KUMBI ndi vinthu wuli vo vituza mumtima mwinu asani mwayamba kuŵanaŵana nkhani ya ukoti? Anandi afipa mtima ukongwa ndipu achita mantha ndi nkhani ya ukoti. Veviyo chifukwa ukoti uchitiska munthu kuti wayambi kuleka kuwoneka umampha, liŵavu lija lambula nthazi, waluwaluwa vinthu kweniso watamatama.

Ŵanthu akota mwakupambanapambana. Anyaki akota ndi nthazi, liŵavu lamampha kweniso ndi zeru. Akukota anandi awovyeka ndi munkhwala wakuchipatala asani atama ukongwa. Ndichu chifukwa chaki muvyaru vinandi ŵanthu aja ndi umoyu utali kweniso wambula kutamatama.

Munthu weyosi wakhumbisiska kuti wakondwengi asani wakota chinanga kuti wangakumana ndi masuzgu ngakupambanapambana. Kumbi venivi vingachitika wuli? Titenere kuja ndi maŵanaŵanu ngakwenere ndipuso kuzomerezga msinkhu wo tilipu. Tiyeni tiwoni fundu za m’Bayibolu zo zingatiwovya pa nkhani iyi.

JANI AKUJIYUYUWA: “Zeru zija ndi ŵanthu akujiyuyuwa.” (Nthanthi 11:2) Fundu yakuti “akujiyuyuwa” yingang’anamuwa ŵanthu akukota wo aziŵa ndipuso azomerezga vo angatondeka kuchita kweniso vo angafiska pa ukoti wawu. Fundu yo Charles wa vyaka 93, wa ku Brazil wangukamba yiwoneka kuti njauneneska. Iyu wangukamba kuti: “Palivi munthu yo wangajiweze ku unyamata.”

Kuja akujiyuyuwa kung’anamuwa kuleka kuja ndi maŵanaŵanu ngambula kwenere ngakuti “ndamala kali ntchitu, palivi cho ndingachita.” Maŵanaŵanu yanga ngangatichitiska kuti tileki kuja mwakukondwa. Lemba la Nthanthi 24:10 likamba kuti: “Asani walopwa pa zuŵa la soka, nthazi zaku zija zimana.” M’malu mwaki, munthu wakujiyuyuwa wachita vinthu mwazeru, ndipu wayesesa kuchita vo wangafiska.

Corrado wa vyaka 77 wa ku Italy wangukamba kuti: “Asani galimotu yikwela phiri, dilayivala wayesesa kusintha magiya mwakukoliyana ndi malu ngo wali.” Asani munthu wakota wakhumbika kusintha vinthu vinyaki. Corrado ndi muwolu waki akusintha mo agwiriyanga ntchitu zawu pakhomu. Yiwu akuchita ivi kuti ajengi ndi nyengu yakukwana yakupumuliya m’malu mwakuvuka ukongwa ndi ntchitu. Marian wa vyaka 81 wa ku Brazil nayu wakoliyana ndi fundu zenizi pa nkhani ya ukoti. Iyu watiti: “Ndiyesesa kuchita vinthu mwakukoliyana ndi msinkhu wangu. Ndisaniya nyengu yakupumuliya asani ndagwira ntchitu yinyaki.  Pa nyengu yakupumuliya yeniyi ndiŵerenga pamwenga kuvwisiya sumu. Ndiziŵa vo ndingafiska kweniso vo ndingatondeka.”

