1, 2. (a) Kumbi chinthu chakukhumbika ukongwa kwaku isi ntchinthu wuli? (b) Kumbi mbuneneska nuwu wo tiwona kuti ngwakukhumbika, ndipu ntchifukwa wuli? (Wonani vithuzi vo ve pachanya.)

KUMBI chinthu chakukhumbika ukongwa kwaku yimwi ntchinthu wuli? Kumbi mungachisinthisa ndi chinthu chinyaki? Ateŵeti aku Yehova angasuzgika cha kumuka mafumbu yanga. Ubwezi widu ndi Yehova ndichu chinthu chakukhumbika ukongwa kwaku isi ndipu tingawusinthisa cha ndi chinthu chinyaki chechosi. Chinthu chinyaki chakukhumbika kwaku isi, mbuneneska wa mu Bayibolu wo utitiwovya kuti tije pa ubwezi ndi Ada ŵidu akuchanya.—Ako. 1:9, 10.

² Ŵanaŵaniyani vinthu vosi vo Yehova watitisambiza mu Mazu ngaki. Iyu watitisambiza vo zina laki ling’anamuwa ndipuso mijalidu yaki yamampha. Watitikambiya kuti watitiyanja ukongwa mwakuti wangupereka Yesu Mwana waki wakwanjiwa chifukwa chaku isi. Yehova watitisambiza va Ufumu waki. Iyu wakutipaska chilindizga cha umoyu wamuyaya kunthazi. Akhristu akusankhika aluta kuchanya penipo ‘ambereri zinyaki’ azamuja mu Paradayisu  penipanu pasi. (Yoha. 10:16) Watitisambiza so mijalidu yamampha yo titenere kuja nayu. Tiwona kuti uneneska wo Yehova watitisambiza ngwakuzirwa ukongwa chifukwa utitiwovya kuja nayu pa ubwezi. Uneneska uwu utitiwovya so kuti tikondwengi ndi umoyu.

3. Kumbi Yehova wakhumba kuti tigulengi uneneska ndi ndalama?

³ Yehova ndi Chiuta wakupaska. Iyu watiŵanora cha vinthu vamampha ŵanthu wo apenja uneneska. Yehova wangupereka chinanga mbumoyu wa Mwana waki wakwanjiwa nge mphasu yawezi. Chiuta wakhumba cha kuti tigulengi uneneska uwu ndi ndalama. Munthu munyaki zina laki Simoni wati wapereka ndalama kwaku Peturo kuti wamupaski nthazi ya mzimu wakupaturika, Peturo wangumukambiya kuti: “Siliva waku wanangikiyi nawi limoza, chifukwa uŵanaŵana kuti ungasaniya mphasu yawezi yaku Chiuta ndi ndalama.” (Machi. 8:18-20) Sonu nanga mazu ngakuti: “Gula uneneska” ngang’anamuwanji?

4. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

⁴ Ŵerengani Nthanthi 23:23. Tingawusaniya cha uneneska wa mu Mazu ngaku Chiuta kwambula kuchitapu kanthu. Titenere kuchita chechosi cho chikhumbika kuti tiwusaniyi. Nge mo wangukambiya yo wakulemba buku la Nthanthi, asani ‘tagula,’ pamwenga kuti tasaniya “uneneska,” titenere cha ‘kuwugulisa,’ pamwenga kuti kuwuleka. Tiyeni tikambiskani vo ‘kugula’ uneneska kung’anamuwa kweniso vo titenere kupereka kuti tiwuguli. Vo tikambiskanengi vitiwovyengi kuti tiwonengi kuti uneneska ngwakukhumbika ukongwa ndipuso kuti tileki ‘kuwugulisa.’ Nge mo tiwoniyengi, uneneska wa mu Mazu ngaku Chiuta ngwakuzirwa ukongwa kuphara chinthu chinyaki chechosi.

5, 6. (a) Kumbi tingagula wuli uneneska kwambula ndalama? Kambani chakuyeruzgiyapu. (b) Kumbi tiyanduwa wuli ndi uneneska?

