AMWIIYE LUSYOMO LWABO

“Nokuba Kuti Wakafwa, Ucaambaula”

ABELO wakali kulangilila mbelele zyakwe nizyakali kucela caluumuno mumbali amalundu. Ambweni wakali kulangilila kutali buyo mbelele zyakwe, pele akulaale nkwaakali kukonzya kubona mulilo wakali kuyaka asyoonto. Wakalizyi kuti nkweena ookuya ikwakali kuyaka mulilo kwakali panga lyamabekabeka lyakali kuzinguluka lyoonse, kusinkila nzila yakali kuunka mumuunda wa Edeni. Bazyali bakwe cimwi ciindi mobakali kukkala mumuunda oomo, pele lino kunyina wakali kukonzya kunjila. Amweezyeezye luuwo lupalanganya masusu aa Abelo ciindi camasyikati naalanga kujulu akuyeeya Mulengi wakwe. Sena cilongwe icakanyongana akati kabantu a Leza cakali kuyoobambululwa? Eeco ncaakali kuyanda Abelo cilikke.

Abelo ulaambaula andinywe mazubaano. Sena mulimumvwide? Mulakonzya kwaamba kuti eeci tacikonzyi kucitika. Kayi, mwana ooyu wabili wa Adamu nkaindi loko naakafwa. Mafwuwa aakwe nkaindi naakabola, akavwelana abulongo myaanda yamyaka iitandila ku 60 yainda. Kujatikizya bantu bafwide, Ibbaibbele lituyiisya kuti: “Tabezi cintu niciba comwe.” (Mukambausi 9: 5, 10) Kuyungizya waawo, Abelo taakwe naakaamba ijwi noliba lyomwe lyakalembwa mu Bbaibbele. Aboobo, ino waambaula buti andiswe?

Mwaapostolo Paulo wakasololelwa amuuya kwaamba kujatikizya Abelo kuti: “Nokuba kuti wakafwa, ucaambaula kwiinda mulusyomo lwakwe.” (Bahebulayo 11:4) Ino Abelo waambaula kwiinda munzi? Kwiinda mulusyomo. Abelo nguwakali muntu wakusaanguna kuba abube bubotu oobu. Lusyomo lwakwe lwakali luyumu kapati cakuti cikozyanyo cakwe cibotu nkocicili alimwi tulakonzya kucitobela mazubaano. Ikuti twaiya cikozyanyo calusyomo lwakwe akucitobela, cili mbuli kuti Abelo ulaambaula kulindiswe alimwi eeci cilakonzya kutugwasya.

Aboobo, ino ncinzi ncotukonzya kwiiya kuzwa kuli Abelo alusyomo lwakwe kakuli mu Bbaibbele kuli buyo twaambo tusyoonto twaambidwe kujatikizya nguwe? Atubone.

WAKAKOMENA CIINDI BANTU KABATANAVWULA MUNYIKA ALIMWI KABATANAPONA KWAMYAKA MINJI

Abelo wakazyalwa kumatalikilo aamusyobo wabantu. Jesu wakakozyanisya Abelo ‘amalengelo aanyika.’ (Luka 11:50, 51) Cakutadooneka, Jesu wakali kupandulula bantu bamunyika bajisi bulangizi bwakunununwa kucibi. Nokuba kuti Abelo ngowakali muntu wane kupona anyika, cilibonya kuti ngowakali wakusaanguna Leza ngwaakabona kuti uleelela kunununwa. * Cilasalala kuti Abelo taakwe naakakomenena akati kabantu bakajisi cikozyanyo cibotu.

Nokuba kuti bantu tiibakalinapona kwaciindi cilamfwu, bakajisi kale mapenzi. Bazyali ba Abelo ba Adamu a Eva, kulangilwa kuti bakali kuboneka kabotu alimwi basinguzu. Nokuba boobo, bakalubizya kapati mubuumi bwabo alimwi bakalizyi oobo. Kumatalikilo bakali bantu balondokede, alimwi bakalijisi bulangizi bwakupona buumi butamani. Mpoonya bakazangila Jehova Leza aboobo bakatandwa mumunzi wabo wa Paradaiso mumuunda wa Edeni. Kwiinda mukubikka kulombozya kwabo kumbele kwiinda zyoonse—kubikkilizya aziyandika zyabana babo—bakasweekelwa buumi butamani  alimwi abuumi bulondokede.—Matalikilo 2:15–3:24.