MUCHITENGI VINTHU MWAZERU: “Mwakuyana ŵaka, anthukazi nawu ajitoweski ndi vakuvwala vakwenere, kuvwala mwaulemu ndipuso mwazeru.” (1 Timote 2:9) Mazu ngakuti “vakuvwala vakwenere” ngang’anamuwa kuchita vinthu mwazeru. Barbara, wa vyaka 74, wa ku Canada wangukamba kuti: “Ndiyesesa kujiphwere kuti ndiwonekengi muchanda. Ndikhumba cha kuwoneka walisilu.” Fern, wa vyaka 91, wa ku Brazil, wangukamba kuti: “Kanandi ndigula vakuvwala vifya kuti ndiwonekengi umampha.” Nanga anthurumi akukota akambanji pa nkhani iyi? Antônio, wa vyaka 73, wa ku Brazil wangukamba kuti: “Nditesesa kuvwala malaya ngakutowa, ndisamba ndipuso ndimeta mwembi zuŵa lelosi kuti ndiwonekengi umampha.”

Kweniso mbumampha cha kuŵanaŵaniya ukongwa mo muwoneke mpaka kutondeka kuchita vinthu mwazeru. Bok-im, wa vyaka 69, wa ku South Korea, nchakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani ya kusankha vakuvwala. Iyu wangukamba kuti: “Ndiziŵa kuti sonu ndikhumbika cha kuvwala malaya ngo ndavwalanga kali ndeche msungwana.”

MUŴANAŴANENGI MWAKWENERE: “Mazuŵa ngosi ngo munthu wakumana ndi suzgu ngaja ngaheni kweni munthu wa mtima wakukondwa wachita phwandu.” (Nthanthi 15:15) Munthu yo wakota wangayamba kuja ndi maŵanaŵanu ngambula kwenere asani wayamba kukumbuka vinthu vo wachitanga ndi nthazi weche mnyamata. Vakuvwika kuŵanaŵana viyo. Kweni mutenere kuyesesa kuti muleki kuja ndi maŵanaŵanu ngaviyo. Kuŵanaŵaniya vo mwachitanga kali kungakugongowesani kuti muleki kuchita vinthu vinyaki vo mungafiska. Joseph, wa vyaka 79, wa ku Canada wangukamba kuti: “Nditesesa kuchita vo ndingafiska ndipu ndidandawula cha chifukwa chakutondeka kuchita vo ndachitanga kali.”

Kuŵerenga ndipuso kusambira vinthu vinyaki kungakuwovyani kuti muje ndi maŵanaŵanu ngakwenere ndipuso kuziŵa vinthu vinyaki vo vingakuwovyani pa umoyu winu. Mwaviyo, muyesesengi kusaniya mwaŵi wa kuŵerenga ndipuso kusambira vinthu vinyaki vasonu. Ernesto, wa vyaka 74, wa ku Philippines, waluta ku layibulare kuchipenja mabuku ngo wangayanja kuŵerenga. Iyu wangukamba kuti: “Asani ndiŵerenga mabuku ngenanga ndija nge ndaluta kuchivakacha kumalu nganyaki.” Lennart, wa vyaka 75, wa ku Sweden, nayu wayesesa kusambira chineneru chinyaki.

JANI AKUPASKA: “Jani akupaska ndipu ŵanthu akupaskeningi.” (Luka 6:38) Nyengu zosi muyesesengi kusaniya nyengu yakucheze ndi ŵanthu ndipuso kuŵapaskaku vo mwenavu. Venivi vingakuwovyani kuti mukondwengi ndi vo mwachita pa umoyu winu. Hosa, wa vyaka 85, wa ku Brazil, wayesesa kuwovya ŵanthu anyaki chinanga kuti ngwakukota. Iyu wangukamba  kuti: “Anyangu wo atama kweniso wo akumana ndi masuzgu nganyaki nditiŵambiya foni pamwenga kuŵalembe kalata. Ndipu nyengu zinyaki nditiŵatumiziya vinthu. Ndipuso nditanja kuŵanozge chakurya wo atama.”

Asani tipaska vinthu anyidu, nawu atipaskengi. Jan, wa vyaka 66, wa ku Sweden, wangukamba kuti: “Asani utanja anyaku nawuso atikuyanja.” Kukamba uneneska, munthu wakupaska wayanjika ndi ŵanthu anandi.

