1, 2. Kumbi mbayani wo angupindanapu mu buku la Chiyambo, ndipu isi vititiwovya wuli?

KUMBI mukuŵanaŵaniyapu mphindanu zo zenga pakati pa ŵanthu anyaki wo akulembeka m’Bayibolu? Tiyeni tiwonepu machaputala ngamanavi waka nga mu buku la Chiyambo. Kaini wangubaya Abelu (Chiy. 4:3-8), Lameke wangubaya mnyamata chifukwa chakuti wangumupuma (Chiy. 4:23), aliska aku Abrahamu apindananga ndi aliska aku Loti (Chiy. 13:5-7), Hagara wanguyuyuwa Sara vo vinguchitisa kuti Sara wakwiyiyi Abrahamu (Chiy. 16:3-6), Yishumaele walimbananga ndi munthu weyosi ndipu ŵanthu wosi alimbananga nayu.​—Chiy. 16:12.

² Ntchifukwa wuli nkhani izi zikulembeka m’Bayibolu? Chifukwa chimoza ntchakuti zititiwovya kuziŵa chifukwa cho tikhumbikiya kuja pa chimangu ndi anyidu. Zititiwovya so kuziŵa mo tingachitiya venivi. Tiyanduwa asani tiŵerenga nkhani za m’Bayibolu za ŵanthu wo angukumana ndi masuzu. Tisambira phindu lo angusaniya chifukwa chakuti anguyesesa kumalana nangu. Nasi tingachita vo yiwu anguchita asani takumana ndi masuzu ngakuyanana waka. Vosi ivi vititiwovya kuŵanaŵaniya vo titenere kuchita pamwenga vo titenere cha kuchita asani takumana ndi suzu lakuyanana waka.​—Ŵar. 15:4.

3. Kumbi tikambisanengenji mu nkhani iyi?

 ³ Mu nkhani iyi, tikambisanengi chifukwa cho ateŵeti aku Yehova akhumbikiya kumalisa mphindanu kweniso mo angachitiya venivi. Tikambisanengi so fundu za m’Malemba zo zingaŵawovya kuti amalisi mphindanu kweniso kuti alutirizi kuja pa ubwezi ndi anyawu ndipuso Yehova Chiuta.

4. Kumbi ndi maŵanaŵanu wuli ngo ŵanthu anandi ŵenangu pacharu chosi, nanga maŵanaŵanu yanga ngabala vipasu wuli?

⁴ Satana ndiyu wakwambisa mphindanu. Mu Edene, iyu wakhumbanga kuti munthu weyosi wajisankhiyengi chamampha ndi chiheni, kwambula kuvwiya Chiuta. (Chiy. 3:1-5) Ivi ndivu ŵanthu achita. Ŵanthu anandi ŵe ndi mzimu wakujimiya. Mzimu wenuwu uchitisa kuti aje akujikuza ndipuso amaphara. Munthu weyosi yo we ndi mzimu wenuwu watende maŵanaŵanu ngaku Satana ngakuti munthu wachitengi vo wakhumba kwambula kuŵanaŵaniya mo vingakwasiya anyaki. Kuchita viyo kungayambisa mphindanu. Tingachita umampha kukumbuka kuti “munthu yo watanja kukwiya watambisa ndewu, ndipu weyosi yo watanja kufya mtima waja ndi maubudi nganandi.”​—Nthanthi 29:22.

5. Kumbi Yesu wanguti ŵanthu angamalisa wuli mphindanu?

⁵ Yesu wangusambiza ŵanthu kuti ajengi pa chimangu ndi anyawu, chinanga kuti ivi vingapambana ndi vo akhumba. Pa Upharazgi wa Paphiri, Yesu wagupereka ulongozi wamampha wakumalisiya mphindanu. Mwakuyeruziyapu, wangukambiya akusambira ŵaki kuti aje akuzika, achimangu, aleki kuchita vinthu vo vingakwiyisa anyawu, amalisengi nkhani mwaliŵi ndipuso ayanjengi arwani ŵawu.​—Mat. 5:5, 9, 22, 25, 44.

6, 7. (a) Ntchifukwa wuli tikhumbika kumalisa liŵi mphindanu? (b) Kumbi ateŵeti aku Yehova atenere kujifumba mafumbu nanga?

