Kutuliya mu 1948 mpaka kukwambiriya kwa vyaka va mu ma 1990, ku South Africa ŵanthu asankhananga ukongwa chifukwa cha nkhani za ndali. a Pa nyengu yeniyi, ŵanthu amitundu yinyaki aŵachitiyanga nkhaza kweniso vinthu vambula urunji. Kallie, yo amudananga kuti “mukaladi” wangukamba kuti: “Ŵanthu afipa nawu so asankhananga ŵijaŵija.”

 Akaboni aku Yehova ku South Africa atuliya mu ŵanthu a midawuku yakupambanapambana. Kumbi achitanga wuli vinthu pa nyengu yo mucharu chawu mwenga sankhu? Nanga mbiri yawu yititisambizanji?

 Ku South Africa, ŵanthu anyaki wo achiskanga jalidu la kusankhana mtundu angwamba kuchita viwoneseru. Anandi mwa ŵanthu wo achitanga viwoneseru vakususkana ndi marangu nga boma amangikanga ndipu anyaki abayikanga. Venivi vinguchitiska kuti ŵanthu wo asuskanga boma achitengi vinthu vankhaza ukongwa. Kweni mwakupambana ndi ŵanthu ŵenaŵa, Akaboni aku Yehova avwiyanga marangu nga boma ndipu achitangaku nawu cha viwoneseru pamwenga kukhumba kuti boma lisinthi. Yiwu ayezganga Akhristu a munyengu ya akutumika wo angulutirizga ‘kujithereska ku ŵaraŵara amazaza.’—Aroma 13:1, 2.

 Kanandi, Akaboni aku Yehova achichizgikanga kuti alongo chigaŵa cho ŵali kweniso kuti aseleriyengemu mu vandali. Kweni kuchita venivi kwatingi kuŵachitiskengi kuti nawu achitengi vinthu vankhaza vo vatingi vichitiskengi kuti apumanengi ndi Akhristu anyawu. Mwakuyeruzgiyapu, Thembsie wangukamba kuti: “Mu 1976, ŵana anandi a sukulu ku ma yunivesite achichizgikanga kuti asere kagulu ka ndali. Mu kagulu kenaka ŵana a sukulu ayendanga nyumba ndi nyumba kufufuza ŵana a sukulu anyawu kuti nawu asere mukagulu kenaka. Asani wakana kusere, awotchanga nyumba yinu pamwenga kukupuma mpaka kukubaya.” Mulongozgi munyaki wa ndali yo wenga wa chipani chakususka boma wangukambiya Kaboni munyaki zina laki Theophilus kuti: “Asani taŵathereska pe azungu yaŵa, tazakukubayani anganya yimwi chifukwa mutichirwiya nkhondu cha charu chinu.”

 Chinanga kuti penga masuzgu nganandi chifukwa cha sankhu, Akaboni aku Yehova ku South Africa angulutirizga mbwenu kuwungana pamoza kuti asopi Yehova. (Aheberi 10:24, 25) Chifukwa cha sankhu, ŵanthu anyaki ŵenga akavu ukongwa ndipu venivi vachitisanga kuti mipingu yinyaki yiŵevi Nyumba za Ufumu. b Munthu munyaki zina laki Enver wangukamba kuti: “Kwa vyaka vinandi, tachitanga kupanga renti malu ngambula kuwoneka umampha. Mwaviyo ada angupereka nyumba yidu kuti muchitikiyengi maunganu nga mpingu. Ndipu kaŵi pasabata, nyumba yidu yasambukanga Nyumba ya Ufumu. Nyengu zinyaki tajanga ndi ŵanthu akujumpha 100 mu nyumba yidu. Ndipu asani maunganu ngamala, takondwanga ukongwa chifukwa chakuŵalonde wosi.”

