1. Kumbi ndi fundu niyi yauneneska yakukwaskana ndi abali achinyamata?

ABALI achinyamata mungachita vinandi mu mpingu. Anandi mwaku yimwi mwe ndi nthazi. (Nthanthi 20:29) Mungachita vinandi kuti muwovyi abali ndi azichi mu mpingu. Ndipu panyaki mukhumbisiska kuti nyengu yinyaki muzije mteŵeti wakovya. Chinanga kuti ve viyo, panyaki muwona kuti abali ndi azichi anyaki atikuwonani kuti mwe anamana pamwenga kuti muziŵa vinandi cha ndipu mungapaskika cha ntchitu yakukhumbika. Kweni chinanga kuti mwe anamana, pe vinthu vinyaki vo mungachita kuti abali ndi azichi akuthembeningi ndipuso akutumbikeningi mu mpingu.

2. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

² Mu nkhani iyi, tikambiskanengi ukongwa va Fumu Davidi. Tikambiskanengi so mwakudumuwa vo vinguchitika pa umoyu wa mafumu ngaŵi nga ku Yuda, Asa ndipuso Yehosafati. Tikambiskanengi masuzgu ngo anthulumi atatu ŵenaŵa angukumana nangu kweniso vo anguchita kuti amalani nangu. Ndipu tikambiskanengi so vo abali achinyamata angasambira ku ŵanthu ŵenaŵa.

3. Kumbi ndi nthowa yimoza niyi yo abali achinyamata angawovye akukota mu mpingu?

³ Davidi weche munyamata, wangusambira malusu ngo ŵanthu anyaki angawonanga kuti ngakuzirwa. Iyu wenga munthu wauzimu ndipuso wangusambira lusu lakumba. Davidi wangugwiriskiya ntchitu lusu laki kuwovya Sauli, fumu yo Chiuta wanguyisankha. (1 Samu. 16:16, 23) Kumbi yimwi abali achinyamata, mwe ndi lusu lo lingawovya ŵanthu anyaki mu mpingu? Anandi mwaku yimwi mwe nangu  malusu. Mwakuyeruzgiyapu, mungawona kuti akukota atikuwongani chifukwa chakuti mutiŵawovya kuziŵa mo angagwiriskiya ntchitu matabuleti, mafoni pamwenga vipangizu vinyaki asani asambira pakuŵija kweniso pa maunganu. Mwaviyo, mungaŵawovya ukongwa akukota ŵenaŵa chifukwa chakuti mutiviziŵa umampha vipangizu va mazuŵa nganu.

4. Mwakuyanana ndi Davidi, kumbi abali achinyamata atenere kuja ndi mijalidu wuli? (Wonani chithuzi cho che pachikonkhombi.)

⁴ Pa umoyu waki, Davidi walongonga kuti ngwakuthembeka kweniso wangafiska kuchita vinthu vinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, weche wachinyamata wagwiranga ntchitu mwaphamphu kuti waphwere mbereri za awisi. Iyi yenga ntchitu yakusuzga ukongwa. Pati pajumpha nyengu, Davidi wangukambiya Fumu Sauli kuti: “Ndamteŵeti winu ndaliskanga mbereri za ada, ndipu kunguza nkharamu, kweniso kunguza chinyama cha biyere, ndipu chechosi chingukopu mbereri. Ini ndinguvitchimbiza ndipu ndinguvibaya kweniso ndingutaska mbereri kumulomu kwawu.” (1 Samu. 17:34, 35) Davidi waziŵanga kuti wenga ndi udindu wakuphwere mbereri, ndichu chifukwa chaki wanguchita chiganga kuti wazivikiliyi. Abali achinyamata, angamuyezga Davidi, asani afwiyapu kuchita uteŵeti wewosi wo apaskika.

5. Mwakukoliyana ndi Salimo 25:14, kumbi ntchinthu chakukhumbika ukongwa nichi cho abali achinyamata angachita?

⁵ Davidi weche wachinyamata, wenga pa ubwezi wakukho ndi Yehova. Ubwezi wa pakati paku Davidi ndi Yehova, wenga wakukhumbika ukongwa kuluska chiganga cho iyu wenga nachu pamwenga lusu lakugwiriskiya ntchitu chidya chakumbiya. Yehova wenga Chiuta waku Davidi kweniso wenga Mubwezi waki, Mubwezi waki wa pa mtima. (Ŵerengani Salimo 25:14.) Mwakuyanana waka, chinthu chakukhumbika ukongwa cho abali achinyamata mungachita, nkhuja pa ubwezi wakukho ndi Awusemwi akuchanya. Ndipu venivi vingawovya kuti mupaskiki mauteŵeti nganyaki mu mpingu.

