1-3. (a) Ncinzi cakakulwaizya Jesu kuyandisya kuba mbuli Bausyi? (b) Nimbazu nzi zyaluyando lwa Jesu nzyotutiilange-lange?

 SENA kuli nomwakabona kale mwana musankwa uusoleka kwiiya bausyi? Ulakonzya kwiiya mbobeenda, mbobaambaula naa mbobacita zintu. Mukuya kwaciindi, imusankwa ooyo mane ulakonzya kwiiya mbobalilemeka alimwi azintu nzyobakkomanina bausyi munzila yakumuuya. Inzya, iluyando akulombozya ikujisi mwana musankwa kuli bausyi basiluyando zimukulwaizya kuyandisisya kuba mbuli nguwe.

² Ino mbuti kujatikizya cilongwe cili akati ka Jesu a Bausyi bakujulu? Iciindi cimwi Jesu wakati: “Ndilamuyanda Taata.” (Johane 14:31) Kunyina muntu uunga wayanda Jehova kwiinda mbwamuyanda Mwanaakwe ooyu wakapona a Bausyi kwaciindi cilamfwu kakutanalengwa zilenge zimbi zili zyoonse. Iluyando oolo lwakakulwaizya Mwana ooyu ikuyandisisya kuba mbuli Bausyi.​—Johane 14:9.

³ Muzibalo zyakumatalikilo zyamubbuku eeli, twabandika mbuli Jesu mbwaakamwiiya cakulondoka Jehova mukutondezya nguzu, bululami alimwi abusongo. Pele ino mbuti Jesu mbwaakalutondezya luyando lwa Bausyi? Atulange-lange mbazu zyotatwe zyaluyando lwa Jesu​—imuuya wakwe wakulyaaba, iluzyalo lwakwe alimwi akulisungula kwakwe mukulekelela.

4. Mbuti Jesu mbwaakapa citondezyo caluyando lwakulyaaba ciyandika kapati kwiinda zyoonse zyakapegwa amuntunsi?

⁴ Jesu wakali cikozyanyo cilibedelede caluyando lwakulyaaba.  Ikulyaaba kubikkilizya kubikka nzyobayandika bamwi alimwi anzyobalibilika kwiinda mbotubikkila maanu zyesu. Ino mbuti Jesu mbwaakalutondezya luyando luli boobo? Wakapandulula mwini ategwa: “Kunyina uujisi luyando lwiinda loolu, lwakuti muntu umwi atuulile beenzinyina buumi bwakwe.” (Johane 15:13) Cakulisungula Jesu wakaaba buumi bwakwe bulondokede akaambo kandiswe. Cakali citondezyo caluyando cipati kwiinda zyoonse izyakapegwa amuntunsi uuli woonse. Pele Jesu wakatondezya luyando lwakulyaaba munzila azimbi.

5. Nkaambo nzi ikulonga kuzwa kujulu ncokwakali kulyaaba kwaluyando nkwaakacita Mwana wa Leza simuzyalwaalikke?

⁵ Katanaba muntunsi, Mwana wa Leza simuzyalwaalikke wakajisi cuuno citakonzyi kweelanisyigwa acimbi alimwi cisumpukide kapati kujulu. Wakali kumvwana cini-cini a Jehova alimwi azyuulu-zyuulu zyazilenge zyamuuya. Nokuba kuti wakajisi zyoolwe zili boobu, ooyu Mwana uuyandwa kapati “wakasiya zintu zyoonse nzyaakajisi akubweza ciimo camuzike alimwi wakaba muntu.” (Bafilipi 2:7) Cakulisungula wakaboola kuzyookkala akati kabantunsi basizibi munyika ‘iili mumaanza aamubi.’ (1 Johane 5:19) Sena ooko tiikwakali kulyaaba kwaluyando nkwaakacita Mwana wa Leza?

6, 7. (a) Muunzila zili buti Jesu mwaakatondezya luyando lwakulyaaba ciindi camulimo wakwe waanyika? (b) Ncikozyanyo nzi caluyando lwakulyaaba iceetezya icilembedwe kuli Johane 19:25-27?

