Kumbi Chilindizga Chingasintha Nadi Umoyu Widu?

DANIEL wenga ndi vyaka 10 pe kweni wangusuzgika ndi nthenda ya khansa kwa chaka champhumphu. Madokotala ngo ngamuwovyanga, abali ŵaki kweniso abwezi ŵaki angwamba kukayika kuti wachirengi. Kweni Daniel wangutaya mtima cha. Iyu wenga ndi chigomezgu kuti wakuwengi ndipu wazamuja dokotala yo wazamufufuza munkhwala wa nthenda ya khansa. Iyu wagomezganga kuti wazamuchira asani dokotala yo wamulindizganga yo wayiziŵanga ukongwa nthenda iyi waza kuzimuwovya. Zuŵa ili lati lafika, dokotala mwenuyu wangutondeka kuza chifukwa zuŵa ili kungucha umampha cha. Yapa Daniel wangumala nthazi. Kutuliya pa zuŵa ili, nayu wangwamba kutaya mtima. Iyu wangufwa pati pajumpha mazuŵa ngamanavi.

Yo wangukonkhoska nkhani yaku Daniel iyi ndi dokotala munyaki yo wakusambira ukongwa za vo vichitika ndi umoyu wa munthu asani walindizga chinthu chinyaki chakukhumbika ukongwa pa umoyu waki kweniso asani wayamba kutaya mtima. Panyaki mukuvwapu nkhani zange izi. Mwakuyeruzgiyapu, panyaki mukuwonapu munthu wakukota yo watamanga mwakayakaya ndipu wakhumbisiskanga kuti chinthu chinyaki cho wanguchilindizga kwa nyengu yitali mphanyi chinguchitika. Panyaki wakhumbanga kuti munthu munyaki yo wamuyanjanga ukongwa wazi kuzimuwona, pamwenga wakhumbisiskanga kuti zuŵa la chikondwereru chinyaki pa umoyu waki likwani liŵi. Vati vachitika waka venivi, gogu yo wangufwa. Kumbi ntchinthu wuli chichitiska venivi? Kumbi kuja ndi chilindizga kutovya ukongwa nge mo anyaki agomezge?

Madokotala nganandi ngo ngafufuza za matenda ngakupambanapambana ngawona kuti kuleka kutaya mtima, kuja ndi chilindizga kweniso kuŵanaŵaniya vinthu vinyaki kutovya ukongwa pa umoyu kweniso kutovya kuti munthu waje ndi liŵavu lamampha. Kweni ndi wosi cha wo akoliyana ndi fundu yeniyi. Madokotala nganyaki ngawona kuti venivi ndi vigomezgu waka va ŵanthu ndipu palivi ukaboni wo ukoliyana ndi sayansi pa nkhani iyi. Yiwu awona kuti matenda ngatamba chifukwa cha vo munthu waŵanaŵana cha, kweni pe vinthu chayivu vo vitambisa matenda muliŵavu la munthu.

Kutuwa kali ukongwa, ŵanthu anyaki agomezga cha kuti kuja ndi chilindizga kutovya. Vyaka masauzandi vo vajumpha, Aristotle wa ku Greece yo wagomezga ukongwa zeru za ŵanthu wangupempheka kuti wakonkhoski kuti chilindizga ching’anamuwanji. Iyu wangukamba kuti: “Chilindizga ching’anamuwa kulota we masu.” Ndipu Benjamin Franklin, mulongozgi wakali wa charu cha America wangukamba mwakunyoza kuti: “Munthu yo wathemba chilindizga wataya waka nyengu yaki pawaka.”

So kumbi uneneska ngwakuti wuli pa nkhani ya chilindizga? Kumbi ndi maŵanaŵanu ngakukhumba waka vinthu vamampha, pamwenga ndi nthowa yakuti ŵanthu apembuzgikiyengeku ku malotu ngawu ngo ngaleka kufiskika? Pamwenga pe chifukwa chakuvwika cho titenere kuwone kuti chilindizga ntchakukhumbika ukongwa ndipu chingatiwovya kuti tije ndi liŵavu lamampha, tikondwengi kweniso kuti ntchakusimikizika ndipu chingatiwovya nadi?