1. Niinzi chituumbulizya chijanika muBbayibbele?

NGA ULAYANDA na kuti bantu bayeeyele mbubede kwiinda mukulanga chikanda chako, bupati bwamubili wako ambubede kumeso? Tukooyanda pe. Kulawumbulizya kuziba kuti Jehova taboni mbutubede kwiinda mukulanga mbutuboneka aanze. Muchikozyano, Jehova wakabuzya Samiyele kuti umwi wabana baJese wakali kuyooba mwaami waIsrayeli pesi taakamubuzya pe kuti ngwani wakali kuyooba mwaami. Chiindi Samiyele naakabona bana baJese, taakabona zintu zyakali kubonwa aJehova pe. Naakabona mwana wakusaanguna waJese, wakati: “Masimpe ooyu ngomunanike wa Jehova.” Eliyabbu kwakali kumweelela kuba mwaami. Pesi “Jehova wakati kuli Samuele: ‘Utalangi mbwaboneka pe alimwi abulamfwu bwakwe, nkaambo ndamukaka.’” Twiiyaanzi? Jehova wakayungizya kuti: “Muntu ubona buyo zilibonya ameso, pele Jehova ubona zili mumoyo.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Kweendelana alugwalo lwa Johane 7:24, nkamboonzi nituteelede kuyeeyela mbabede muntu kwiinda mukulanga mbaboneka aanze? Amba chikozyano.

² Akaambo kakuti tulaachibi, tulaachiimbo chakufwambaana kuyeeyela mbubabede bamwi kwiinda mukulanga mbubaboneka anze. (Bala Johane 7:24.) Nziche nzitukonzya kuziba atala amuntu kuti twalanga mbaboneka aanze. Muchikozyano, nikuba dokotela ulaaluzibo ulakonzya kuziba zintu ziche biyo kuti walanga mbaboneka muntu ulikuchiswa. Pesi weelede kumuswiilila kuti azibe penzi lyakwe, mbalimvwa achiimo chakwe. Ulakonzya kubelesya munchina kuchitila kuti abone zili mukati. Kuti waleka kuchita oobo ulakonzya kupa muntu uuchiswa munsamu uteendelani abulwazi bwakwe. Munzila iikozyenie, tatukonzyi pe kuziba mbubabede bakombima kwiinda mukulanga mbubaboneka aanze  luzutu. Pesi tweelede kubeleka changuzu kuti tuzibe mbubabede mukati. Nichoonzyo kuti tatuzoofwi twamvwisisisya mbubalimvwa mbuli mbachita Jehova nkaambo tatukonzyi pe kuziba zili mumyoyo yabantu. Pesi tulakonzya kutobelezya Jehova. Biyeni?

3. Zikozyano zijanika muBbayibbele nzitutayiye nga zilatugwasya biyeni kuti tutobelezye Jehova?

³ Jehova ubajata biyeni bakombi bakwe? Ulabaswiilila. Ulamvwisisisya chiimo chabo azyakabachitikila mubuumi bwabo. Alubo ubafwida luzyalo. Atubone kuti Jehova wakabajata biyeni bakombi bakwe bachiindi baswaanizya Jona, Eliya, Hagare aLoti alubo tulabona kuti nga tulachitobelezya biyeni chikozyano chakwe munzila njitweelede kubajataayo bakwesu.

4. Niinzi chinga chilapa kuti tubonaanga Jona taakali kusyomeka pe?

⁴ Mukubona kwesu, tulakonzya kubonaanga Jona taakali kusyomeka pe. Jehova wakatuma Jona kuti akaambilizye mulumbe walubeta kuNineve. Pesi Jona takaswiilila pe, wakatanta bwaato akuchijila kuTarisi, “kuzwa kumbele lya Jehova.” (Jon. 1:1-3) Kaansinga nduwe, wakali kunoomutuma lubo na Jona? Amwi teewayinoomutuma pe. Pesi Jehova wakabona kakweelela kumutuma lubo.—Jon. 3:1, 2.

5. Twiiyaanzi kumajwi akaambwa aJona alembedwe muli Jona 2:1, 2, 9?

⁵ Jona wakatondeezya mbaakabede choonzyo munkombyo yakwe. (Bala Jona 2:1, 2, 9.) Zilaantanganana kuti Jona wakakomba kwaziindi zyiingi. Nkombyo yakwe kali mubula bwamuswi itugwasya kubona mbaakabede Jona. Majwi aakwe atondeezya kuti wakali kulibombya, kulumba alubo wakalilipedelede kubelekela Jehova. Nkinkaako Jehova taakalanga zintu nzyaakabisya Jona pesi wakazumanana kumubona mbuli mupolofita wakwe.