⁶ Lyoonse naakali kucita mulimo wakwe anyika, Jesu wakatondezya luyando lwakulyaaba munzila ziindene-indene. Kunyina naakaliyanda abuniini pe. Wakalitakata kapati mumulimo wakwe cakuti wakaliimya kuzintu zimwi zibotu nzyobazyibide bantunsi. Wakati: “Bamwaaba balijisi malyango abayuni bamujulu balijisi ziteente, pele Mwanaamuntu tajisi aakubikka mutwe wakwe.” (Matayo 8:20)  Mbwaanga wakali mubezi uucibwene kabotu, Jesu wakali kukonzya kuulekezya mulimo wakwe walyoonse akuliyakila ŋanda mbotu naa kubeza zintu zyamuŋanda zibotu zyakuuzya ikutegwa alijanine mali. Pele kunyina naakabelesya luzyibo lwakwe kulijanina zintu zyakumubili.

⁷ Icikozyanyo caluyando lwa Jesu lwakulyaaba iceetezya kapati cililembedwe kuli Johane 19:25-27. Amweezeezye buyo bunji bwazintu izyakali mumizeezo amumoyo wa Jesu kumazuba ibuzuba mbwaakafwa. Naakali kupenga aacisamu, wakalilauka kujatikizya basikwiiya bakwe, mulimo wakukambauka alimwi kwaambisya ikusyomeka kwakwe alimwi ampuwo yakali kuyooletwa kuzina lya Bausyi. Masimpe, ibuumi bwakumbele bwabantu boonse bwakayeeme aalinguwe! Nokuba boobo, kalaafwaafwi kufwa, Jesu wakatondezya kuti wakali kubalanganya banyina, ba Mariya, aabo ciindi eeco balangilwa kuti bakali bamukamufwu. Jesu wakakumbila mwaapostolo Johane kuti amulanganye Mariya mbuli mbwaakali kunga walanganya banyina, eelyo kuzwa waawo mwaapostolo ooyo wakatola Mariya kuŋanda yakwe. Aboobo Jesu wakacita bubambe bwakuti zintu nzyobakali kuyandika banyina izyakumubili alimwi azyakumuuya zilanganizyigwe. Eelo taciliboteli kaka citondezyo eeco caluyando lwini-lwini!

8. Ino lyaamba nzi bbala lya Chigiriki ilibelesyegwa mu Bbaibbele ikupandulula luzyalo lwa Jesu?

⁸ Mbubwenya mbuli Bausyi, Jesu wakali siluzyalo. Imagwalo apandulula kuti Jesu wakali muntu wakalitakata kugwasya baabo ibakali mumapenzi akaambo kakuti wakeetela. Ikupandulula luzyalo lwa Jesu, Ibbaibbele libelesya bbala lya Chigiriki ilyakasandululwa kuti “wakamufwida  luzyalo.” Sikwiiya umwi wakaamba kuti: “Lyaamba . . . cimwi cipa kuti muntu anjilwe mukati mwini mumoyo. Ndibbala mu Chigiriki iliinda woonse kukankaizya kufwida luzyalo.” Atulange-lange bukkale buli mbobubede oomo Jesu mwaakakulwaizyigwa aluzyalo ikubweza ntaamu.

9, 10. (a) Ncinzi cakapa kuti Jesu alimwi abaapostolo bakwe bayandaule busena butakwe bantu? (b) Mbuti Jesu mbwaakalimvwa ciindi kulyookezya kwakwe nokwakanyonganizyigwa ankamu yabantu, alimwi ino nkaambo nzi?