6. Kumbi ŵanthu anyaki amuwonanga wuli Davidi?

⁶ Davidi wakhumbikanga kukunthiyapu chifukwa cha mo ŵanthu anyaki amuwoniyanga. Mwakuyeruzgiyapu, Davidi wati wajipereka kuti wakapumani ndi Goliyati, Fumu Sauli yinguyesesa kuti yimugongowesi ndipu yingumukambiya kuti: “Yiwi weche mwana.” (1 Samu. 17:31-33) Ndipu Sauli wechendamukambiyi mazu ngenanga, mku waki waku Davidi, wangumuchenya kuti waziŵa cha kuphwere vinthu. (1 Samu. 17:26-30) Chinanga kuti venga viyo, Yehova wamuwonanga kuti ndi munamana cha Davidi pamwenga kuti wangafiska cha kuphwere vinthu. Iyu wamuziŵanga  umampha Davidi. Ndipu chifukwa chakuti Davidi wanguthemba Mubwezi waki Yehova kuti wamupaski nthazi, iyu wangumubaya Goliyati.—1 Samu. 17:45, 48-51.

7. Kumbi mungasambiranji pa nkhani yaku Davidi?

⁷ Kumbi abali achinyamata, mungasambiranji pa vo vinguchitikiya Davidi? Mukhumbika kuja akuzikira. Vingato nyengu kuti ŵanthu wo akuziŵaningi kuti mwe anamana ayambi kukuwonani kuti mwakuwa. Kweni mungasimikiza kuti Yehova wawona vinandi kuluska waka mo muwoneke. Iyu watikuziŵani umampha kweniso waziŵa vo mufiska kuchita. (1 Samu. 16:7) Mwaviyo, jani pa ubwezi wakukho ndi Chiuta. Davidi wangufiska kuja pa ubwezi wakukho ndi Yehova, chifukwa chakuti wazukumanga ndi vinthu vo Chiuta wakulenga. Iyu waŵanaŵaniyanga mo chilengedu chamuwovyiyanga kuti waziŵi vinandi vakukwaskana ndi Mlengi. (Salimo 8:3, 4; 139:14; Aro. 1:20) Chinthu chinyaki cho yimwi abali achinyamata mungachita, nkhupempha Yehova kuti wakupaskeni nthazi. Mwakuyeruzgiyapu, kumbi anyinu anyaki wo musambira nawu sukulu atikunyozani chifukwa chakuti ndimwi Kaboni waku Yehova? Asani ndi viyo, mupempherengi kwaku Yehova kuti wakuwovyeni kukunthiyapu suzgu lenili. Kweniso mugwiriskiyengi ntchitu ulongozgi wakovya wo musaniya mu Mazu ngaki, mu mabuku ngidu kweniso mu mavidiyo. Nyengu yeyosi yo muwona kuti Yehova wakuwovyani kukunthiyapu suzgu linyaki, vingakuwovyani kuti mumuthembengi ukongwa. Kusazgiyapu yapa, asani ŵanthu anyaki awona kuti muthemba Yehova, yiwu akuthembeningi.

8-9. (a) Kumbi ntchinthu wuli cho chinguwovya Davidi kuti walindizgi mwakuzikira mpaka po wangwambiya kulamuliya nge fumu? (b) Nanga abali achinyamata angasambiranji kwaku iyu?

⁸ Tiyeni tikambiskani suzgu yinyaki yo Davidi wangukumana nayu. Iyu wati wasankhika kuti waje fumu, Davidi wakhumbikanga kulindizga kwa vyaka vinandi kuti wayambi kulamuliya nge fumu ya Yuda. (1 Samu. 16:13; 2 Samu. 2:3, 4) Kumbi ntchinthu wuli cho chingumuwovya kuti walindizgi mwakuzikira pa nyengu yeniyi? Mumalu mwa kuguŵa, Davidi waŵikanga maŵanaŵanu ngaki ngosi pa vinthu vo wafiskanga kuchita. Mwakuyeruzgiyapu, pa nyengu yo wajanga umoyu wakuthaŵathaŵa mudera la Afilisiti, Davidi wangugwiriskiya ntchitu mpata wenuwu kuti walimbani ndi arwani ŵa Ayisirayeli. Venivi vinguwovya kuti iyu wavikiliyi mphaka za chigaŵa cha fuku la Yuda.—1 Samu. 27:1-12.