6. Nkamboonzi nikuyandikana kuti tuswiilisisye bamwi nibali kwaambuula?

⁶ Tweelede kuba amoyo mulamfu alubo tulibombye kuti tukonzye kubaswiilisisya bamwi. Atubone twaambo tutatu tutondeezya kuti kuswiilila bamwi kulagwasya. Kakusaanguna, tatunoofwambaani kuyeeyela bantu zintu zitali nzizyo pe. Kabili, tulakonzya kuziba mbubalimvwa akuziba twaambo tupa kuti bachite zimwi zintu, kuchita oobo kuyootugwasya kuti tubafwide nsoni. Alubo kaambo kachitatu, tuyoopa kuti bakonzye kwiiya  chimwi chintu atala abuntu bwabo. Chimwi chiindi muntu ulakonzya kumvwisisisya mbalimvwa kuti waambuula awumwi muntu. (Tus. 20:5) Umwi mwaalu wakuAsia wakati: “Chimwi chiindi ndakafwambaana kuyeeyela umwi muchizi zintu zitali nzizyo. Ndakabuzya umwi muchizi kuti weelede kubelekela kupa nsandulo zilikabotu kumiswaangano. Mukuya kwachiindi ndakazooziba kuti muchizi ooyu wakali kubeleka changuzu kupa nsandulo nkaambo taakali kukonzya pe kubala kabotu.” Nkinkaako kuyandikana loko kuti mwaalu umwi awumwi aamvwe “kabotu makani” katanapa lulayo.—Tus. 18:13.

7. Twiiyaanzi kunzila Jehova njaakamujataayo Eliya?

⁷ Bamwi bakwesu abachizi kulakonzya kubayumina kwaambuula atala ambubalimvwa akaambo kazintu zyakabachitikila naakuti buntu bwabo. Nga tulachita biyeni kuti kubawubile kutubuzya zili aansi amyoyo yabo? Atuyeeye nzila Jehova njaakamujataayo Eliya chiindi naakali kuchija Jezebbeli. Nikwakayinda mazuba miingi, Eliya wakazoobuzya Wisi wakujulu mbaakali kulimvwa. Jehova wakamuswiilisisya Eliya. Alubo wakamusungwaazya kwiinda mukumupa mulimu uuyandikana. (1 Bam. 19:1-18) Kulakonzya kutola chiindi kuti bakwesu baangunuke kwaambuula andiswe alubo kuti baangunuka, bayootubuzya mbubalimvwa. Kuti twatobelezya Jehova kwiinda mukuba amoyo mulamfu, bamwi bayoowangunuka kutubuzya mbubalimvwa. Kuti bakombima baangunuka kutubuzya mbubalimvwa, tweelede kubaswiilisisya.

8. Kweendelana alugwalo lwa Matalikilo 16:7-13, Jehova wakamugwasya biyeni Hagare?

⁸ Sarai wakapa Hagare mubeleki wakwe kuti abe mwanakazi waAbramu pesi Hagare wakachita chabufuba-fuba chiindi naakaba abula kwiinda mukusampawula Sarai nkaambo taakali amwana pe. Sarai wakatalika kumupenzya Hagare zyakuti wakachija. (Matl. 16:4-6) Kuti twabelesya maboneno eesu, tulakonzya kwaamba kuti Hagare wakajana nzyaakali kuyanda. Pesi Jehova wakabona zyiingi kuli Hagare. Wakatuma mungelo kuti amugwasye. Mungelo wakamugwasya kuti achinche buntu bakwe alubo wakamulongezya. Hagare wakabona kuti Jehova wakalimubwene akuti wakalichizi chiimo chakwe. Wakaamba Jehova kuti: “Uli Leza uubona, . . . ooyo uundibona.”—Bala Matalikilo 16:7-13.

9. Niinzi Jehova nchaakamvwisisisya chiindi naakali kugwasya Hagare?

⁹ Niinzi Jehova nchaakabona kuli Hagare? Wakamwizi kuzwa chiindi alubo wakali kuzibona nzyaakali kuswaana. (Tus. 15:3) Hagare wakali munaEgepita wakali kukkala amaHebrayo. Chimwi chiindi wakali kulimvwa mbuli mweenzu na? Wakali kuyeeya kulimbabo na naakuti bamumpuli yakwe? Alubo teenguwe alikke wakali mwanakazi waAbramu. Chiindi, bakombi baJehova bakali kukwata banakazi biingi. Pesi eezi teenzyaakali kuyanda pe Jehova. (Mt. 19:4-6) Tazigambyi pe kuti kwaalika kupa kuti banakazi babe abbivwe akuti bazondane. Jehova wakalizi kuti teekwakali kabotu pe kuti Hagare atalemeki Sarai pesi wakamvwisisisya mbaakali kulimvwa alubo wakamugwasya munzila yaluyando.