⁶ Vosi vo tingachita pakuteŵete Chiuta nge kuromba, kuwungana ndi kupharazga vingaŵa vambula ntchitu asani tikana kuja pa chimangu ndi anyidu. (Marko 11:25) Tingaja cha pa ubwezi ndi Chiuta asani tileka kugowoke anyidu.​—Ŵerengani Luka 11:4; Ŵaefesu 4:32.

⁷ Mkhristu weyosi watenere kuŵanaŵaniyapu ukongwa pa nkhani yakugowoke ndi kuja pa chimangu ndi anyaki. Kumbi mugowoke Akhristu anyinu kutuliya pasi pa mtima? Kumbi mukondwa kucheza nawu? Yehova wakhumba kuti ateŵeti ŵaki agowokiyanengi. Asani muwona kuti mukhumbika kusintha pa nkhani iyi, pemphani Yehova kuti wakuwovyeni. Awusefwi akuchanya avwengi marombu nginu ndipu akumukeningi.​—1 Yoh. 5:14, 15.

8, 9. Kumbi tikhumbika kuchitanji asani munthu munyaki watikwiyisa?

⁸ Chifukwa chakuti tosi te akubuda, tingakamba mazu pamwenga kuchita vinthu vo vingakwiyisa anyidu. (Wak. 7:20; Mat. 18:7) Kumbi mungachita wuli asani munthu munyaki wakukwiyisani? Ŵanaŵaniyani vo vinguchitika nyengu yinyaki: Akaboni aku Yehova anyaki achezanga ku malu nganyaki. Mzichi munyaki wati watawuza abali ŵaŵi, m’bali yumoza wanguwona kuti waŵatawuza umampha cha. Mzichi uyu wati watuwapu, m’bali wangwamba kususa vo wangukamba. Kweni m’bali munyaki wangumukumbusa kuti mzichi uyu wateŵete Yehova mwakugomezeka kwa vyaka 40. M’bali uyu wanguwona kuti mzichi wengavi maŵanaŵanu ngaheni. M’bali wakwamba wati waŵanaŵaniyapu, wangumuka kuti,  “Unenesa.” Ivi vinguwovya kuti nkhani yimali.

⁹ Kumbi chakuchitika ichi chititisambizanji? Mo mungachitiya ndi nkhani yakukwiyisa vithemba mwaŵeni. Munthu yo watanja anyaki wawundiya maubudi ngamanangamana. (Ŵerengani Nthanthi 10:12; 1 Petro 4:8.) Yehova wawona kuti muja wakutowa asani musuraku maubudi. (Nthanthi 19:11; Wak. 7:9) Chinthu chakwamba cho mungachita asani munthu wakuchitiyani vinthu mwambula ulemu nkhujifumba kuti: ‘Kumbi ndingasuraku waka? Kumbi ndi nkhani yakuti ndingayikuza?’

10. (a) Kumbi Lucy wanguchita wuli pakwamba ndi vo ŵanthu amunenanga? (b) Kumbi ndi ulongozi nuwu wa m’Malemba wo ungumuwovya kuti waleki kukwiya?

¹⁰ Vingaja vakusuza kusuraku asani ŵanthu atitisusa. Mwakuyeruziyapu, ŵanthu akambanga vinthu viheni vakukwasana ndi mpayiniya munyaki zina laki Lucy. ^[1] Yiwu amunenanga mo wachitiyanga uteŵeti waki kweniso mo wagwirisiyanga ntchitu nyengu. Chifukwa chakutimbanyizika, Lucy wangupempha abali akukhwima kuti amuwovyi maŵanaŵanu. Iyu wangukamba kuti: “Ulongozi wa m’Malemba wo angundipasa ungundiwovya kuti ndiwonengi maŵanaŵanu nga ŵanthu mwakwenere kweniso kuti ndifipiyengi ukongwa mtima mo Yehova wawone.” Lucy wanguchiskika wati waŵerenga Mateyu 6:1-4. (Ŵerengani.) Lemba ili lingumukumbusa kuti watenere kuŵika mtima pakukondwesa Yehova. Iyu wangukamba kuti: “Chinanga kuti ŵanthu anyaki angakamba vinthu viheni vakukwasana ndi uteŵeti wangu, ndikwiya cha chifukwa ndiziŵa kuti nditesesa kukondwesa Yehova.” Ivi vinguwovya Lucy kuti wasurengeku waka vakukamba va ŵanthu.