⁹ Kumbi abali achinyamata angasambiranji kwaku Davidi? Mugwiriskiyengi ntchitu mpata wewosi wo mwenawu kuti muteŵetiyengi Yehova ndipuso abali. Wonani vo vinguchitikiya mubali munyaki zina laki Ricardo. * Iyu weche mwana wakhumbanga kuziteŵete nge mpayiniya wa nyengu zosi. Kweni wati wapempha kuti waje mpayiniya, ŵara angumukambiya kuti wafiska cha vo vikhumbika kuti waje mpayiniya. Mumalu mwakuguŵa pamwenga kukwiya, Ricardo wangusazgiyaku phamphu laki pa ntchitu yakupharazga. Iyu wangukamba kuti: “Asani ndikumbuka mo venge kuvuli, ndiwona kuti ndakhumbikanga nadi kusazgiyaku phamphu. Ndayesesanga kuweriyaku ku munthu weyosi yo walongo kuti wakhumba kuziŵa vinandi kweniso kunozgeke ulendu wewosi wakuweriyaku. Mwakuti ndingufiska kuchitiska sambiru langu lakwamba la Bayibolu. Chifukwa chakuti ndasazgiyangaku lusu, vinguwovya kuti ndileki kuchita mantha.” Pasonu panu, Ricardo ndi mpayiniya wa nyengu zosi walusu ndipuso ndi mteŵeti wakovya.

10. Kumbi nyengu yinyaki Davidi wanguchitanji wechendasankhi chinthu chakukhumbika ukongwa?

¹⁰ Tiyeni tiwoni so chinthu chinyaki cho chinguchitika pa umoyu waku Davidi. Pa nyengu yo iyu ndi anthulumi ŵaki ajanga umoyu wakuthaŵathaŵa, angusiya mabanja ngawu kuti akachiti nkhondu. Pa nyengu yo anthulumi ŵenaŵa ŵenga kutali, arwani ŵawu angusere munyumba zawu ndi kuto mabanja ngawu kuluta nangu ku ukapolu. Chifukwa chakuti Davidi wenga ndi lusu lakuchita nkhondu, iyu watingi waŵanaŵanengi kuti chenga chipusu kuti wakataski ŵanthu wo ŵenga ku ukapolu. Kweni Davidi wangupempha Yehova kuti  wamupaski ulongozgi. Mwakuwovyeka ndi wasembi Abiyatara, Davidi wangufumba Yehova kuti: “Kumbi ndililondo gulu la vigeŵenga lenili?” Yehova wangukambiya Davidi kuti wangaluta ndipu wangumusimikiziya kuti iyu wakuŵataska ŵanthu wo ŵe ku ukapolu. (1 Samu. 30:7-10) Kumbi abali achinyamata mungasambiranji pa chakuchitika chenichi?

11. Kumbi mutenere kuchitanji mwechendasankhi kuchita vinthu vinyaki?

¹¹ Mupemphengi ulongozgi mwechendasankhi kuchita chinthu chinyaki. Mupemphengi ulongozgi kwa apapi ŵinu. Mungapempha so ulongozgi kutuliya kwa ŵara wo aziŵa vinandi. Yehova watiŵathemba anthulumi ŵenaŵa ndipu namwiso mungaŵathemba. Ndipu Iyu wakuŵapereka kuti ndi “mphasu” mu mpingu. (Aefe. 4:8) Mwaviyo, muyanduwengi ukongwa asani mutezga chivwanu chawu kweniso asani mugwiriskiya ntchitu masachizgu ngazeru ngo atikupaskani. Sonu, tiyeni tikambiskani vo tingasambira kwa Fumu Asa.