Ba Adamu a Eva nibakazwa mumuunda wa Edeni, buumi bwakabayumina kapati. Pele mwanaabo wakusaanguna naakazyalwa, bakamuulika zyina lyakuti Kaini, naa “Kwazyalwa Cintu,” mpoonya Eva wakati: “Ndazyala mwana musankwa kwiinda mulugwasyo lwa Jehova.” Majwi aakwe atondezya kuti wakali kuciyeeya cisyomezyo ca Jehova camumuunda wa Edeni, ncaakasinsima kuti mukaintu umwi uyoozyala ‘lunyungu’ ilwakali kuyoonyonyoona mubi ooyo wakapa kuti ba Adamu a Eva babisye. (Matalikilo 3:15; 4:1) Sena Eva wakayeeyela kuti ngomukaintu wakaambwa mubusinsimi alimwi akuti Kaini ngo ‘lunyungu’ lwakasyomezyedwe?

Ikuti kacili boobo, tanaakaluzi. Inga caindila kubija kuti Eva alimwi a Adamu bakaambila Kaini mizeezo iili boobu naakali kuyaabukomena, nkaambo cakapa kuti aindile kulisumpula. Mukuyakwaciindi, Eva wakazyala mwana wabili, pele kunyina nkotujana majwi aakutembaula aali boobo aakaambwa kujatikizya nguwe. Bakamuulika zyina lyakuti Abelo, lyalo likonzya kwaamba kuti “Muya,” naa “Cabuyo.” (Matalikilo 4:2) Sena zyina eeli ndyobakamupa lyakali kutondezya kuti tiibakajisi bulangizi bunji mulinguwe, mbuli kuti bakali abulangizi bunji muli Kaini kwiinda muli Abelo? Ambweni oobo mbocakabede, tatukonzyi kuzyiba.

Kufwumbwa mbocakabede, mazubaano bazyali balakonzya kwiiya zinji kubazyali aaba bakusaanguna. Kwiinda mumajwi aanu amumicito yanu, sena muyookulwaizya bana banu kutalika kulisumpula, kuba amakanze mabi, alimwi akuliyanda? Naa muyoobayiisya kuyanda Jehova Leza akuyanda kuba acilongwe anguwe? Cuusisya ncakuti, bazyali bakusaanguna bakaalilwa kuzuzikizya mukuli wabo. Nokuba boobo, kwakali bulangizi kubana babo.

NCINZI CAKAGWASYA ABELO KUBA ALUSYOMO?

Nobakali kuyaabukomena balombe bobilo aaba, kulangilwa kuti Adamu wakali kubayiisya milimo yakeelede kucitwa kutegwa bajane ziyandika zyamukwasyi. Kaini wakaba mulimi, Abelo wakaba mweembezi.

Nokuba boobo, Abelo wakacita cimwi cintu ciyandika kapati. Mukuyakwaciindi, wakaba alusyomo, ibube bubotu oobo mbwaakaalemba Paulo. Amuciyeeyele buyo, Abelo wakanyina cikozyanyo camuntu ncaakali kukonzya kwiiya. Aboobo ino wakatalika buti kuba alusyomo muli Jehova Leza? Amubone twaambo totatwe tulangilwa kuti ntotwakapa Abelo kuti abe alusyomo luyumu.

Zilenge zya Jehova. Masimpe kuti Jehova wakaliisinganizyide nyika, calo cakapa kuti kiizyala mamvwa alimwi amitubetube izyakali kunyonganya bulimi. Nokuba boobo, nyika yakali kupa zyakulya zinji nzyobakali kulya bamukwasyi wa Abelo. Alimwi banyama, kubikkilizya abayuni, inswi, malundu, maziba, milonga, lwizi, majulu, makumbi, izuba, mwezi alimwi anyenyeezi tiizyakasinganizyigwa. Koonse Abelo nkwaakali kulanga, wakali kubona bumboni bwaluyando lwini-lwini, busongo alimwi abubotu bwa Jehova Leza walo iwakalenga zyintu zyoonse. (Baloma 1:20) Kuzinzibala kuyeeya zyintu zili boobo kwakayumya lusyomo lwakwe.