10. Nga tulachita biyeni kuti tubazibe kabotu bakwesu abachizi?

¹⁰ Tulakonzya kutobelezya Jehova kwiinda mukumvwisisisya bamwi. Bazibe kabotu bakwesu abachizi. Ambulaabo miswaangano kayitanasaanguna aniyamana, belekaabo mumulimu wakukambawuka alubo kuti kazikonzeka batambe kuti muzoolye aamwi. Kuti wachita oobo, ulabona kuti muchizi ubonekaanga  taajayiliki pe ulaabweeme, mukwesu ngubonaanga uyandisya bunoti uyandisya kutambula beenzu naakuti mpuli ikkala kayinonoka kumiswaangano ilikukazigwa. (Job. 6:29) Pesi tatweelede ‘kunjililila twaambo tutatujatikizyi.’ (1 Tim. 5:13) Nikuba boobo, kulagwasya kubaziba kabotu bakwesu abachizi alubo tweelede kuziba zintu zipa kuti kabali abuntu mbubalaabo.

11. Nkamboonzi baalu nibeelede kuziziba kabotu mbelele zyabo?

¹¹ Kuyandikana kapati kuti baalu babazibe kabotu bakwesu abachizi bali mumbungano yabo. Atubone chikozyano chamukwesu utegwa Artur wakali mulangizi wabbazu. Kabali babili awumwi mukwesu bakaswaya umwi muchizi wakali kubonekaanga ulaabweeme. Artur wakaamba kuti: “Wakatubuzya kuti wakafwidwa mulumaakwe kakuli kwayinda minyaka miche kabakwetene.” Alubo wakayungizya kuti, “Nikuba kuti wakali mubuyumu-yumu, wakakonzya kukomezya bana bakwe basimbi babili kabachita kabotu mubukombi. Lino meso aakwe tachiboni kabotu pe alubo uchiswa bulwazi bwadepression. Nikuba boobo muchizi ooyu ulamuyanda Jehova alubo ulaalusyomo lusimide. Twakabona kuti kuli zintu zyiingi nzitukonzya kwiiya kuchikozyano chakwe.” (Flp. 2:3) Mulangizi wabbazu ooyu wakali kutobelezya chikozyano chaJehova. Jehova ulizizi mbelele zyakwe amapenzi ngiziswaana. (Kul. 3:7) Kuti baalu baziziba kabotu mbelele zyabo balakonzya kuzigwasya.

12. Muchizi utegwa Yip Yee wakagwasigwa biyeni chiindi nakamuziba kabotu umwi muchizi?

¹² Kuti twaziba zyakabachitikila bakombima mbitubonaanga tabachiti kabotu, tulakonzya kubafwida luzyalo. Atubone chikozyano. Muchizi utegwa Yip Yee ukkala kuAsia wakati: “Umwi muchizi wamumbungano yesu wakali kwaambwida ajulu. Ndakali kuyeeya kuti talemeki pe. Pesi nitwakazookambawuka aamwi wakandibuzya kuti wakali kukkala kagwasya bazyali bakwe kuuzya baswi kumusika mpawo wakali kwaambwida ajulu kwiitilila makkasitoma.” Yip Yee wakayungizya kuti, “Ndakabona kuti, kuti ndibazibe kabotu bakwesu abachizi ndeelede kuziba zyakabachitikila.” Nisimpe teekuuba pe kubaziba kabotu bakombima, pesi kuti twachita oobo nga tulikuswiilila mulawu wakuti amujule myoyo yanu alubo nga tulikutobelezya chikozyano chaJehova uyanda “bantu boonse.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Kweendelana alugwalo lwa Matalikilo 19:15, 16, bangelo bakachitaanzi chiindi Loti naakali kuwaya-waya alubo nkamboonzi?