⁹ Wakakulwaizyigwa kugwasya ibakali kuyandika lugwasyo lwakumuuya. Icibalo cili kuli Marko 6:30-34 citondezya cintu cipati cakakulwaizya Jesu kutondezya luzyalo. Amweezeezye bukkale oobu. Baapostolo bakalikkomene kapati mbwaanga bakazwide aakumanizya mulimo wabo wakukambauka mucibaka cipati mobakaunkide. Bakapiluka kuli Jesu alimwi cakukondwa bakaluula zyoonse nzyobakabona akumvwa. Pele kwakabungana nkamu yabantu mpati, calo cakapa kuti Jesu abaapostolo bakwe batajani ciindi cakulya. Akaambo kakuti lyoonse wakali kubikkila maanu, Jesu wakabona kuti baapostolo bakalikatede. Wakabaambila kuti: “Atweende tukkalile kubusena bunyina bantu mulyookezye aniini.” Mpoonya bakatanta mubwato mbaabo bakwasula bainda kumagolelo aa Lwizi lwa Galilaya nkoluli kunyika kuya kubusena butakwe bantu. Pele bantu bakababona nobakaunka. Alimwi bamwi bakaambilwa buyo. Aabo boonse bakalunduka mumbali-mbali aankomwe yalwizi nkoluli kunyika akuyoosika mutala kabutanasika bwato.

¹⁰ Sena Jesu wakacimwa akaambo kakuti ikulyookezya nkwaakatibe aankuko kwakanyonganizyigwa? Peepe! Wakeetezyegwa naakabona nkamu yabantu bakali kubalilwa  kuzyuulu-zyuulu ibakali kumulindila. Marko wakalemba kuti: “Wakabona nkamu mpati yabantu, aboobo wakabeetelela nkaambo bakali mbuli mbelele zitakwe mweembezi. Mpoonya wakatalika kubayiisya zintu zinji.” Jesu wakabona bantu aaba kuti bakali kuyandika lugwasyo lwakumuuya umwi aumwi kumugama. Bakali mbuli mbelele ziile kwiingaila kakunyina wakuzyeembela, imweembezi wakuzisololela naa kuzikwabilila. Jesu wakalizyi kuti ibantu boonse bakalekelezyegwa abasololi bazikombelo banyina luse, aabo ibakeelede kuba beembezi babikkila maanu. (Johane 7:47-49) Wakabeetelela kapati bantu aabo, aboobo wakatalika kubayiisya “zya Bwami bwa Leza.” (Luka 9:11) Amubone kuti Jesu wakabeetelela bantu katanaakuzyiba mbobakali kunoolimvwa kujatikizya nzyaakali kuyoobayiisya. Munzila imwi, tanaakabafwida luzyalo akaambo kacakacitika naakayiisya nkamu yabantu, pele akaambo kakuti wakali kuyanda kucita boobo.

11, 12. (a) Mbuti basicinsenda mbobakali kulangwa kuciindi ca Bbaibbele, pele ino Jesu wakalimvwa buti naakasikilwa mwaalumi “iwakazwide cinsenda mubili woonse”? (b) Ino kulangilwa kuti wakalimvwa buti sicinsenda ciindi Jesu naakamujata, alimwi mbuti cakacitikila musilisi umwi mbocicitondezya eeci?

¹¹ Wakakulwaizyigwa kulemununa mapenzi aabamwi. Ibantu bakajisi malwazi aayindene-indene bakalizyi kuti Jesu wakali siluzyalo, aboobo bakayanda kuba balongwe bakwe. Ikwaambisya eeci cakalibonya eelyo Jesu katobelwa amakamu aabantu naakasikilwa mwaalumi umwi wakali “kuciswa cinsenda mubili woonse.” (Luka 5:12) Kuciindi ca Bbaibbele, basicinsenda bakali kwaandaanizyigwa abamwi kutegwa ibanyina bulwazi batatambukilwi. (Myeelwe 5:1-4) Pele mukuya kwaciindi, basololi iba Juda bakaba amuzeezo walunya kujatikizya bulwazi bwacinsenda, eelyo bakabikka milawo yabo beni iiminya  kapati. a Amubone Jesu mbwaakamweendelezya sicinsenda ooyo: “Alimwi kwakamusikila sicinsenda, wakamufwugamina akumukombelezya kuti: ‘Ikuti koyanda, ulakonzya kundisalazya.’ Aboobo wakamufwida luzyalo, eelyo wakatandabika janza akumujata, mpoonya wakati: ‘Ndilayanda! Kosalazyigwa.’ Mpoonya aawo cinsenda cakwe cakamana.” (Marko 1:40-42) Jesu wakalizyi kuti kwakali kutyola mulawo kuti sicinsenda abe akati kabantu bataciswi. Nokuba boobo, muciindi cakumutanda, Jesu wakeetezyegwa kapati cakuti wakacita cimwi catakali kuyeeyelwa. Jesu wakamujata!