⁵ Chinanga chinthu chingaŵa chawezi, munthu wakhumbika kuchitapu kanthu kuti wachisaniyi. Mazu nga Chiheberi ngo akungafwatuliya kuti ‘kugula’ pa Nthanthi 23:23 ngangang’anamuwa so kuti “kusaniya.” Mazu ngosi ngaŵi ngalongo kuti munthu wachitapu kanthu pamwenga wasinthisa chinthu chinyaki cho wenachu ndi cho wawona kuti ntchakuzirwa. Kuti tivwisi vo kugula uneneska kung’anamuwa, tiyeruzgiyi kuti kumsika kwe matochi ngawezi. Kumbi matochi yanga ngazengi ngija kunyumba kwidu? Awa. Titenere kuluta kumsika kuti tikangato. Kumbi matochi yanga ngawezi? Hinya, kweni tikhumbika kusaniya nyengu ndi kuluta kumsika. Mwakuyanana ŵaka, tikhumbika ndalama cha kuti tiguli uneneska. Kweni titenere kuchitapu kanthu kuti tiwusaniyi.

⁶ Ŵerengani Yesaya 55:1-3. Pa lemba ili, Yehova watitiwovya kuvwisa vo kugula uneneska kung’anamuwa. Mu mavesi yanga, Yehova wayeruzgiya mazu ngaki ndi maji, mkaka ndi vinyu. Nge mo maji ngakuzizira umampha ngatitisisipuliya, uneneska wa mu mazu ngaku Chiuta nawu utitisisipuwa. Kweniso, nge mo mkaka utitipaskiya nthazi ndi kovya ŵana kuti akuwengi, mazu ngaku Yehova ngatitipaska nthazi ndi kutiwovya kuti tikuwengi mwauzimu. Mazu ngaku Yehova ngayanana so ndi vinyu. Munthowa wuli? Bayibolu likamba kuti vinyu wachitiska kuti ŵanthu akondwengi. (Sumu 104:15) Mwaviyo, pakutikambiya kuti ‘tiguli vinyu,’ Yehova watitisimikiziya kuti asani tichita vo mazu ngaki ngakamba tikondwengi. (Sumu 19:8) Yehova wayeruzgiya uneneska ndi maji, mkaka ndipuso vinyu kuti watiwovyi kuvwisa mo tiyanduliya asani tisambira uneneska ndi kuwugwiriskiya ntchitu! Kugwiriskiya ntchitu vo tisambira, tingakuyeruzgiya ndi ndalama zo munthu wapereka asani wagula chinthu.  Mwaviyo, tiyeni tiwoni mo ‘tingaguliya uneneska.’ Tikambiskanengi vinthu vinkhondi.

7, 8. (a) Ntchifukwa wuli tikhumbika kupatuwa nyengu kuti tiguli uneneska? (b) Kumbi Mariko wangulekanji ndipu ntchinthu wuli cho chinguchitika?

⁷ Nyengu. Munthu wakhumbika kupatuwa nyengu kuti wavwisiyi uthenga wa Ufumu, waŵerengi Bayibolu ndi mabuku ngidu, kusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova, kunozgeke mawunganu ndi kuluta ku mawunganu. Kuti tichiti ivi, titenere ‘kugula,’ pamwenga kuti kugwiriskiya ntchitu nyengu yo takhumbanga kuchitiya vinthu vinyaki vambula kukhumbika ukongwa. (Ŵerengani Aefeso 5:15, 16 ndipuso mazu ngamumphata.) Kumbi tikhumbika nyengu yitali wuli kuti tivwisisi vo Bayibolu lisambiza? Vingatore malingana ndi mo munthu weyosi waliri. Kusambira zeru, nthowa ndi ntchitu zaku Yehova kumala cha. (Aro. 11:33) Magazini yakwamba ya Chigongwi cha Alinda yingukamba kuti uneneska wenge “kaluŵa kamana kakutowa.” Yingukamba kuti munthu ‘wakhumbika kukhorwa ŵaka ndi kaluŵa kamoza pe cha. Asani wangakhorwa ndi kamoza wangasaniya cha timaluŵa tinyaki. Wakhumbika kulutirizga kupenja kuti wasaniyi timaluŵa tinyaki.’ Tingajifumba kuti: ‘Kumbi ini ndasambira vinthu vinandi wuli vakukwaskana ndi Yehova?’ Chinanga tingaja kwamuyaya, tingaziŵa vosi cha vakukwaskana ndi Yehova. Mazuŵa nganu, chinthu chakukhumbika ukongwa nkhugwiriskiya ntchitu mwazeru nyengu yidu kuti tisambiri vinandi vakukwaskana ndi Yehova mwakuyanana ndi mo vinthu viliri pa umoyu widu. Tiyeni tiwoni mo munthu munyaki wanguchitiya venivi.

