1. Chiindi muchizi nalikusala muntu uutazoomukwate, njiili mibuzyo njayelede kulibuzya?

MAKRISTU boonse bali aansi aamutwe uumaninide Jesu Kristu. Pesi kuti muchizi wakwatwa nga wabuzulwidwa amuntu uutamaninide. Teekuuba pe kuchita oobo. Nkinkaako, muchizi nalikusala muntu uutazoomukwate weelede kulibuzya kuti: ‘Niinzi chitondeezya kuti mukwesu ooyu uzooba mutwe wampuli uulikabotu? Ubikka zintu zyabukombi mubusena bwakusaanguna na? Kuti kakutali boobo, niinzi chipa kuti ndibonaanga uzooba mutwe wampuli uulikabotu nitwakwatana?’ Alubo muchizi weelede kulibuzya kuti: ‘Ndili aabuntu buli buyoopa kuti lukwatano lwesu lukazwidilile? Ndilaamoyo mulamfu na alubo ndilapa na? Ndili aabweenzuma busimide na aJehova?’ (Muk. 4:9, 12) Kuti muchizi wasala kabotu katanakwatwa, uyooba aalukwatano lubotezya alubo luyoozwidilila.

2. Tulalanga-langaanzi muchiiyo eechi?

² Bachizi bachiKristu biingi nzikozyano zilikabotu nkaambo balalibombya kubalumi babo. Tweelede kubalumba anzibachita. Kulatubotezya kubelekela Jehova katulaamwi ambabo. Muchiiyo eechi, tulasandula mibuzyo iitatu: (1) Banakazi baswaanana aabuyumu-yumu buli? (2) Nkamboonzi mwanakazi nayelede kulibombya kumulumaakwe? (3) Baalumi abanakazi bachiKristu bayiyaanzi atala ankani yabusilutwe kuzwa kuchikozyano chaJesu, Abbigayeli aMariya mwanakazi waJosefa?

3. Nkamboonzi nikuli buyumu-yumu mulukwatano?

³ Lukwatano nchipo chizwa kuli Leza pesi lubumbwa aabantu batamaninide pe. (1 Joh. 1:8) Akaambo kakuti bantu bakwetene  balaachibi, Bbayibbele lyaamba kuti “banoojisi mapenzi mumibili yabo.” (1 Kor. 7:28) Atubone bumwi buyumu-yumu bukonzya kukachizya mwanakazi kuti alibombye kumulumaakwe.

4. Nkamboonzi banakazi nibakonzya kubonaanga kulibombya kubalumi babo kulakonzya kupa kuti balangilwe aansi?

⁴ Akaambo kanzila njaakakomezegwaayo mwanakazi, ulakonzya kubonaanga kulibombya kumulumaakwe kulakonzya kupa kuti alangilwe aansi. Marisol uukkala kuUnited States wakaamba kuti: “Nkundikkala banakazi bakali kubuzigwa kuti baleelene abalumi babo. Ndilizi kuti Jehova nguwe wakabikka mabambe aabusilutwe alubo wakasala kuti mwanakazi alibombye kumulumaakwe pesi eezi tazyaambi kuti banakazi balangilwe aansi. Nikuba boobo kulandiyumina kuti ndilemeke mulumaangu nkaambo kubusena nkundikkala banakazi basungwaazigwa kuti batachiti oobo.”