 Abali angusaniya nthowa yinyaki yamampha ukongwa yakumaliyana ndi masuzgu ngo ngengapu chifukwa cha sankhu. Mwakuyeruzgiyapu, Muchigaŵa cha Limpopo, mubali munyaki wachingelezi wangupempheka kuti wakakambi nkhani pa unganu wadera wo wachitikiyanga muchigaŵa cha ŵanthu afipa, kweni angumukaniza kusere. Venivi vati vachitika, mubali uyu wanguluta ku mweneku wa famu yo yenga pafupi ndi malu nga ŵanthu afipa ko kwachitikiyanga unganu ndipu wosi ŵaŵi angupangana vakuchita. Ŵanthu pa unganu wadera uwu anguja kurwandi linyaki la mpanda wa mweneku wa famu, ndipu mubali wachingelezi uyu nayu wenga kuseri kwa mpanda wenuwu.

 Munyengu ya sankhu yeniyi, mtundu wewosi wajanga kuchigaŵa chaki. Mwaviyo, vigaŵa va mipingu vagaŵikanga mwakukoliyana ndi ŵanthu amtundu umoza wo ajanga kuchigaŵa cho. Abali akhumbikanga kuja ambula sankhu asani anozgekeresa apharazgi kuti asere mu uteŵeti wakumunda. Mwakuyeruzgiyapu, abali ndi azichi akumananga ndi masuzgu ngakulu asani apharazga muchigaŵa chakuti ntchawu cha. Munthu munyaki zina laki Krish yo amudananga kuti waku “India” wangukamba kuti: “Kanandi, pengavi malu ngo ŵanthu afipa azomerezekanga kuti angagona chinanga ungaŵa usiku umoza. Mwaviyo, tagonanga waka mu magalimotu ngidu pamwenga pasi pa vimiti.” Iyu wangukamba so kuti: “Asani tayuka mlenji, tachisambanga ku mabafa ngo ngenga pa malu ngakumwisiyapu mafuta. Chinanga kuti nyengu zinyaki malu ngenanga ngalembekanga kuti nga ‘Azungu Pe’. Chinanga kuti venga viyo, apharazgi alutanga mbwenu mu uteŵeti ndipu akondwanga kupharazgiya ŵanthu anandi a mitima yamampha ku madera ngakumuzi.”

 Chinanga kuti penga masuzgu ngosi ngenanga, chiŵerengeru cha ŵanthu aku Yehova chasazgikiyangakusazgikiyangaku. Dangu lakuti ŵanthu asankhanengi mtundu lati lajalikiskika mu 1948, ku South Africa kwenga apharazgi 4,831. Kweni dangu ili lati lamala mu 1994, chiŵerengeru cha apharazgi chingufika pa 58,729. Kutuliya pa nyengu yeniyi, chiŵerengeru ichi chilutirizga kukwera. Mwakuyeruzgiyapu, mu 2021, ku South Africa chiŵerengeru cha apharazgi chingufika pa 100,112.

 Mu nyengu ya sankhu, Akaboni aku Yehova ku South Africa ajanga mucharu cho chaziŵikanga kuti chichichizga ŵanthu kuti asankhanengi mtundu. Abali ndi azichi mu charu ichi ayesesanga kwanja kweniso kuchita vinthu mwakukoliyana ndi ŵanthu amitundu yosi. Yiwu achitanga venivi mwakusambiza kweniso kulondo fundu za mu Bayibolu. (Machitidu 10:34, 35) Chinanga kuti ŵanthu wosi atinkhananga, kweni yiwu akoliyananga chifukwa cha chanju.—Yohane 13:34, 35.

 Mu 1993, Akaboni aku Yehova anguchitiska unganu wa ŵanthu amitundu yosi ku South Africa. Mulongozgi munyaki wa ndali wakuziŵika umampha, wanguwona Akaboni aku Yehova a ku South Africa achilondere mwachanju kweniso kuhaga abali ndi azichi akutuliya mu vyaru vinyaki pa chiŵaza cha ndegi. Iyu wanguti: “Asani tosi tenga akukoliyana nge mo yimwi muchitiya, mphanyi tikumalisa kali masuzgu ngo tenangu.”