Yehova yeniyi yo ntchanju, nthazi, urunji kweniso zeru yizumbulika ukongwa mu Malemba ndipu tingakamba kuti yeniyi ndiyu mijalidu yaki yikuluyikulu.

20. Kumbi tikhumbika kuŵanaŵana kuti mijalidu yaku Yehova yikusintha, nanga ntchifukwa wuli mwamuka viyo?

²⁰ Kumbi titenere kuŵanaŵana kuti mijalidu yaku Yehova yikusintha? Awa, chifukwa iyu wakamba kuti: “Ini ndini Yehova; Ndisintha cha.” (Malaki 3:6) Mumalu mwakusinthasintha, Yehova walongo kuti ndi Da wamampha ukongwa, chifukwa pa chechosi, iyu walongo mijalidu yakukhumbika ukongwa kuti watiwovyi. Pa mijalidu yosi yo Chiuta we nayu, chanju ndilu jalidu laki likulu ukongwa. Jalidu lenili liwoneke pa chechosi cho wachita.  Iyu walongo nthazi zaki, urunji kweniso zeru mwachanju. Ndipu Bayibolu likamba chinthu chinyaki chapade ukongwa chakukwaskana ndi Chiuta kweniso jalidu laki lenili. Ilu likamba kuti: “Chiuta ntchanju.” (1 Yohane 4:8) Wonani kuti Bayibolu likambapu cha kuti Chiuta we ndi chanju pamwenga kuti Chiuta ngwachanju. Mumalu mwaki likamba kuti Chiuta ntchanju. Chanju nkhuja kwaki ndipu chechosi cho wachita, watichichita chifukwa cha chanju.

21. Kumbi tingavwa wuli asani tayiziŵa umampha mijalidu yaku Yehova?

²¹ Kumbi mukuwonapu mwana munamana wachikambiya anyaki mwakumalika kuti, “ada ŵangu ŵaa”? Nasi te ndi vifukwa vinandi vakuvwika vakumalikiya Awusefwi a Yehova. Bayibolu likamba kuti zuŵa linyaki ŵanthu akugomezgeka azamukamba mwalikondwa kuti: “Awonani! Uyu ndi Chiuta widu!” (Yesaya 25:8, 9) Asani mwayiziŵa umampha ukongwa mijalidu yaku Yehova ndipu muziŵengi kuti mbawusemwi amampha ukongwa.

22, 23. Kumbi Bayibolu litiŵakonkhoska wuli Awusefwi akuchanya, nanga tiziŵa wuli kuti akhumba kuti tije nawu pa ubwezi?

²² Kukamba uneneska, Awusefwi a Yehova mbachanju kweniso atitiŵanaŵaniya. Mwakupambana ndi vo ŵanthu anyaki akamba, yiwu mbakufikirika ndipu ŵe kutali cha ndi isi. Asani ŵenga ambula kufikirika tatingi tijengi nawu cha pa ubwezi. Ndipu Bayibolu litiŵakonkhoska viyo cha Awusefwi akuchanya. Kweni likamba kuti iyu ndi “Chiuta walikondwa.” (1 Timote 1:11) Yehova wakwaskika ukongwa ndi mo ŵanthu achitiya vinthu. Mwakuyeruzgiyapu, nyengu yinyaki ŵanthu ŵati aleka kuvwiya marangu ngo iyu wanguŵapasa, Bayibolu likamba kuti: “Vingumupweteka ukongwa mumtima.” (Genezesi 6:6; Salimo 78:41) Kweni asani tichita vinthu mwazeru mwakukoliyana ndi Mazu ngaki, ‘tikondwesa mtima waki.’—Nthanthi 27:11.

²³ Awusefwi akhumba kuti tindere kufupi ndi yiwu. Mazu ngaki ngatitichiska kuti ‘timupapasi ndipu timusaniyengi chinanga kuti we kutali cha ndi weyosi waku isi.’ (Machitidu 17:27) Kweni kumbi vingachitika wuli kuti ŵanthu aje pa ubwezi ndi Yehova yo ndi Ambuya Fumu Yikulu muchilengedu chosi?