Masimpe, Abelo wakali kuba aciindi cakuzinzibala kuyeeya zyintu zyakumuuya. Amweezyeezye kuti weembela mbelele. Buumi bwamweembezi bwakali kujatikizya kweendeenda. Wakali kuzyeembelela mumalundu, mumakkuti, amutala aamilonga lyoonse  kayandaula bwizu buteteete, zikala zijisi maanzi manji alimwi amwakulyookezyezya muli zimvwule zibotu. Akati kazilenge zya Leza zyoonse, mbelele zilibonya kuti nzyeziyanda lugwasyo kapati, mbuli kuti zyakalengelwa kusololelwa akukwabililwa amuntu. Sena Abelo awalo wakabona kuti wakali kuyandika kusololelwa, kukwabililwa alimwi akulanganizyigwa a Muntu musongo kapati alimwi uujisi nguzu kwiinda muntu uuli woonse? Cakutadooneka, wakali kwaamba mizeezo iili boobu mumipailo alimwi akaambo kaceeci, lusyomo lwakwe lwakazumanana kukomena.

Zisyomezyo zya Jehova. Kweelede kuti ba Adamu a Eva bakabalwiida bana babo zyintu zyakacitika mumuunda wa Edeni zyakapa kuti batandwe. Aboobo, Abelo wakalijisi zyintu zinji zyakuzinzibala kuyeeya.

Jehova wakaamba kuti nyika iyoosinganizyigwa. Abelo wakali kwaabona mamvwa alimwi amitubetube zyakazuzikizya majwi aayo. Alimwi Jehova wakaambila limwi kuti Eva wakali kunoomvwa kucisa ciindi namitide alimwi aciindi cakutumbuka. Ciindi banabokwabo Abelo nibakazyalwa, cakutadooneka wakazyiba kuti majwi aayo aalo akazuzikizyigwa. Alimwi Jehova wakabonena limwi kuti Eva wakali kuyoociindizya kuyanda kuti mulumi wakwe kamuyanda alimwi akumubikkila maano alimwi akuti Adamu walo wakali kuyoomweendelezya. Abelo wakalibonena zyintu zyuusisya eezyi kazicitika akati kabausyi abanyina. Muzyintu zyoonse, Abelo wakabona kuti ijwi lya Jehova lilasyomeka. Aboobo, Abelo wakalijisi twaambo tuzulide twakamupa kusyoma cisyomezyo ca Leza cijatikizya ‘lunyungu’ lwalo bumwi buzuba luyoobambulula zyintu zyakatalikila mu Edeni kunyongana.—Matalikilo 3:15-19.

Babelesi ba Jehova. Abelo tanaakajana zikozyano zyabantu zibotu, pele aciindi eeciya bantu tiibakali nzezilenge zilikke zyamaano anyika. Ciindi ba Adamu a Eva nobakatandwa mumuunda wa Edeni, Jehova wakabona kwaamba kuti balo naa bana babo tiibakali kukonzya kunjila mu Paradaiso yaanyika eeyo. Ikugatela mulyango, Jehova wakabikka bakerebimu, bangelo basumpukide kapati alimwi apanga lyamabekabeka ilyakali kuzinguluka ciindi coonse.—Matalikilo 3:24.

Amweezyeezye kuti Abelo wakali kubabona bakerebimu aabo kacili mwana. Mbwaanga bakajisi mibili yabuntu, Abelo wakali kukonzya kubona kuti balaanguzu kapati. Alimwi “panga,” eelyo lyakali kuyaka mulilo ciindi coonse alimwi ilyakali kuzinguluka ciindi coonse lyakali kumugambya kapati alyalo. Ciindi Abelo naakali kuyaabukomena, sena kuli naakajana kuti bakerebimu aabo bakatala alimwi akuzwa abusena oobo? Peepe. Masiku asyikati, mwaka amwaka, bangelo aabo basinguzu bakalikkede abusena oobo. Aboobo, Abelo wakaiya kuti Jehova Leza wakalijisi babelesi baluleme alimwi basyomeka. Kwiinda mubakerebimu aabo, Abelo wakabona kusyomeka akulibombya nkwaatakali kukonzya kujana kumukwasyi wakwe. Masimpe, eeci cikozyanyo cabangelo cakayumya lusyomo lwakwe.