¹² Sena inga mweezeezya mbwaakalimvwa sicinsenda eelyo naakamujata boobo? Mucikozyanyo, amulange-lange cakacitika eeci. Imusilisi umwi uutegwa Dr. Paul Brand, syaazibwene mukulanganya bulwazi bwacinsenda wakaamba zyasicinsenda umwi ngwaakasilika mucisi ca India. Naakali kumulanga-langa, dokotela ooyu wakabikka kwaanza kwakwe agwezo lyasicinsenda akupandulula busilisi mbwaakali kulangila kupegwa. Ndilyonya, sicinsenda wakatalika kulila. Dokotela wakabuzya kuti: “Sena kuli cibyaabi ncendaamba?” Sikusandulula wakabuzya mulombwana ooyo mumwaambo ngwamvwa akwiingula kuti: “Peepe, dokotela. Waamba kuti uli mukulila akaambo kakuti mwabikka janza lyanu agwezo lyakwe. Katanakusika kokuno kunyina muntu wakalina buzuba wamuguma kwamyaka minji-minji yainda.” Kuli sicinsenda iwakasikila Jesu, ikumujata ooko kwakajisi bupanduluzi bupati.  Naakamana kumujata, bulwazi ibwakamupede kuzandulwa bwakamana!

13, 14. (a) Ninkamu nzi yabantu njaakayaanya Jesu naakasika munsi aamunzi wa Naini, alimwi ino ncinzi cakapa kuti eeci cibe cintu cipa buumba kapati? (b) Ino luzyalo lwa Jesu lwakamupa kucita nzi mukugwasya mukamufwu waku Naini?

¹³ Wakakulwaizyigwa kumanizya buumba. Jesu wakeetezyegwa kapati naakabona bamwi bakali mubuumba. Mucikozyanyo, amulange-lange cibalo cili kuli Luka 7:11-15. Caamba cakacitika Jesu kali akati kamulimo wakwe eelyo naakali kumamanino aamunzi waku Galilaya wa Naini. Jesu naakasika munsi aamulyango wamunzi ooyo, wakaswaanganya basimalila. Ibukkale oobo bwakali kweetezya kapati. Imwana mulombe iwakali ngomwana alikke kulibanyina wakalifwide alimwi banyina bakali bamukamufwu. Cakutadooneka, musyule bakali aamalila aali boobo eelyo mulumi wabo naakafwa. Lino iwakafwa mwanaabo mulombe walo uulangilwa kuti ngobakali kusyoma alikke kuti inga wabagwasya kumbele. Inkamu yabantu ibakabasindikila balakonzya kuti bakabikkilizya abasikulila bambi ibakali kwiimba nyimbo zyaadilwe alimwi abaimbi ibakali kulizya nyimbo zyabuumba. (Jeremiya 9:17, 18; Matayo 9:23) Pele Jesu wakabikkila maanu kumutumbu wakali mubuumba kapati, uulangilwa kuti wakali kweendela munsi aamacila aakanyamwide mubili wamwanaakwe mulombe.

¹⁴ Jesu “wakamufwida luzyalo” mutumbu sikufwidwa. Kaambaula cakuumbulizya, wakamwaambila kuti: “Koleka kulila.” Kakunyina wakamulomba, wakaswena munsi akwaampa macila mpaakalede. Ibakamutembede alimwi ambweni aboonse bakali munkamu bakaima baankamana. Ajwi lyanguzu, Jesu wakaambila mutumba ategwa: “Mulombwana, ndikwaambila kuti, buka!” Ino ncinzi cakatobela? Kakuli mbuli kuti wabusyigwa muŋonzi  zinji, “mwaalumi iwakafwide wakabuka akukkala akutalika kwaambaula”! Kumane kutobela kaambo ikanjila mumoyo kapati kakuti: “Mpoonya Jesu wakamupa kuli banyina.”