5. Ngaali maboneno aateendelani aMagwalo ngibalaawo bamwi atala abanakazi?

⁵ Kusiyana azeezi zyaambwa aajulu, mwanakazi ulakonzya kukwatwa aamwaalumi uuyeeya kuti baalumi mbabo bayandikana kwiinda banakazi. Muchizi uutegwa Ivon uukkala kuSouth America wakaamba kuti: “Muchilawu chesu, baalumi mbabo basaanguna kulya mpawo banakazi bazootobele. Bana basimbi mbabo bajika akuchita milimu yaang’anda. Bana balombe balindila kupegwa chakulya abayina naakuti abachizi babo alubo bana balombe babuzigwa kuti ‘mbamunamuunzi.’” Muchizi uutegwa Yingling uukkala kuAsia wakaamba kuti: “Muchilawu mundikkala muli kaambyo katondeezya kuti banakazi tabeelede kwiiya pe akuti babe aaluzibo lwakuchita iimwi milimu. Balangililwa kuti bachite milimu yoonse yaang’anda alubo tabazumizigwi pe kuti baambe maboneno aabo kubalumi babo.” Maboneno aali boobo tayendelani pe aMagwalo alubo taamubotezyi pe Jehova. Kuti mwaalumi watobelezya maboneno aaya nga ulikutondeezya kuti tamuyandi pe mwanakazi wakwe alubo ngatali kutobelezya chikozyano chaJesu.—Ef. 5:28, 29; 1 Pet. 3:7.

6. Banakazi beelede kuchitaanzi kuti babe aabweenzinyina busimide aJehova?

⁶ Mbuli mbutwakayiya muchiiyo chakayinda, Jehova uyanda kuti baalumi bachiKristu bagwasye mpuli zyabo muzintu zyabukombi, zyakumubili akubatondeezya kuti balabayanda. (1 Tim. 5:8) Nikuba kuti bachizi bali aamilimu myiingi yakuchita pesi beelede kujana chiindi chakukomba kuli Jehova kazizwa aansi aamoyo, chakubala Bbayibbele buzuba abuzuba akuyeeyesesya atala anzibabala. Kuchita oobo teekuuba pe akaambo kakuti bali aazyiingi zyakuchita. Nkinkaako, balakonzya kukatala akubula chiindi chakuti babale Bbayibbele pesi kulayandikana kuti bachite oobo. Nkamboonzi? Nkaambo Jehova uyanda kuti umwi awumwi wesu abe abweenzinyina busimide anguwe.—Mil. 17:27.

7. Niinzi chikonzya kugwasya mwanakazi kuti alibombye kumulumaakwe?

⁷ Zilaantanganana kuti mwanakazi weelede kubeleka changuzu kuti alibombye kumulumaakwe nkaambo tamaninide pe. Kuti mwanakazi kumuubile kuti alibombye kumulumaakwe, weelede kumvwisisisya kuti nkamboonzi Jehova naakabikka mabambe aakuti azulwidwe amulumaakwe.

8. Kweendelana alugwalo lwa Baefeso 5:22-24, nkamboonzi banakazi bachiKristu nibalemeka balumi babo?

⁸ Banakazi bachiKristu balabalemeka balumi babo akaambo kakuti Jehova uyanda kuti bachite oobo. (Bala Baefeso 5:22-24.) Alubo banakazi basala kuswiilila mulawu ooyo  ngubakapegwa akaambo kakuti balizi kuti Jehova ulabayanda akuti uyanda kuti zintu zibeendele kabotu.—Dt. 6:24; 1 Joh. 5:3.

9. Niinzi zichitika kuti mwanakazi walibombya kumulumaakwe?

⁹ Bantu batakombi Jehova basungwaazya banakazi kuti bataswiilili mulawu waJehova akuti babonaanga kulibombya kubalumi babo kupa kuti balangilwe aansi. Zilaantanganana kuti bantu aaba baamba oobo akaambo kakuti tabamuzi pe Leza. Jehova taakapa banakazi mulawu ooyu kayanda kuti badyaamininwe. Mwanakazi uubeleka changuzu kuti alemeke mulumaakwe, upa kuti mumpuli yakwe mube luumuno. (Int. 119:165) Nzyachita zilamugwasya alubo zigwasya mulumaakwe abana bakwe.

