Vinthu vakuchanya vikuŵikika mwandondomeku. Magazini ya Astronomy, yikamba kuti: “Milalagomba yikumbininika cha kweni yikuŵikika mwandondomeku.” Kumbi venivi vikuchitika wuli? Asayansi agomezga kuti venivi vikuchitika chifukwa cha vinthu vambula kuwoneka vo ve muchilengedu. Vinthu venivi ve nge nthazi yambula kuwoneka, yo yitovya kuti milalagomba yijengi mumalu mwaki.

Kumbi vikwenda wuli kuti vinthu vakuchanya vije mwandondomeku viyo? Vikayikisa asani vinthu venivi vikuchitika ŵaka vija kwambula Mlengi. Wonani vo wangukamba Allan Sandage yo wakufwa. Iyu wenga “yumoza mwa akaswiri akusanda vinthu vakuchanya mu vyaka va mu ma 1900,” ndipu wagomezganga kuti Chiuta waliku.

 Allan Sandage wanguti: “Ndikayika kuti vinthu venivi vo vikuŵikika mwandondomeku viyo vingaŵaku waka vija. Patenere kuti pe chinthu chinyaki cho chikuchitiska kuti vije mwandondomeku.”

Vinthu vakuchanya vikupangika mu nthowa yakuti vamoyu vilutirizgi kuja ndi umoyu. Ŵanaŵaniyani fundu yakuti lumwi litotcha kwambula kusinthasintha. Asani nthazi yo yichitiska kuti lumwi liwotchengi kwambula kusinthasintha yenga yimana, lumwi latingi lipangikengi cha. Ndipu asani nthazi yo yenga yikulu ukongwa, mphanyi lumwi likufya kali.

Marangu nganandi ngo vinthu vakuchanya vitende, ngakuŵikika mu nthowa yakwenere ndi chilatu chakuti tije ndi umoyu. Wasayansi munyaki zina laki Anil Ananthaswamy wangukamba kuti, asani marangu ngenanga ngapambananga ndikuti “nyenyezi, mapulaneti kweniso milalagomba vatingi vipangikengi cha. Umoyu kwatingi kuŵengevi.”

Chilengedu che ndi malu ngakwenere ngakuti ŵanthu ajengemu. Charu che ndi mphepu yakwenere, maji nganandi kweniso mwezi wo ukupangika umampha, vo vitovya kuti charu chijengi mumalu mwaki. Magazini ya National Geographic yingukamba kuti: “Asayansi asaniya kuti chilengedu kweniso vinthu vamoyu vo ve pa charu chapasi, ndivu vichitiska kuti charu chapasi chije chakwenere kujamu ŵanthu.” a

Mwakukoliyana ndi vo asayansi akamba, charu chapasi, lumwi kweniso mwezi ve kwakuvija ukongwa ndi nyenyezi zinyaki zo ze mumulalagomba widu. Kweni venivi ndivu vitovya kuti pacharu chapasi paje vamoyu. Asani tingaja kufupi ndi nyenyezi zinyaki kwali mphakati pa mulalagomba pamwenga kukumaliya kwaki, ndikuti lumwi lingatiwotcha ukongwa. Mumalu mwaki, charu chapasi ntchigaŵa cha mulalagomba wo ngwakwenere kujapu vinthu vamoyu nge mo asayansi akambiya.

Mwakukoliyana ndi vo waziŵa pa nkhani ya vinthu vakuchanya kweniso marangu ngo vinthu venivi vitende, wasayansi munyaki zina laki Paul Davies wangukamba kuti: “Ndigomezga cha kuti umoyu ukuŵaku ŵaka mwangozi. . . . Umoyu widu we ndi chilatu.” Davies wasambiza cha kuti Chiuta ndiyu wakupanga chilengedu kweniso ŵanthu, kweni yimwi muwona wuli? Vinthu vakuchanya ndipuso charu chapasi vikupangika mu nthowa yakuti umoyu ulutirizgi kuŵapu. Kumbi ve viyo chifukwa chakuti ndimu vikupangikiya?