Lusyomo lwa Abelo lwakali kuyaabuyuma kapati kwiinda mukuzinzibala kuyeeya zyintu zyoonse Jehova nzyaakayubununa kujatikizya nguwe muzilenge, zisyomezyo zyakwe, alimwi azikozyanyo zyababelesi bakwe. Cilisalede kuti tulakonzya kwiiya zinji kucikozyanyo cakwe. Kwaambisya, bakubusi balakonzya kukulwaizyigwa kuzyiba kuti balakonzya kuba alusyomo luyumu muli Jehova Leza nokuba kuti bamukwasyi wabo tabaciti oobo. Tulijisi twaambo tuzulide twakuyumya lusyomo lwesu mazubaano kwiinda mukulanga zilenge zigambya zituzingulukide, Bbaibbele ndyotujisi alimwi azikozyanyo zinji zyabantu basyomeka.

IKAAMBO CITUUZYO CA ABELO NCOCAKATAMBULWA

Lusyomo lwa Abelo muli Jehova nolwakali kuyaabukomena, wakayanda kujana nzila zyakutondezya lusyomo oolo kwiinda mumilimo. Pele ino ncinzi muntu buyo ncaakali kukonzya kupa Mulengi wabubumbo boonse? Mubwini Leza kunyina naakali kuyanda cipego cilicoonse naa lugwasyo kuzwa kubantu. Mukuyakwaciindi, Abelo wakazyiba kasimpe kayandika kapati kakuti: Ikuti kajisi makanze mabotu, wapa Jehova cintu ciinda kubota akati kazyintu zyoonse nzyajisi, Usyi siluyando wakujulu uyookkomana.

Aboobo Abelo wakalibambila kutuula mbelele kuzwa kubutanga bwakwe. Wakasala mbelele zibotu kapati, zitaanzi kuzyalwa, alimwi akutuula zibeela nzyaakabona kuti nzeziinda kubota. Awalo Kaini wakayanda kuti alongezyegwe akukkomaninwa a Leza kwiinda mukubamba cituuzyo kuzwa kuzisyango zyakwe. Pele makanze aakwe taakali mabotu mbuli aakajisi Abelo. Ikwiimpana kwakalibonya ciindi banabokwabo aaba nobakapa zituuzyo zyabo.

 Boonse bobilo bana ba Adamu baleelede kuti bakabelesya zipaililo alimwi amulilo kutuula zituuzyo zyabo, ambweni abakerebimu bakali kubona nzyobakali kucita, aaba bakerebimu mbembabo balikke bakali kwiiminina Jehova anyika aciindi eeco. Jehova wakazibona. Tubala kuti: “Jehova wakabotelwa Abelo acituuzyo cakwe.” (Matalikilo 4:4) Ibbaibbele talyaambi Leza mbwaakatondezya kubotelwa kwakwe. Pele ino nkaambo nzi ncaakamukkomanina Abelo?

Sena ncituuzyo kucigama cakapa kuti abotelwe? Abelo wakatuula cilenge cipona alimwi ciyoya, ikutila bulowa bwaco buyandisi. Sena Abelo wakalizyi mbocakali kuyooyandika cituuzyo cili boobu? Nokwakainda myaanda yamyaka minji kuzwa ciindi Abelo naakali kupona, Leza wakabelesya cituuzyo camwanaambelele uutakwe kampenda kwiiminina cituuzyo ca Mwanaakwe uulondokede, “Mwanaambelele wa Leza,” walo iwakali kuyootila bulowa bwakwe butakwe cibi. (Johane 1:29; Kulonga 12:5-7) Pele mubwini, bunji bwatwaambo ootu Abelo taakwe naakatuzyi pe.