10. Twiiyaanzi kuzwa kuli zyakaambwa aaCarol?

¹⁰ Mwanakazi uulibombya kumulumaakwe nikuba kuti tamaninide pe utondeezya kuti ulamuyanda akumulemeka Jehova nkaambo nguwe wakabikka mabambe aabusilutwe. Carol uukkala kuSouth America wakati: “Ndilizi kuti mulumaangu chimwi chiindi ulalubizya.” Alubo wakayungizya kuti: “Nzila njindikubonaayo kulubizya kwakwe itondeezya kuti ndili aabweenzinyina buli biyeni aJehova. Nkinkaako, tandileki pe kumulemeka mulumaangu nikuba kuti walubizya nkaambo kuchita oobo kubotezya Jehova.”

11. Niinzi zigwasya muchizi uutegwa Aneese kuti abe muntu uulekelela alubo twiiyaanzi kuzwa kuli nzyaakaamba?

¹¹ Kulakonzya kumuyumina mwanakazi kulemeka mulumaakwe kuti kabonaanga mulumaakwe tamuswiilizyi pe chiindi naamba mbalimvwa azintu zimukataazya. Muchizi uutegwa Aneese wakaamba nzyaachita kuti mulumaakwe wachita oobo. Wakati: “Ngandeezya kuti nditamunyemeni pe nkaambo ndilizi kuti toonse tulalubizya. Ndileezya kutobelezya chikozyano chaJehova chakulekelela amoyo woonse. Kulekelela kupa kuti nditakataazikani loko.” (Int. 86:5) Kuti mwanakazi kalekelela zilamugwasya kuti kube kuuba kulibombya kumulumaakwe.

12. MuBbayibbele mujanika zikozyano zili biyeni?

¹² Bamwi bantu babonaanga muntu uulibombya ulayoowa pesi maboneno aaya teengachoonzyo  pe. MuBbayibbele muli zikozyano zyiingi zyabantu bakali kulibombya pesi bakali aachibindi. Atulange-lange nzitwiiya kuzwa kuchikozyano chaJesu, Abbigayeli aMariya.

13. Nkamboonzi Jesu nalibombya kuli Jehova? Pandulula.

¹³ Jesu ulalibombya kuli Jehova kutali akaambo kakuti taakwe luzibo pe. Nzila njaakali kuyiisyaayo Jesu yakatondeezya kuti ulaaluzibo. (Joh. 7:45, 46) Jehova wakazumina kubelekaamwi aJesu kukulenga zintu zyoonse nkaambo wakalizi kuti Jesu ulaaluzibo lwakuchita imwi milimu. (Tus. 8:30; Heb. 1:2-4) Jesu naakabusigwa, Jehova wakamupa “nguzu zyoonse kujulu alimwi aanyika.” (Mt. 28:18) Nikuba kuti Jesu ulaaluzibo lwakuchita imwi milimu pesi ulangilila kuzulwidwa aJehova. Nkamboonzi? Nkaambo ulamuyanda Wisi.—Joh. 14:31.

14. Baalumi bayiyaanzi (a) kuzwa kunzila Jehova njababonaayo banakazi? (b) kumajwi aalembedwe muli Tusimpi 31?

¹⁴ Baalumi bayiyaanzi? Jehova taakabikka mabambe aakuti banakazi balibombye kubalumi babo akaambo kakuti banakazi tabayandikani pe kwiinda baalumi. Pesi Jehova wakatondeezya aantanganana kuti banakazi abaalumi balayandikana boonse nkaambo wakasala bamwi banakazi kuti bakeendelezye aJesu kujulu. (Gal. 3:26-29) Jehova wakatondeezya kuti ulamusyoma Mwanaakwe kwiinda mukumupa manguzu aakuti azulwide. Munzila iikozyenie, mwaalumi musongo upa mwanakazi wakwe manguzu aakuti achite imwi milimu. Bbayibbele lyaamba imwi milimu iikonzya kuchitwa amwanakazi uulikabotu, iiswaanizya kupa bamung’anda yakwe milimu, kuula akuuzya naakuti kuchita bbizinesi. (Bala Tusimpi 31:15, 16, 18.) Mwanakazi teemuzike pe zyakuti teelede kwaamba nzyayeeya. Pesi mulumaakwe weelede kumusyoma akumuswiilizya chiindi naamba nzyayeeya. (Bala Tusimpi 31:11, 26, 27.) Kuti mwaalumi wamujata munzila iili boobu mwanakazi wakwe kuyoomuubila kuti amulemeke.