⁸ Msungwana munyaki wa ku Japan zina laki Mariko * wanguluta kusukulu yakunozga sisi ku New York. Pa nyengu iyi, wenga mu chisopa chinyaki cho chingwamba ku Japan mu 1959. Mpayiniya munyaki wangukumana nayu wachipharazga kunyumba ndi nyumba. Wati wayamba kusambira Bayibolu, wangukondwa ukongwa ndipu wangupempha mzichi uyu kuti wasambirengi nayu Bayibolu kaŵi pasabata. Chinanga kuti watangwanikanga ukongwa ndi sukulu ndipuso ntchitu yo wagwiranga, kweni Mariko wanguswera cha kwamba kuwungana ndi mpingu. Wanguleka so kumaliya nyengu yaki pa intaneti kuti wasaniyi nyengu yakusambiriya uneneska. Ivi vingumuwovya kuti wakuwi luŵi mwauzimu. Mariko wangubatizika chaka chechendamali. Pati pajumpha myezi 6, iyu wangwamba kuchita upayiniya ndipu weche kuchita upayiniya mpaka sonu.

9, 10. (a) Kumbi kusambira uneneska kutitiwovya wuli kuti tisinthi mo tiwone vinthu vakuliŵavu? (b) Kumbi Maria wangulekanji, ndipu watuvwa wuli?

⁹ Vinthu vakuliŵavu. Kuti tiguli uneneska, tingakhumbika kuleka ntchitu ya ndalama zinandi. Yesu wati wadana Peturo ndi Andireya kuti aje “alovi a ŵanthu,” yiwu “angujowo mikwawu yawu.” (Mate. 4:18-20) Ivi ving’anamuwa kuti asani mwasambira uneneska, mukhumbika kuleka ntchitu yinu cha. Malemba ngakamba kuti mwe ndi udindu wakuphwere banja linu. (1 Timo. 5:8) Kweni asani munthu wasambira uneneska, wasintha mo wawone vinthu vakuliŵavu ndipu watamba kuziŵa vinthu vakukhumbika ukongwa. Yesu wangukamba kuti: “Lekani kujiwunjikiya chuma pacharu chapasi . . . Kweni yimwi jiwunjikiyeni chuma kuchanya.” (Mate. 6:19, 20) Ivi ndivu msungwana munyaki wanguchita.

¹⁰ Maria wayanjanga kutchaya gofu kutuliya pa unamana waki. Iyu watchayanga umampha ukongwa gofu pa nyengu yo wenga ku sekondale sukulu mwakuti angumusankha kuti waluti ku yunivesite. Mumutu mwaki mwayendanga gofu pe ndipu wakhumbanga kuti pa wakuwa  wazigwirengi ntchitu ya kutchaya gofu ndi kusaniya ndalama zinandi. Kweni Maria wangwamba kusambira Bayibolu. Vo wasambiranga waviyanjanga ukongwa ndipu wangwamba kuvigwiriskiya ntchitu. Iyu wangukamba kuti: “Kusintha nkharu yangu kuti yikoliyani ndi vo Bayibolu likamba, kutindiwovya kuti ndikondwengi.” Maria wanguziŵa kuti chatingi chiŵengi chakusuzga kupenja vinthu vauzimu ndi vakuliŵavu pa nyengu yimoza. (Mate. 6:24) Mwaviyo, iyu wanguleka vo wakhumbanga vakuti wazigwirengi ntchitu yakutchaya gofu yo yatingi yimuwovyengi kuti wakhupuki ndi kutchuka. Mazuŵa nganu, Maria ndi mpayiniya ndipu wawona kuti sonu ndipu wakondwa ukondwa.