Ncotuzyi cakusinizya ncakuti: Abelo wakatuula cintu ciinda kubota akati kazyintu nzyaakajisi. Jehova wakabotelwa kutali buyo acituuzyo, pele amuntu lwakwe. Abelo wakatuula cituuzyo nkaambo wakakulwaizyigwa aluyando ndwaakajisi kuli Jehova alimwi alusyomo lwini-lwini mulinguwe.

Zyakaliimpene anzyaakacita Kaini. Jehova ‘taakabotelwa a Kaini acituuzyo cakwe.’ (Matalikilo 4:5) Tacaambi kuti cituuzyo ca Kaini kucigama tiicakali kabotu, nkaambo kumbele Mulawo wa Leza wakazumizya kutuula zisyango. (Levitiko 6:14, 15) Kujatikizya Kaini, Ibbaibbele lyaamba kuti, “milimo yakwe mwini yakali mibi.” (1 Johane 3:12) Mbubwenya mbobayeeya bantu banji mazubaano, cakutadooneka Kaini wakali kuyeeya kuti kulitondezya buyo atala kuti ulilyaabide kuli Leza kwakalizulide. Kubula lusyomo lwini-lwini nkwaakatondezya naa kubula luyando kuli Jehova kwakalibonya mpoonya-mpoonya mumicito yakwe.

Ciindi Kaini naakabona kuti tanaakakkomaninwa a Jehova, sena wakayanda kwiiya cikozyanyo ca Abelo? Peepe. Wakacimwa kapati alimwi wakamusula mwanookwabo. Jehova wakabona ncaakali kuyeeya Kaini mumoyo wakwe alimwi cakukkazyika moyo wakamugwasyilizya kuti acince. Wakamucenjezya Kaini kuti nzyaakali kuyeeya zyakali kusololela kukucita cibi cipati, alimwi wakamusyomezya kuti wakali ‘kuyoonyampuzigwa’ ikuti Kaini wacinca kuyeeya kwakwe.—Matalikilo 4:6, 7.

Kaini tanaakakubikkila maano kucenjezya kwa Leza. Muciindi caboobo, wakaambila musyoonto wakwe wakali kumusyoma kuti amusindikile kumuunda. Okuya Kaini wakamuuma Abelo akumujaya. (Matalikilo 4:8) Aboobo, Abelo ngomuntu wakusaanguna kupenzyegwa akujaigwa akaambo kalusyomo. Wakafwa, pele makani aajatikizya nguwe taanamana.

Munzila yacikozyanyo, bulowa bwa Abelo bwakali kulila kuli Jehova Leza kutegwa ape cisubulo. Alimwi Leza wakacita cabululami, wakamusubula Kaini mubyaabi akaambo kamulandu wakwe. (Matalikilo 4:9-12) Kaambo kapati nkakuti, lusyomo lwa Abelo lulakanana kulindiswe asunu. Kupona nkwaakapona ambweni kwamyaka iili 100 yakali misyoonto kweelana abantu mbobakali kupona ciindi eciya, pele Abelo wakapona munzila yakali kukkomanisya Leza. Wakafwa kazyi kuti wakali kuyandwa alimwi akukkomaninwa a Usyi wakujulu, Jehova. (Bahebulayo 11:4) Aboobo, tulakonzya kuba masimpe kuti Jehova uutakonzyi kuluba, ucimuyeeya alimwi uyoomubusya munyika yaparadaiso. (Johane 5:28, 29) Sena muyoobonana anguwe? Mulakonzya kuyoobonana kuti mwazumanana kuswiilila nakanana Abelo alimwi akwiiya cikozyanyo cakwe cibotu calusyomo.

[Bupanduluzi buyungizidwe]

[Cifwanikiso icili apeeji 13]

Mubuumi bwakwe boonse, Abelo wakali kukonzya kubona kuti bakerebimu bakali babelesi ba Jehova basyomeka alimwi balibombya

[Majwi aakwelelezya sikubala aali apeeji 14]

Kwiinda muzilenge, Abelo wakajana kaambo kakubeda alusyomo mu Mulengi siluyando

[Cifwanikiso icili apeeji 15]

Abelo wakatuula cituuzyo cakwe kajisi lusyomo; Kaini tanaakacita oobo