Zintu zili kujulu aanyika zilibambikene. Imwi magazini yakaamba kuti: “Milalabungu (Galaxies) tiimwayidwe luzutu pe kujulu pesi ibambidwe kabotu-kabotu.” Zyakachitika biyeni kuti ibambikane oobu? Bazyasayensi basyoma kuti eezi zyakachitika akaambo kazintu zitaboneki (dark matter). Zintu eezi zitaboneki zigwasya milalabungu kuti ikonzye kukkala aandawu mpiyeelede kuba.

Zyakachitika biyeni kuti zintu zili kujulu aanyika zibambikane oobu? Ubonaanga zyakachitika azilikke na kakutakwe Mulengi? Bona zyakaambwa a-Allan Sandage mupati wabazyasayensi balanga-langa zintu zyamujulu. Allan wakazibinkene loko muminyaka iili 100 yayinda alubo wakali kusyoma muli Leza.

 Wakati: “Ndakabona kuti tazikwe mutwe pe kuti ndisyome kuti zyakalichitikila kuti zintu eezi zibambikane oobu. Kweelede kuti kuli chakapa kuti zibambikane.”

Zintu zili kujulu aanyika zigwasya zimwi kuti zizumanane kupona. Muchikozyano, zuba lipya munzila iilikabotu. Kaansinga manguzu aapa kuti zuba lipye kabotu akacheya nikuli zuba teelyakabawo pe. Alubo kaansinga manguzu aaya akavulisya nikuli zuba talichiwope.

Alubo kuli manguzu aagwasya zintu zili kujulu azili aanyika kuchitila kuti zimwi zizumanane kupona. Umwi wazyasayensi uutegwa Anil Ananthaswamy wakaamba kuti: “Kaansinga manguzu aayo mache nikuli nyenyeezi, mapulaneti amilalabungu taziwope. Alubo nikuli taakwe zintu zipona pe.”

Zintu zili kujulu aanyika zipa kuti nyika yeelele kuba muunzi wabantu. Nyika ilaamoya amaanzi aayelede alubo ilaamweezi uuyigwasya kuti ikkale aandawu yayo. Magazini iitegwa National Geographic yakaamba kuti: “Zintu zyoonse zili munyika kuswaanizya azintu zipona zyakapa kuti bazyasayensi babone kuti nyika njiyo luzutu yeelela kukkalwa aabantu.” *

Kweendelana azyakaambwa awumwi wazyasayensi, zuba amapulaneti aalizyungulukide zili kule loko azimwi nyenyeezi zili mukkondo lyabasimpongo. Kutantamukana nkuzichitide zintu eezi kupa kuti tukonzye kupona aanyika. Kaansinga tukkala aafwiifwi anyenyeezi eezyo, katuli aakati kakkondo lyabasimpongo naakuti kumbali aalyo nikuli twakayaya anguzu zyakukasaala zizwa kuzuba. Pesi nyika iili aandawu iilikabotu iipa kuti zintu zikonzye kuzumanana kupona.

Kweendelana aluzibo ndwaakajana atala azintu zili kujulu aanyika ambuzibeleka, wazyasayensi uutegwa Paul Davies wakaamba kuti: “Tandisyomi pe kuti zyakalichitikila azilikke kuti bantu bakonzye kupona aanyika. . . . Zilaantanganana kuti muntu wakabalenga wakali aamakanze.” Davies tayiisyi kuti Leza nguwe wakalenga zintu zili kujulu aanyika kuswaanizya abantu, pesi iwe uyeeyaanzi? Zintu zili kujulu aanyika zibambidwe munzila iipa kuti kube zintu zipona. Nzila njizibambidwaayo teebumboni na butondeezya kuti zyakalengwa biya?