12. Kumbi Fumu Asa yenga ndi mijalidu wuli yati yayamba waka kulamuliya?

¹² Fumu Asa yeche yachinyamata yenga yakujiyuyuwa kweniso ya chiganga. Mwakuyeruzgiyapu, iyu wati waja fumu mumalu mwa awisi a Abiya, wangwamba kutuzgamu angoza mu Yuda. Kweniso iyu “wangukambiya ŵanthu a ku Yuda kuti apenji Yehova Chiuta wa apapi ŵawu akali ndi kusunga Dangu ndipuso vo Chiuta wakulamula.” (2 Mbiri 14:1-7) Ndipu pa nyengu yo Zera wa ku Ifiyopiya, wanguza ndi asilikali 1 miliyoni kuti wayukiyi Yuda, mwazeru Asa wangupempha Yehova kuti wamuwovyi. Iyu wangukamba kuti: “Yimwi Yehova, asani mukhumba kovya, mutoliyaku kanthu cha kuti wo mukhumba kovya alipu anandi pamwenga alivi nthazi. Tiwovyeni Yehova Chiuta widu, pakuti isi tithemba yimwi.” Mazu ngamampha ngenanga, ngalongo kuti Asa wathembanga ukongwa nthazi zaku Yehova kuti wamutaski kweniso kutaska ŵanthu ŵaki. Asa wanguthemba Awisi akuchanya ndipu “Yehova wanguthereska ŵanthu a ku Ifiyopiya.”—2 Mbiri 14:8-12.

13. Kumbi ntchinthu wuli cho chinguchitikiya Asa pati pajumpha nyengu, nanga ntchifukwa wuli?

¹³ Mwambula kukayika, namwi mungazomereza kuti venga vakofya ukongwa kuti Asa wapumani ndi asilikali 1 miliyoni, kweni iyu wangupunda. Kweni vachitima kuti Asa wati wawofyezeka ndi Fumu Basha ya ku Isirayeli, iyu wanguthemba Yehova cha. Mumalu mwaki, Asa wanguthemba fumu ya ku Siriya kuti yimuwovyi. Vo Asa wangusankha vinguchitiska kuti wakumani ndi masuzgu ngakulu! Kuziya mwa mchimi Haneni, Yehova  wangukambiya Asa kuti: “Chifukwa chakuti unguthemba fumu ya ku Siriya ndipu unguthemba Yehova Chiuta waku cha, asilikali a fumu ya ku Siriya, athaŵa mu manja mwaku.” Mwakuti kutuliya pa nyengu yeniyi, Asa wajaliyanga waka kuchita nkhondu. (2 Mbiri 16:7, 9; 1 Mafu. 15:32) Kumbi yimwi musambiranjipu?

14. (a) Kumbi mungachita wuli kuti muthembengi Yehova? (b) Mwakukoliyana ndi 1 Timote 4:12, kumbi ndi vinthu wuli vo vingachitika asani muthemba Yehova?

¹⁴ Lutirizgani kuja akujiyuyuwa kweniso kuthemba Yehova. Pa nyengu yo mwabatizikanga mungulongo kuti mwe ndi chivwanu chikulu kweniso muthemba Yehova. Ndipu Yehova wangukondwa ukongwa kukupaskani mwaŵi wakuti muje mubanja laki. Sonu vo mukhumbika kuchita, nkhulutirizga kuthemba Yehova. Vingawoneka kuti vambula kusuzga kuthemba Yehova asani mukhumba kusankha vinthu vinyaki vakukhumbika ukongwa. Kweni nanga wuli asani mukhumba kusankha vinthu vinyaki vimanavimana? Nkhwakukhumbika ukongwa kuthemba Yehova asani mukhumba kusankha chechosi, kwali vakusangaluska pamwenga ntchitu yo mukhumba kugwira kweniso vinthu vinyaki vo mukhumba kuchita pa umoyu. Mungathembanga zeru zinu cha. Mumalu mwaki, mugwiriskiyengi ntchitu fundu za mu Bayibolu zo zingakuwovyani kuti musankhi umampha. Ndipu pavuli paki, muchitengi vinthu mwakukoliyana ndi ulongozgi wo mwasaniya. (Nthanthi 3:5, 6) Asani muchitengi viyo mukondwesengi Yehova kweniso abali ndi azichi akutumbikeningi mu mpingu.—Ŵerengani 1 Timote 4:12.