11, 12. (a) Kumbi Mkhristu watenere kuchita wuli asani wawona kuti m’bali waki ‘we nayu ndi chifukwa’? (b) Kumbi mo Abrahamu wangumalisiya mphindanu tisambiranjipu? (Wonani chithuzi cho che papeji 3.)

¹¹ “Tosi tinangisa nyengu zinandi.” (Yak. 3:2) Tiyeruziyi kuti mwavwa kuti munthu munyaki wakwiya chifukwa cha vo mungukamba pamwenga kuchita. Kumbi mungachitanji? Yesu wangukamba kuti: “Asani utuza ndi chawanangwa pamalu ngakuperekiyapu sembi, ndipu we penipo wakumbuka kuti mubali waku we nawi ndi chifukwa, leka chawanangwa chaku panthazi pamalu ngakuperekiyapu sembi, ndipu luta ku mubali waku. Chakwamba kayanjani ndi mubali waku ndipu pavuli paki ukawe so kuzipereka chawanangwa chaku.” (Mat. 5:23, 24) Mwakukoliyana ndi vo Yesu wangukamba, mutenere kukambisana ndi m’bali winu. Mutenere kukambisana nayu kuti mumukambiyi vo iyu wangunanga cha kweni kuti muzomeri vo imwi mungunangisa ndi chilatu chakuti muje pa chimangu. Kuja pa chimangu ndi Mkhristu munyinu ndiku nkhwakuzirwa ukongwa.

¹² Abrahamu ndi Loti angumalisa mphindanu. Wosi ŵaŵi ŵenga ndi viŵetu ndipu aliska ŵawu apindananga za malu ngakuryisaku viŵetu vawu. Chifukwa chakuti Abrahamu wakhumbanga kumalisa mphindanu, wangumupasa mpata Loti kuti wayambi ndiyu kusankha malu ngo wangayanja kuchija. (Chiy. 13:1, 2, 5-9) Abrahamu wanguchita umampha ukongwa. Iyu wakhumbanga chimangu m’malu mwa kujikondwesa. Kumbi vo wanguchita vinguluta paŵaka? Awa. Wati walekana ndi Loti, Yehova wangulayiza Abrahamu kuti wamutumbikengi. (Chiy. 13:14-17) Chiuta wazomerezengi cha kuti ateŵeti ŵaki asuziki chifukwa  chakulondo fundu zaki kweniso chifukwa chakumalisa mphindanu mwachanju. ^[2]

13. Kumbi wakuwonere munyaki wanguchita wuli ndi mazu ngaheni ngo m’bali munyaki wangukamba, ndipu isi tisambiranjipu?

¹³ Tiyeni tiwoni chakuchitika cha mazuŵa nganu. M’bali munyaki angumusankha waka sonu kuti wawoneriyengi dipatimenti yinyaki pa unganu wachigaŵa. Iyu wangumbiya foni m’bali munyaki kuti wamupemphi asani wangajipereka kuchiteŵete mu dipatimenti yaki. M’bali uyu wangukamba vinthu vinandi viheni ndipu wangudumuwa foni. Iyu wangukwiya ndi vo wakuwonere wakwamba wanguchita. Wakuwonere wasonu wangukwiya navu cha vo wangukamba, kweni wangujapu waka cheti cha. Pati pajumpha ora limoza wangumumbiya so foni. Wangumukambiya kuti akumani kuti akambisani, vimalepu. Pati pajumpha sabata yimoza, yiwu angukumana pa Nyumba ya Ufumu. Angwamba ndi rombu, pavuli paki angukambisana kwa ora limoza. M’bali yo wangukonkhosa nkhani yosi. Wakuwonere wavwisiyanga po m’bali uyu wakonkhosanga. Pavuli paki wangukambisana nayu fundu za m’Malemba ndipu abali yaŵa angusiyana umampha. M’bali uyu wanguchiteŵete pa unganu wachigaŵa. Sonu watimuwonga wakuwonere chifukwa chakuti wanguchita nayu vinthu mwakuzika ndipuso mwaulemu.

14, 15. (a) Kumbi ulongozi wa pa Mateyu 18:15-17 ungagwira ntchitu pa nyengu niyi? (b) Kumbi ndi nthowa zitatu nizi zo Yesu wangukamba, ndipu mutenere kuzigwirisiya ntchitu ndi chilatu wuli?