MUNGAJIPATUWANGA CHA: “Wakujipatuwa wachita vinthu vakulongo kujiyanja. Iyu wakana zeru zo zingamuwovya.” (Nthanthi 18:1) Nyengu zinyaki mungayamba kujipatuwa ndi kuleka kucheza ndi anyinu. Innocent, wa vyaka 72, wa ku Nigeria watanja kucheza ndi ŵanthu. Iyu wangukamba kuti: “Nditanja ukongwa kucheza ndi ŵanthu amisinkhu yakupambanapambana.” Börje, wa vyaka 85, wa ku Sweden, wangukamba kuti, “nditanja kucheza ndi achinyamata. Vakuchita vawu vitindichitiska kuti nani ndijiwonengi nge nde mnyamata.” Tiyambengi ndisi kudana anyidu asani tikhumba kucheza nawu. Han-sik, wa vyaka 72, wa ku South Korea, wangukamba kuti: “Ini ndi muwolu wangu tidana akukota ndipuso ŵana kuti tizichezi nawu pamwenga kurya nawu chakurya.”

Munthu yo watanja ŵanthu, wakambiskana nawu. Kukambiskana nkhwakukhumbika, kweni tikhumbika so kuti tivwisiyengi asani anyidu alongoro nasi. Mulongongi kuti muŵanaŵaniya anyinu. Helena, wa vyaka 71, wa ku Mozambique, wangukamba kuti: “Ndichita vinthu mwaubwezi ndi ŵanthu ndipu nditiŵatumbika. Ndivwisiya vo akamba kuti ndiziŵi maŵanaŵanu ngawu ndipuso vo atanja.” José, wa vyaka 73, wa ku Brazil, wangukamba kuti: “Ŵanthu atanja munthu yo watiŵavwisiya ndipuso kuŵalongo kuti watiŵaŵanaŵaniya. Atanja so munthu yo wakamba mazu ngakuchiska ngapanyengu yaki kweniso wakuseka ndi ŵanthu.”

Asani mulongoro ndi ŵanthu, yesesani kuti ‘mazu nginu ngajengi ngakunowa nge kuti mwadiraku mche.’ (Ŵakolose 4:6) Mukambengi vinthu vakuchiska anyinu.

MUWONGENGI: “Longoni kuti muwonga.” (Ŵakolose 3:15) Muwongengi asani ŵanthu atikuwovyani. Venivi vingakuwovani kuti muyanjanengi ukongwa ndi ŵanthu. Marie-Paule, wa vyaka 74, wa ku Canada, wangukamba kuti: “Ini ndi murumu wangu tikusama munyumba yikulu yo tajanga. Sonu tija mukanyumba kamana. Anyidu angutiwovya ukongwa pa nyengu yo tasamanga. Tawonanga kuti tafikangapu cha kuŵawonga. Mwaviyo, taŵatumiziyanga makadi ngakuŵawonga ndipu anyaki taŵadananga kuti aziryi nasi chakurya. Jae-won, wa vyaka 76, wa ku South Korea, wanguwonga ukongwa chifukwa cha kumunyamuwa pa galimotu kuluta nayu ku Nyumba ya Ufumu. Iyu wangukamba kuti: “Ndiwonga ukongwa ndipu ndipereka ndalama kuti asazgi pa zo aguliyengi mafuta nga galimotu. Nyengu zinyaki nditiŵapasa vawanangwa pamoza ndi kalata yakuŵawonga.”

Chinthu chikulu cho mutenere kuwonga ndi umoyu wo mwenawu. Fumu yazeru Solomoni yingulemba kuti: “Galu wamoyu ngwamampha kuluska nkharamu yakufwa.” (Wakutawula 9:4) Mwaviyo, kuja ndi maŵanaŵanu ngakwenere kweniso kuzomerezga kuti tingafiska cha kuchita vinthu vinyaki vo tachitanga kali kungatiwovya kuti tikondwengi chinanga kuti tikukota.