Bantu banji bakasinikizyigwa koonana balaansoni kapati kujatikizya cakacitika. Mane buya balakonzya kulimvwa kuti mbabakapa kuti cicitike. Amulange-lange Karen, lino uujisi myaka iili 19, iwakasinikizyigwa koonana naakajisi myaka iili akati ka 6 a 13. Waamba kuti: “Penzi lipati lindijisi nkulipa mulandu. Inga ndilibuzya kuti, ‘Nkaambo nzi ncindakazumina kutundululwa kwaciindi cilamfwu boobu?’”

 Ikuti kamulimvwa boobu kujatikizya cakamucitikila, amulange-lange twaambo tutobela:

•   Bana inga tabanasika aciimo cakutalika koonana. Tabacizyi ancocaamba koonana aboobo tabakonzyi kulisungula koonana. Eeci caamba kuti kutundululwa kwabana tauli mulandu wabana pe.

•   Bana balabasyoma bapati alimwi tabazizyi nzila zyabucenjezu nzyobabelesya bantu babyaabi, zyalo izikonzya kubikka mwana muntenda. Ibbuku litegwa The Right to Innocence lyaamba kuti: “Bantu bajata bana balicizyi koongelezya, alimwi buya bana tabakonzyi kuzizyiba anzila nzyobabelesya.”

•   Ciindi natundululwa, mwana ulakonzya kumvwa kabotu limwi wasika mpocimukondelezya. Ikuti eeci cakamucitikila, amuzyibe kuti mboucita mubili kuti wajatwa munzila imwi. Tacaambi kuti mwakazumina buya kuti mutundululwe naa kuti mujisi mulandu uuli woonse.

 Muzeezo: Amweezeezye mwana ngomuzyi uujisi myaka njomwakajisi ciindi nomwakatundululwa. Amulibuzye kuti, ‘Sena inga calulama kumupa mulandu mwana ooyo ikuti watundululwa?’

 Karen wakakayeeya kaambo aaka kamamanino ciindi naakali kulanganya bana botatwe, umwi wakajisi myaka iitandila ku 6​—myaka njaakajisi Karen ciindi naakatalika kutundululwa. Karen waamba kuti, “Ndakabona mbwali muntenda mwana uujisi myaka eeyi​—mbondakali muntenda nondakajisi myaka eeyo.”

 Makani aamasimpe: “Muntu wakamujata nguujisi mulandu. Bbaibbele lyaamba kuti: “Bubi bwamubi buyoobalilwa kulinguwe alikke.”​—Ezekieli 18:20.

 Kubandika amuntu mupati ngomusyoma kujatikizya kutundululwa cilakonzya kumugwasya. Bbaibbele lyaamba kuti: “Mulongwe mwini-mwini ulatondezya luyando ciindi coonse, alimwi ngomunyoko wakazyalilwa kuti akugwasye muziindi zyamapenzi.”​—Tusimpi 17:17.

 Cakutadooneka, ambweni inga mwalimvwa kabotu kutaamba cakacitika. Andiza kuumuna buyo caba mbuli bwaanda mbomwayaka kutegwa mulikwabilile kukucisigwa. Amubone kuti kuumuna buyo kumukwabilila kukucisigwa pele alimwi kulakonzya kupa kuti mutagwasyigwi.

 Mukaintu uucili mwana wazina lya Janet wakajana kuti kubandika kujatikizya kutundululwa kwakamugwasya kapati. Waamba kuti: “Ndakatundululwa nondakajisi myaka misyoonto yakuzyalwa amuntu ngondakazyi alimwi akusyoma, alimwi kwamyaka minji kunyina ngondakaambila. Pele ciindi nondakabaambila bamaama, ndakalimvwa kulemununwa.”

 Ayeeya zyakamucitikila, Janet ulamvwisya kaambo bamwi ncobakatazyigwa kwaamba. Waamba kuti: “Makani aakutundululwa makani aausisya nsoni. Pele kweelana azyakandicitikila, kuusa kuboola akaambo kakutaamba takuli kabotu. Mebo cakandigwasya kwaamba mbondilimvwa kakucili ciindi.”

 Kutundululwa kulakonzya kumupa kuba amizeezo iitali kabotu​—mucikozyanyo, inga mwayeeya kuti mwanyonyooka naa tamujisi mpindu naa muponena buyo kubelesyegwa abantu bamwi mumakani aakoonana. Lino mulijisi ‘ciindi cakupona’ kumizeezo eeyo yakubeja. (Mukambausi 3:3) Ncinzi cikonzya kumugwasya kutegwa mupone?

 Amulibale Bbaibbele. Bbaibbele lijisi mizeezo ya Leza, yalo ‘iijisi nguzu zyakumwaya zintu zyoonse ziyumu nta’​—kubikkilizya amizeezo yakubeja iijatikizya mbomulimvwa. (2 Bakorinto 10:​4, 5) Mucikozyanyo, amubale akuzinzibala kuyeeya magwalo aaya: Isaya 41:10; Jeremiya 31:3; Malaki 3:​16, 17; Luka 12:​6, 7; 1 Johane 3:​19, 20.

 Mupailo. Ciindi nomulimvwa kubula mpindu naa nomulipa mulandu, ‘amuwaale mukuli wanu uuminya mumaanza aa Jehova’ kwiinda mumupailo. (Intembauzyo 55:22) Mulakonzya kugwasyigwa!

 Baalu mumbungano. Aaba baalumi Banakristo baliyiisyidwe kuba “mbuli busena bwakutijila muwo, busena bwakuyusila mvwula mpati yamuwo.” (Isaya 32:2) Balakonzya kumugwasya kuzilanga kabotu zintu alimwi akuti muleke kutyompwa.

 Balongwe bali kabotu. Kamulangilila baalumi abamakaintu bajisi cikozyanyo cibotu mubukkale bwa Bunakristo. Kamulanga mbobeendelezyanya. Mukuya kwaciindi, muyoozyiba kuti tabali boonse bakonzya kutundulula bantu mbobayanda.

 Mukaintu uucili mwana wazina lya Tanya waiya ciiyo eeci ciyandika kapati. Kuzwa kubwana, wakali kutundululwa mumakani aakoonana abamaalumi banji. Waamba kuti: “Bamaalumi mbondakali kusyoma mbabakanditundulula.” Pele mukuya kwaciindi, Tanya wakazyiba kuti kuli bamaalumi bajisi luyando lwini-lwini. Ino wazyiba buti oobo?

 Naakatalika kuyanzana abanabukwetene bakajisi cikozyanyo cibotu mubukkale bwa Bunakristo, Tanya wakacinca mbwazilanga zintu. Waamba kuti: “Kweelana ambobakali kucita zintu balumi, ndakabona kuti tabali boonse bamaalumi ibacita zintu cabukali. Balumi bakali kubakwabilila bakaintu babo, alimwi oobu mbwayanda Leza.” a​—Baefeso 5:​28, 29.