11. Kumbi abali ndi abwezi ŵidu anyaki angachita wuli asani tagula uneneska?

¹¹ Abali ndi abwezi. Asani tayamba kugwiriskiya ntchitu vo tisambira mu Bayibolu, abali ndi abwezi ŵidu angaleka kutiyanja nge mo achitiyanga kali. Chifukwa wuli? Po wapempheriyanga akusambira ŵaki, Yesu wangukamba kuti: “Atoweseni ndi uneneska, mazu nginu mbuneneska.” (Yoha. 17:17; mazu ngamumphata.) Mazu ngakuti “atoweseni” ngangang’anamuwa so kuti “apatuweni.” Asani tayamba kuchita vo tisambira mu Bayibolu tipatukaku ku charu chifukwa tichitaku cha vo charu chichita. Ŵanthu aleka kutiyanja chifukwa chakuti titanja vinthu vakupambana ndi vo anandi atanja. Chinanga kuti titesesa kuti tikoliyanengi nawu, kweni abali ndi abwezi ŵidu anyaki angaleka kutiyanja ndipu angasuska vo tigomezga. Ivi vakuziziswa cha chifukwa Yesu wangukamba kuti: “Arwani a munthu aŵengi ŵanthu a munyumba yaki.” (Mate. 10:36) Yesu wangutisimiziya so kuti vitumbiku vo tisaniya chifukwa cha kugula uneneska vituŵa vinandi ukongwa kuphara vo tingaleka.—Ŵerengani Mariko 10:28-30.

12. Kumbi Myuda munyaki wangulekanji kuti wasaniyi uneneska?

¹² Kwambiya ŵaka pa unamana waki, Myuda munyaki zina laki Aaron wangusambizika kuti zina laku Chiuta litenere cha kuzumbulika. Kweni Aaron wakhumbanga ukongwa kuziŵa uneneska. Zuŵa linyaki Kaboni wangumukambiya kuti asani wangasazgiyaku mavawelu ku vilembu vinayi va Chiheberi va zina laku Chiuta, zina ili lingazumbulika kuti “Yehova.” Iyu wangukondwa ukongwa ndipu wanguluta ku sinagogi kuti wakakambiyi Arabi vo wanguvwa. Vo yiwu anguchita ndivu Aaron wakhazganga cha. Mumalu mwakukondwa kuti Aaron waziŵa uneneska wakukwaskana ndi zina laku Chiuta, yiwu angumufunyiya mata ndi kumudikiska. Abali ŵaki nawu angukondwa nayu cha. Kweni ivi vingumutondekeska cha kuziŵa vinandi vakukwaskana ndi Yehova. Iyu wangubatizika ndipu wanguteŵete Yehova mwakugomezgeka kwa umoyu waki wosi. Nasi tikhumbika kuziŵa kuti abali ndi anyidu angaleka kutiyanja asani tasambira uneneska.

13, 14. Kumbi tikhumbika kusintha vinthu wuli kuti tiguli uneneska? Kambani chakuyeruzgiyapu.

¹³ Maŵanaŵanu ndi mijalidu yiheni. Asani tasambira uneneska, titenere kusintha mijalidu ndi maŵanaŵanu ngaheni. Pakukamba va kusintha kwenuku, Peturo wangukamba kuti: “Nge ŵana akuvwiya, lekani kuwumbika ndi makhumbiru ngo mwenga nangu kali po mwenga ambula kuziŵa, kweni . . . jani akupaturika mu vakuchita vinu vosi.” (1 Petu. 1:14, 15) Ŵanthu a mijalidu yiheni a ku Korinto akhumbikanga kusintha ukongwa nkharu yawu kuti aguli uneneska. (1 Akori. 6:9-11) Mwakuyanana ŵaka, ŵanthu anandi mazuŵa nganu aleka vinthu viheni vo achitanga kuti aguli uneneska. Peturo wangukumbusa so Akhristu a munyengu yaki kuti: “Nyengu yo yajumpha yenga yakukwana kwaku yimwi kuti muchiti khumbu la ŵanthu amitundu, penipo mwachitanga mijalidu yiheni mwambula soni, mwenga ambula kujiko pa vinthu viheni, mwamwanga mwakujumpha mwesu, mwachitanga maphwandu nga viwawa,  mwamwanga mwamaphara ndipuso mwasopanga angoza lo ndi jalidu laukazuzi kwaku Chiuta.”—1 Petu. 4:3.