15. Nge mo pakambiya pa 2 Mbiri 18:1-3; 19:2, kumbi Fumu Yehosafati yingunangisanji?

¹⁵ Nge mo tosi tiliri, abali achinyamata namwi mwe ambula kufikapu ndipu nyengu zinyaki munganangisa. Chinanga kuti ve viyo, venivi vingakutondekeskaningi cha kuchita vosi vo mungafiska pakuteŵete Yehova. Wonani vo vinguchitikiya Fumu Yehosafati. Iyu wenga ndi mijalidu yinandi yamampha. Ndipu Yehosafati wati wayamba ŵaka kulamuliya “wangupenja Chiuta wa awisi, ndipu wangulondo dangu laki.” Kusazgiyapu yapa, iyu wangutuma alongozgi mu matawuni ngosi nga ku Yuda kuti akasambizi ŵanthu vakukwaskana ndi Yehova. (2 Mbiri 17:4, 7) Chinanga kuti Yehosafati wenga munthu wamampha, kweni nyengu zinyaki wasankhanga umampha cha vinthu. Ndipu chifukwa chakuti nyengu yinyaki wangusankha umampha cha vinthu, Yehosafati wanguchenyeka ndi Yehu yo wangutumika ndi Yehova. (Ŵerengani 2 Mbiri 18:1-3; 19:2.) Kumbi yimwi abali achinyamata mungasambiranji pa nkhani yaku Yehosafati?

16. Kumbi musambiranji pa chakuwoniyapu chaku Rajeev?

 ¹⁶ Muzomerengi kupaskika ulongozgi kweniso muwugwiriskiyengi ntchitu. Mwakuyanana ndi achinyamata anandi, panyaki namwi vitikusuzgani kuziŵa vinthu vo mukhumbika kuŵika pamalu ngakwamba pa umoyu winu. Asani ndimu viliri ndi yimwi mungaguŵanga cha. Wonani vo vinguchitikiya mubali munyaki wachinyamata zina laki Rajeev. Pakukamba va nyengu yo wenga munyamata, Rajeev wangukamba kuti: “Ndaziŵanga cha vo ndakhumbikanga kuchita pa umoyu wangu. Nge mo viliri ndi achinyamata anandi, ndayanjanga ukongwa kuchita masaza kweniso vakukondwesa mumalu mwakuluta ku maunganu pamwenga mu uteŵeti.” Kumbi ntchinthu wuli cho chinguwovya Rajeev? Mura munyaki walisungu wangumupaska ulongozgi. Rajeev wangukamba kuti: “Mura mwenuyu wangundiwovya kuti ndiŵanaŵaniyepu fundu ya pa 1 Timote 4:8.” Mwakujiyuyuwa, Rajeev wangugwiriskiya ntchitu ulongozgi wo wangupaskika ndipu wanguwona so vinthu vo wakhumbikanga kuviŵika pakwamba pa umoyu waki. Iyu wanguti: “Ndingusankha kuti vilatu vauzimu ndivu viŵengi pamalu ngakwamba pa umoyu wangu.” Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika pavuli paki? Rajeev wangukamba kuti: “Pati pajumpha vyaka vimanavi kutuliya po ndingulonde ulongozgi wenuwu, ndingusankhika kuja mteŵeti wakovya.”

17. Kumbi akukota atiŵawona wuli abali achinyamata wo ateŵete Yehova?

¹⁷ Abali ndi azichi arara, atikuwonani kuti mwe akuzirwa ukongwa yimwi abali achinyamata muteŵete nawu limoza Yehova “mwakukoliyana”! (Zefa. 3:9) Yiwu atikuwongani ukongwa chifukwa cha phamphu linu pakugwira ntchitu yeyosi yo mwapaskika. Abali ndi azichi arara, atikuwonani kuti mwe akuzirwa.—1 Yoha. 2:14.

18. Nge mo pakambiya pa Nthanthi 27:11, kumbi Yehova watiŵawona wuli abali achinyamata wo atimuteŵete?

¹⁸ Abali achinyamata, mungaluwanga cha kuti Yehova watikuyanjani kweniso watikuthembani. Iyu wangukambiya limu kuti mu mazuŵa ngakumaliya, pazamukuŵa gulu likulu la achinyamata lo lazakujipereka mwakukhumbisiska. (Salimo 110:1-3) Yehova waziŵa kuti mutimuyanja ndipu mukhumba kumuteŵete mo mungafiskiya. Mwaviyo, muzikirengi asani muchita vinthu ndi ŵanthu anyaki kweniso asani muchita vinthu pakumwija. Ndipu asani mwanangiska, muzomerezgengi kuchenyeka kweniso ulongozgi wo mwapaskika, ndipu muwuwonengi kuti utuliya kwaku Yehova. (Ahe. 12:6) Muŵikiyengepu mtima kuchita uteŵeti wewosi wo mungapaskika. Ndipu kuluska vosi, pa chechosi cho muchita, mukondwesengi Awusemwi akuchanya.—Ŵerengani Nthanthi 27:11.