15. (a) Izibalo zijatikizya mbwaakeetezyegwa Jesu zitondezya kuti luzyalo luswaangene buti akubweza ntaamu? (b) Mbuti mbotunga twamwiiya Jesu mumakani aaya?

¹⁵ Ino ncinzi ncotwiiya kuzibalo eezyi? Mucibalo acimwi, amubone luzyalo mboluswaangene amulimo uucitwa. Ciindi coonse Jesu naakali kubona mapenzi ngobakajisi bamwi wakali kweetezyegwa alimwi luzyalo lwakwe lwakali kumukulwaizya kubweza ntaamu. Ino mbuti mbotunga twacitobela cikozyanyo cakwe? Mbotuli Banakristo, tujisi mukuli wakukambauka makani mabotu akugwasya bamwi kuba basikwiiya. Icipati citukulwaizya kucita boobo nduyando ndotujisi kuli Leza. Pele alimwi katuyeeya kuti ooyu mulimo uuyandika kutondezya luzyalo. Eelyo notubeetelela bantu mbubwenya mbwaakacita Jesu, myoyo yesu iyootukulwaizya kucita zyoonse nzyotukonzya kutegwa tubaambile makani mabotu. (Matayo 22:37-39) Ino mbuti kujatikizya kutondezya luzyalo kubasyomima ibapenga naa ibafwidwa? Kunyina notunga munzila yamaleele twamanizya malwazi nokuba kubusya bafwide. Pele tulakonzya kutondezya luzyalo kwiinda mukubweza ntaamu yakutondezya kuti tulabalanganya naa kubagwasya muzintu nzyobayandika.​—Baefeso 4:32.

16. Mbuti kuyandisisya kujatila bamwi kwa Jesu mbokwakatondezyegwa neliba leelyo naakali aacisamu cakupenzezya?

¹⁶ Cakulondoka Jesu wakalutondezya luyando lwa Bausyi munzila imbi iiyandika kapati​—‘wakalilibambilide kulekelela.’ (Intembauzyo 86:5) Ooku kuyandisya kujatila bamwi wakakutondezya neliba leelyo naakali aacisamu cakupenzezya. Ino ncinzi Jesu ncaakabikkila maanu kwaamba  naakasinikizyigwa kufwa munzila yamasampu kagagaidwe misumali mumaanza alimwi amuzituta? Sena wakoompolola Jehova kuti abasubule basikumujaya? Iciimpene kapati aceeco ncicakacitika nkaambo akati kamajwi aamamanino ngaakaamba Jesu kwakali aakuti: “Taata, kobalekelela nkaambo tabazyi ncobacita.”​—Luka 23:34. b

17-19. Muunzila nzi Jesu mwaakatondezya kuti wakamujatila imwaapostolo Petro kukumukaka nkwaakacita ziindi zyotatwe?

¹⁷ Ambweni icikozyanyo cinjila kapati cakujatila kwa Jesu cilakonzya kubonwa kweelana ambwaakeendelezya mwaapostolo Petro. Tacidoonekwi pe kuti Petro wakali kumuyanda kapati Jesu. Mu Nisani 14, imasiku aamamanino aabuumi bwa Jesu, Petro wakamwaambila kuti: “O Mwami, ndililibambilide kunjila anduwe muntolongo alimwi amulufwu.” Pele mbokwakainda buyo mawoola masyoonto, Petro wakakazya ziindi zyotatwe nokuba kumuzyiba buyo Jesu! Ibbaibbele lilatwaambila cakacitika eelyo Petro naakaamba majwi aakwe aakumukaka ciindi catatu: “Mwami wakacenguluka akulanga Petro.” Kazyingidwe cini-cini akukomena kwacibi cakwe, Petro “wakaunka anze akulila kapati.” Eelyo Jesu naakafwa buzuba oobo mbubwenya, imwaapostolo ooyo ulangilwa kuti wakatelaika kuti, ‘Sena Mwami wangu wandijatila?’​—Luka 22:33, 61, 62.