15. Banakazi bayiyaanzi kuzwa kuchikozyano chaJesu?

¹⁵ Banakazi bayiyaanzi? Nikuba kuti Jesu wakachita milimu myiingi mipati pesi kulibombya kuli Jehova taakwe naakakubona mbuli kuti nkudyaamininwa. (1 Kor. 15:28; Flp. 2:5, 6) Munzila iikozyenie, mwanakazi uutobelezya chikozyano chaJesu taboni kulibombya kumulumaakwe kakuli kudyaamininwa. Pesi ulalibombya akaambo kakuti ulamuyanda mulumaakwe alubo uyanda Jehova akumulemeka.

16. Kweendelana alugwalo lwa 1 Samuele 25:3, 23-28, mbuubuli buyumu-yumu mbwaakali aabo Abbigayeli? (Langa chifanikisyo chili achivumbyo.)

¹⁶ Abbigayeli wakakwetwe aamwaalumi uutegwa Nabbala. Nabbala wakali muntu uutakwe ndaba pe abamwi, uulisumpula alubo uutalumbi. Pesi Abbigayeli taakwe naakayeeya kulekana amulumaakwe. Wakali kukonzya kulekela Davida abaalumi mbaakalaabo kuti bajaye mulumaakwe. Pesi wakabweza ntaamu kuti akwabilile Nabbala abamung’anda yakwe. Amuyeeye kuti zyakali kuyanda chibindi chilibiyeni kuti Abbigayeli akayimikile kunembo lyabaalumi basinkondo bali 400 akuti akonzye kwaambuula aDavida munzila yabulemu. Alubo Abbigayeli wakazumina kubweza mulandu wamulumaakwe kuti ube wakwe. (Bala 1 Samuele 25:3, 23-28.) Davida wakazoobona kuti Jehova wakabelesya mwanakazi ooyu ulaachibindi kuti amugwasye kuti atachiti mulandu.

17. Baalumi bayiyaanzi kuzwa kulwaano lwaDavida aAbbigayeli?

¹⁷ Baalumi bayiyaanzi? Abbigayeli wakali mwanakazi musongo. Nkinkaako, Davida wakabona kuti bwakali busongo kuti amuswiilile.  Eezi zyakamugwasya Davida kuti atabi amulandu waganzi. Munzila iikozyenie, mwaalumi musongo ulazibikkila maanu nzyayeeya mwanakazi wakwe katanasala zyakuchita. Chimwi chiindi zyaambwa amwanakazi wakwe zilakonzya kumugwasya kuti atasali munzila yabufuba-fuba.

18. Banakazi bayiyaanzi kuzwa kuchikozyano chaAbbigayeli?

¹⁸ Banakazi bayiyaanzi? Mwanakazi uuyanda Jehova akumulemeka ulakonzya kugwasya mpuli yakwe nikuba kuti mulumaakwe takombi Jehova naakuti taponi kweendelana amilawu yakwe. Takooyanduula nzila yakuti alekane amulumaakwe. Pesi kumuswiilila akulibombya kulakonzya kugwasya mulumaakwe kuti ayande kwiiya atala aJehova. (1 Pet. 3:1, 2) Nikuba kuti mulumaakwe taasala kwiiya atala aJehova pesi mwanakazi unoozi kuti kuswiilila kwakwe akulemeka mulumaakwe kubotezya Jehova.