¹⁴ Nkhani zinandi zo Akhristu apambana maŵanaŵanu angazimalisa pakuŵija. Kweni Yesu wangukamba kuti nkhani zinyaki angapempha mpingu kuti uŵawovyi. (Ŵerengani  Mateyu 18:15-17.) Kumbi ntchinthu wuli cho chingachitika asani munthu yo wananga wakana kuvwiya m’bali waki, akaboni ndi mpingu? Titenere kumuwona “nge munthu wamitundu ndipuso wakusonkhesa msonkhu.” Mazuŵa nganu, tingakamba kuti watenere kusezgeka. Kuti munthu wafiki pakusezgeka ndikuti wanguchita ubudi umana cha. Kweni yenga (1) nkhani yo angamalisa ŵanthu ŵaŵi wo anangirana kweniso yenga (2) nkhani yo munthu wangasezgeka nayu asani angaleka kuyimalisa. Ubudi uwu ungaŵa ukhuluku pa nkhani ya ndalama pamwenga kunanga mbiri ya munthu mwakukamba maboza. Nthowa zitatu zo Yesu wangukamba zingagwira ntchitu pijapija asani munthu wachita vinthu venivi. Ubudi uwu usazapu maubudi ngakulungakulu cha nge ureŵi, kugonana anthurumi pamwenga anthukazi ŵijaŵija, mpatuku ndi kusopa angoza. Ŵara ndiwu akhumbika kuphwere maubudi yanga.

¹⁵ Yesu wangukamba ulongozi uwu alinga kuti tiwovyanengi mwachanju. (Mat. 18:12-14) Chakwamba, titenere kuyesesa kuti timalisi nkhani kwambula kudaniyapu ŵanthu anyaki. Tingachita umampha kukambisana mwakuwerezawereza ndi munthu yo watinangiya. Asani ivi vatondeka, tingadaniyapu ŵanthu wo ŵengapu ivi vichichitika pamwenga ŵanthu anyaki kuti azisimikizi asani ubudi unguchitika nadi. Asani ŵanthu yaŵa atiwovya kumalisa nkhani ndikuti ‘tamuweza mubali widu.’ Tingakambiya ŵara mumpingu nkhani yo pijapija asani tatondeka kumuwovya munthu yo wananga pavuli pakuti takambisanapu nayu mwakuwerezawereza.

16. Ntchinthu wuli cho chilongo kuti nthowa zo Yesu wangukamba zakovya?

¹⁶ Nkhani zakuti munthu walondo nthowa zosi zitatu zo ze pa Mateyu 18:15-17 zichitika viŵiviŵi cha. Ivi vakuchiska ukongwa, chifukwa ving’anamuwa kuti tisaniya nthowa yakumalisiya mphindanu vechendafiki pakuti munthu wasezgeki mu mpingu. Kanandi, yo wananga wazomera ubudi waki ndipu wachitapu kanthu. Munthu yo amunangiya wangawona kuti palivi chifukwa chakusungiya vifukwa ndipu wagowoka. Kaya vinthu vingaŵa wuli, vo Yesu wangukamba vilongo kuti mpingu utenere kuseleriyapu liŵi cha. Ŵara angaseleriyapu pijapija asani nthowa ziŵi zakwamba zachitika ndipuso asani pe ukaboni wakukwana wakuti vinthu vo vinguchitika nadi.

17. Kumbi titumbikikengi wuli asani tiyesesa kuja pa chimangu ndi anyidu?

¹⁷ Pakuti teche mu charu ichi, tilutirizengi kunangirana chifukwa chakuti te akubuda. Yakobe wangulemba kuti: “Asani munthu waleka kunangisa mu mazu, ndi murunji, ndipu wakhoza kulamuliya so liŵavu laki losi.” (Yak. 3:2) Kuti timalisi mphindanu, titenere “kupenja chimangu.” (Sumu 34:14) Asani te achimangu tijengi pa ubwezi wamampha ndi Akhristu anyidu ndipuso tiwovyengi kuti mpingu uje wakukoliyana. (Sumu 133:1-3) Chinthu chakuzirwa ukongwa ntchakuti tijengi pa ubwezi wakukho ndi Yehova, “Chiuta yo wapasa chimangu.” (Ŵar. 15:33) Ŵanthu wo amalisa mphindanu mwachanju ndiwu alonde vitumbiku venivi.