 ¹⁸ Petro tanaakayandika kulindila kwaciindi cilamfwu kutegwa azyibe bwiinguzi. Jesu wakabusyigwa mafwumofwumo aamu Nisani 16, alimwi kulangilwa kuti ibuzuba mbweena oobo wakamuswaya Petro. (Luka 24:34; 1 Bakorinto 15:4-8) Nkaambo nzi Jesu ncaakamubikkila maanu munzila iilibedelede imwaapostolo wakamukakide cakusinizya? Jesu kulangilwa kuti wakali kuyanda kusyomezya Petro iwakeempedwe kuti Mwami wakacili kumuyanda alimwi wakali ampindu kulinguwe. Pele kuli azimbi nzyaakacita Jesu kutegwa asinizye Petro.

¹⁹ Nokwakainda ciindi, Jesu wakalibonya kuli basikwiiya ku Lwizi lwa Galilaya. Aciindi eeco, kwaziindi zyotatwe Jesu wakabuzya Petro (ooyo wakakakide Mwami wakwe ziindi zyotatwe) kujatikizya luyando ndwaakajisi kulinguwe. Naakamana kubuzyigwa ciindi catatu, Petro wakaingula kuti: “O Mwami, yebo ulizyi zintu zyoonse; ulizyi kuti ndilakuyanda kapati.” Masimpe, Jesu iwakali kukonzya kuzyiba zili mumoyo wakaliluzyi kabotu-kabotu luyando ndwaakajisi Petro kulinguwe. Nokuba boobo, Jesu wakapa Petro coolwe cakusinizya luyando lwakwe. Kunze lyaboobo, Jesu wakapa Petro mulimo ‘wakusanina akweembela’ “tubelele” twakwe. (Johane 21:15-17) Musyule, Petro wakapedwe mukuli wakukambauka. (Luka 5:10) Pele lino munzila iigambya kapati yakutondezya lusyomo, Jesu wakamupa mukuli uumbi mupati​—wakulanganya baabo ibakali kulangilwa kuba basikutobela Kristo. Mbokwakainda buyo ciindi cisyoonto, Jesu wakapa Petro mulimo mupati akati kamilimo yabasikwiiya. (Milimo 2:1-41) Eelo wakakatalukwa kapati kaka Petro naakazyiba kuti Jesu wakamujatila alimwi wakacili kumusyoma kapati!

20, 21. Mbuti mbotunga ‘twaluzyiba kapati luyando lwa Kristo’?

²⁰ Masimpe, Ijwi lya Jehova lilalupandulula munzila  mbotu kapati luyando lwa Kristo. Pele ino swebo mbuti mbotweelede kulimvwa kujatikizya luyando lwa Jesu? Ibbaibbele litukulwaizya kuti tweelede “kuzyiba luyando lwa Kristo lupati kwiinda luzyibo .” (Baefeso 3:19) Mbubwenya mbotwabona, izibalo zya Makani Mabotu izyaamba buumi amilimo ya Jesu, zituyiisya zintu zinji kujatikizya luyando lwa Kristo. Nokuba boobo, ‘kuluzyiba ncobeni luyando lwa Kristo’ kubikkilizya zintu zinji kunze buyo lyakwiiya ncelyaamba Bbaibbele kujatikizya nguwe.

²¹ Ibbala lya Chigiriki lyakasandululwa kuti “kuzyiba” lyaamba kuzyiba “munzila iigwasya, kwiinda muzintu zicitikila muntu.” Notutondezya luyando mbubwenya mbwaakacita Jesu​—notulyaaba cakulitakata kubelekela bamwi, caluzyalo notubagwasya muzintu nzyobayandika, notubajatila camoyo woonse​—lelikke twacita oobo, notunga twamvwisya kabotu mbwaakalimvwa. Munzila eeyi iijatikizya zintu zitucitikila tulaluzyiba “luyando lwa Kristo lupati kwiinda luzyibo.” Alimwi katuyeeya lyoonse kuti mbotuyaambele mukwiiya Kristo, acalo cilongwe cesu cilaindila kuyuma ayooyo ngwaakayiya cakulondoka Jesu, Leza wesu siluyando Jehova.