19. Muzyiimo zili biyeni mwanakazi mwateelede kuswiilila mulumaakwe?

¹⁹ Nikuba kuti mwanakazi ulalibombya kumulumaakwe pesi tayelede kuzumina kuti mulumaakwe wamubuzya kuti asotoke mulawu waLeza. Muchikozyano, mulumaakwe ulakonzya kumubuzya kuti abbe, abeje naakuti kuchita chimwi chintu chiteendelani aaMagwalo. Mbuli maKristu boonse, bachizi bakwetwe beelede kuyeeya kuti muntu wakusaanguna ngubeelede kuswiilila nguJehova Leza. Nkinkaako, kuti muchizi wakumbilwa kuti achite chimwi chintu chiteendelani aaMagwalo, weelede kukaka akupandulula munzila yabulemu kuti nkamboonzi natayandi kuchita oobo.—Mil. 5:29.

20. Tuzizi biyeni kuti Mariya wakali aabweenzinyina busimide aJehova?

²⁰ Mariya wakali aabweenzinyina busimide aJehova. Wakaazi kabotu Magwalo. Chiindi Mariya naakali kwaambuula aElizabbeti wakaamba majwi aajanika muMagwalo aachiHebbrayo kwaziindi zyiinda ku20. (Lk. 1:46-55) Yeeya atala azeezi: Nikuba kuti Mariya wakali wasyomezegwa kukwatwa aJosefa pesi mungelo waJehova teewakaboneka kuli Josefa pe pesi wakaboneka kuli Mariya akumubuzya kuti wakali kuyoozyala Mwana waLeza. (Lk. 1:26-33) Jehova wakalimuzi kabotu Mariya  alubo wakali aachoonzyo chakuti wakali kuyoomuyanda akumukomezya kabotu Mwanaakwe. Alubo zilaantanganana kuti Mariya wakazumanana kuba abweenzinyina bulikabotu aJehova nikuba chiindi Jesu naakafwa akubusigwa kuti abweede kujulu.—Mil. 1:14.

21. Baalumi bayiyaanzi kuzwa kuchikozyano chaMariya?

²¹ Baalumi bayiyaanzi? Mwaalumi musongo ulabotelwa kuti mwanakazi wakwe kaazi kabotu Magwalo. Tamunyemeni pe kayeeya kuti uyanda kumubwezela mulimu wakwe wakuzulwida. Pesi ulizi kuti, kuti mwanakazi wakwe kaazi kabotu Magwalo amalayilile aali muBbayibbele, zigwasya mpuli yoonse. Nikuba kuti mwanakazi kayiide kwiinda mulumaakwe pesi mwaalumi nguwe weelede kuzulwida mpuli mumilimu yabukombi kuswaanizya akukomba kwampuli.—Ef. 6:4.

22. Banakazi bayiyaanzi kuzwa kuchikozyano chaMariya?

²² Banakazi bayiyaanzi? Nikuba kuti mwanakazi weelede kulibombya kumulumaakwe pesi kuli nzyayelede kuchita kuti abe alusyomo lusimide. (Gal. 6:5) Eezi zyaamba kuti mwanakazi weelede kujana chiindi chakubala Bbayibbele akuyeeyesesya kali alikke. Eezi ziyoomugwasya kuti azumanane kuyanda Jehova akumulemeka akuti alibombye kumulumaakwe.

23. Kulibombya kwabanakazi kugwasya biyeni?

²³ Banakazi basala kulibombya kubalumi babo akaambo kakuti bayanda Jehova balabotelwa kwiinda aabo basala kutalemeka mabambe aJehova aabusilutwe. Chikozyano chabo chilakonzya kugwasya bakwesu abachizi bachikula. Alubo bapa kuti mumpuli zyabo amumbungano kube luumuno. (Tit. 2:3-5) Bakombi baJehova biingi mazubaano mbanakazi. (Int. 68:11) Toonse kazitakwe ndaba kuti tuli baalumi naakuti tuli banakazi, tuli aamulimu uuyandikana ngutweelede kuchita mumbungano. Muchiiyo chitobela, tuzoobona mbutweelede kuuchita mulimu ooyo.