¹⁴ Kwa vyaka vinandi Devynn ndi Jasmine ŵenga vidakwa. Chinanga kuti Devynn wayiziŵanga umampha ntchitu yakusunga ndi kuŵerengese ndalama kweni chifukwa cha kumwa ukongwa moŵa, wajaliskanga cha pa ntchitu. Jasmine wenga wandewu. Zuŵa linyaki Jasmine wati waloŵe wangukumana ndi Akaboni ŵaŵi wo ŵenga amishonale. Yiwu angupangana nayu kuti ayambi kusambira nayu Bayibolu. Kweni ŵati afika kunyumba kwaku Devynn, angusaniya kuti Jasmine ndi Devynn aloŵe. Yiwu aŵanaŵananga kuti amishonale yaŵa angaza cha kunyumba kwawu. Kweni ŵati ŵaza so ulendu wachiŵi, vinthu venga vakupambana ukongwa ndi ulendu wakwamba. Jasmine ndi Devynn ŵati ayamba ŵaka kusambira Bayibolu, alimbikiyanga ukondwa ndipu angwamba kugwiriskiya ntchitu vo asambiranga. Pengandajumphi myezi yitatu, yiwu anguleka kumwa moŵa ndipu pavuli paki angunozga nthengwa yawu kuti yije yakuzomerezeka ndi boma. Ŵanthu anandi mumuzi wawu angwamba kusambira Bayibolu ŵati awona mo Jasmine ndi Devynn angusinthiya.

15. Ntchinthu chimoza nichi chakusuzga ukongwa kuleka kuti tisambiri uneneska, ndipu ntchifukwa wuli?

¹⁵ Midawuku ndi malusu ngo ngaleka kukondwesa Chiuta. Kuleka midawuku ndi malusu ngo ngaleka kukondwesa Chiuta ntchimoza mwa vinthu vakusuzga ukongwa. Anyaki aswera cha kuleka midawuku ndi malusu yanga asani aziŵa vo Bayibolu likamba. Kweni anyaki vitiŵasuzga chifukwa cha kopa abali ŵawu, abwezi ŵawu ndi wo agwira nawu ntchitu. Vinthu vituŵa vakusuzga ukongwa asani mudawuku wo munthu wakhumbika kuleka utumbika ŵanthu akufwa. (Mara. 14:1) Chiganga cho ŵanthu anyaki angulongo chingatiwovya kuti tisinthi. Tiyeni tikambiskani chiganga cho ŵanthu a ku Efeso angulongo mu nyengu ya akutumika.

16. Kumbi ŵanthu anyaki ku Efeso anguchitanji kuti aguli uneneska?

¹⁶ Ŵanthu anandi mutawuni ya Efeso achitanga vamasalamusi. Kumbi Akhristu wo angusambira ŵaka sonu uneneska anguchita wuli kuti aleki vamasalamusi ndi kugula uneneska? Bayibolu likonkhoska kuti: “Ŵanthu anandi wo achitanga vamasalamusi anguza ndi mabuku ngawu ndipu angungawotcha pa masu pa ŵanthu wosi. Ŵati aŵerengese mtengu waki, angusaniya kuti wakwananga ndalama zasiliva 50,000. Mwaviyo, mazu ngaku Yehova ngangulutirizga kuwanda ndi kuja nganthazi.” (Machi. 19:19, 20) Akhristu akugomezgeka yaŵa anguwotcha mabuku ngawu ngakudula ndipu Yehova wanguŵatumbika ukongwa.

17. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vinyaki vo titenere kuleka kuti tiguli uneneska? (b) Kumbi sabata yamawa tazamukambiskana mafumbu nanga?

¹⁷ Kumbi yimwi mukulekanji kuti musambiri uneneska? Tosi takhumbikanga kupatuwa nyengu kuti tisambiri uneneska. Anyaki akhumbikanga so kuleka vinthu vakuliŵavu. Penipo anyaki atinkhikanga ndi abali pamwenga abwezi ŵawu. Anandi akhumbikanga kusintha mijalidu ndi maŵanaŵanu ngaheni kweniso midawuku ndi malusu ngo ngaleka kukondwesa Yehova. Kwali tikulekanji, kweni tisimikiza kuti uneneska wa mu Bayibolu uphara vosi vo tikuleka. Uneneska uwu utitiwovya kusaniya chinthu chakukhumbika ukongwa cho nkhuja pa ubwezi ndi Yehova. Asani tiŵanaŵaniya vitumbiku vo tasaniya chifukwa cha kuziŵa uneneska, tivwisa cha chifukwa cho munthu munyaki wangakhumba kuwugulisa pamwenga kuwuleka. Kumbi ivi vingachitika wuli? Ndipu tingachita wuli kuti tileki kugulisa uneneska? Tazamukambiskana mafumbu ngenanga mu nkhani ya sabata yamawa.