¹³ Bangelo babili bakaswaya Loti mpawo bakamubuzya kuti azwe muSodoma ampuli yakwe. Nkamboonzi nakeelede kuzwa? Bakamubuzya kuti: “Tulaunyonyoona munzi ooyu.” (Matl. 19:12, 13) Aachiindi eechi chiyumu Loti wakali kunoonoka kuswiilila malayilile aJehova. Kuseeni buzuba bwakatobela Loti ampuli yakwe teebakayinazwa pe aamuunzi. Bangelo bakamuchenjezya lubo Loti pesi ‘wakachili kuwaya-waya.’ Tulakonzya kubonaanga Loti taakalikwe ndaba pe alubo taakali kuswiilila. Pesi Jehova takwe naakamulekelezya pe. Akaambo kakuti “Jehova wakamufwida lubomba” naakuti luzyalo, bangelo bakajata Loti ampuli yakwe mpawo bakabagwisya aanze amuunzi.—Bala Matalikilo 19:15, 16.

14. Kweelede kuti nkamboonzi Jehova naakamufwida luzyalo Loti?

¹⁴ Kulakonzeka kuti kuli twaambo twiingi twakapa kuti Jehova afwide Loti luzyalo. Amwi Loti wakali kuwaya-waya akaambo kakuti wakali kuyoowa bantu bakali aanze amuunzi. Alubo kuli zimwi zintu zyakali kuyoosya. Kweelede kuti Loti wakalizi kuti kuli baami babili bakawida mumigodi yakali mumumpata wakali afwiifwi. (Matl. 14:8-12) Mbuli muntu wakali ampuli kweelede kuti Loti wakali kukataazikana atala ampuli yakwe. Alubo kweelede kuti wakali ang’anda mbotu muSodoma nkaambo wakali notede. (Matl. 13:5, 6) Pesi ootu teetwaambo twakali kukonzya kupa kuti Loti aleke kuswiilila Jehova. Jehova taakabikkila maanu pe kukutaswiilila kwaLoti pesi wakamubona mbuli muntu “uululeme.”—2 Pet. 2:7, 8.

15. Niinzi nzitweelede kuchita kutali kubayeeyela zintu zitali kabotu bamwi?

¹⁵ Tweelede kumvwisisisya mbubalimvwa bamwi kutali kubayeeyela zintu zitali kabotu atala anzibachita. Muchizi uutegwa Veronica ukkala kuEurope, wakazichita eezi. Wakaamba kuti: “Umwi muchizi wakali kubonekaanga tayandi pe kwaambuula abamwi.” Alubo wakayungizya kuti, “Muchizi ooyu taakali kuyanda  pe kuliswaanizya abamwi. Chimwi chiindi ndakali kuyoowa kwaambuulaawe. Pesi ndakalibuzya kuti ‘kaansinga ndili muchiimo chakwe ndali kunooyanda kuba amweenzuma.’ Nkinkaako ndakayeeya kubuzya mbakali kulimvwa. Mpawo wakaangunuka kundibuzya zyakali mumoyo wakwe. Lino ndakaziba zyiingi atala anguwe.”

16. Nkamboonzi nitweelede kukombela kuti tukonzye kubafwida luzyalo bamwi?

¹⁶ Muntu utuzi kabotu kwiinda boonse nguJehova. (Tus. 15:11) Nkinkaako tweelede kumukumbila kuti atugwasye kubona bantu mbuli mbababona ambutukonzya kubatondeezya luzyalo bamwi. Kukomba kwakagwasya muchizi utegwa Anzhela kuti akonzye kubafwida luzyalo bamwi. Kuli umwi muchizi wamumbungano yabo ngwaakali kukachilwa kumvwananaawe. Anzhela wakaamba kuti: “Kwakali kuuba kumusola muchizi ooyu akusiyana anguwe. Pesi ndakakumbila Jehova kuti andigwasye kuti ndikonzye kumumvwisisisya.” Jehova wakayisandula na nkombyo yaAnzhela? Wakayungizya kuti: “Twakazwa amwi mumulimu wakukambawuka mpawo twakaambuula kwama-awa miingi. Ndakali kumuswiilizya chiindi naakali kwaambuula. Lino tulamvwanana alubo ndililipedelede kumugwasya.”

17. Tweelede kuba amakanze aakuchitaanzi?

¹⁷ Tatweelede kusaluula pe bakombima mbi-tweelede kutondeezya luyando. Boonse baswaanana amapenzi mbuli Jona, Eliya, Hagare aLoti. Chiindi chiingi amwi akkona ngakulyetela. Toonse ngatwalyetela mapenzi ali chimwi chiindi. Nkinkaako kuleelela kuti Jehova atubuzye kuti tufwidilane luzyalo. (1 Pet. 3:8) Kuchita eezi kupa kuti tujatane munyika yoonse. Nkinkaako atube amakanze akubona bamwi mbuli mbababona Jehova kwiinda mukubaswiilizya, kubaziba kabotu akubafwida luzyalo.