1, 2. (a) Olsem wanem pasin bilong brukim lain i go bikpela tru long olgeta hap? (b) Yumi bai skelim wanem ol askim long dispela stadi?

WANPELA sista long Yurop i tingim ol samting i kamap long em long bipo, na em i tok: “Taim mi liklik yet, mi lukim ol man i save mekim ol pasin i no stret. Olsem na mi no laik sapotim wok politik long kantri bilong mi, na mi sapotim ol tingting em gavman i no orait long en. Inap planti yia, mi stap gelpren bilong wanpela teroris man.” Wanpela brata long hap saut bilong Afrika i bin insait tru long pasin bilong pait na kilim man. Em i tok: “Mi bilip olsem ol lain long klen bilong mi i winim ol narapela klen, na mi joinim wanpela lain politik. Ol i skulim mipela long kilim ol birua long ol spia, dispela i makim tu ol man long klen bilong mipela husat i sapotim ol narapela lain politik.” Wanpela sista long Yurop i tok: “Mi save bel nogut long ol narapela, na mi heitim ol lain em ol i gat narapela skin kala o lotu.”

² Pasin em ol man i bihainim long nau i wankain olsem pasin em bipo dispela 3-pela manmeri i bihainim. Planti lain politik i pait long narapela narapela, brukim lain, na long planti kantri ol man bilong ol narapela hap i pilim olsem ol asples i birua long ol. Baibel i tok profet olsem long taim bilong las de, ol manmeri “bai i no laik kamap wanbel.” (2 Tim. 3:1, 3) Pasin bilong brukim lain i go  bikpela tru long olgeta hap bilong graun. Olsem wanem ol Kristen inap stap wanbel wantaim? Yumi ken bihainim pasin Jisas i mekim taim ol man i tok pait long sait bilong wok politik. Yumi ken skelim 3-pela bikpela askim: Bilong wanem Jisas i no insait long wanpela lain politik? Olsem wanem em i soim olsem ol wokman bilong God i no ken sapotim wanpela lain politik? Olsem wanem Jisas i skulim yumi olsem i no stret long yumi pait long narapela?

3, 4. (a) Ol Juda long taim bilong Jisas i bilip na wet long wanem samting? (b) Olsem wanem ol dispela samting i stiaim tingting bilong ol disaipel?

³ Planti Juda em Jisas i autim tok long ol, ol i no laik stap aninit long wok bos bilong Rom. Ol Selot, em ol man Juda husat i gat pasin bilong litimapim kantri, ol i save kirapim ol manmeri long bikhet long gavman. Planti bilong ol dispela lain i bihainim tingting bilong Judas em man Galili. Long taim bilong ol aposel, em i giaman olsem em i mesaia na em i pulim planti manmeri long bihainim em. Josifas em wanpela saveman bilong Juda, na em i tok Judas i “kirapim ol man long kantri bilong em long bikhet long gavman, na em i tok olsem ol i no gat strongpela bel bikos ol i baim takis long ol Rom.” Olsem na ol Rom i kilim Judas i dai. (Apo. 5:37) Sampela man bilong lain Selot i insait long ol pait bambai ol man i ken bihainim tingting bilong ol.

⁴ Maski ol dispela lain i birua long gavman, ol lain Juda i wet long i stap aninit long wok bos bilong Mesaia. Ol i ting olsem taim Mesaia i kamap, em bai bringim planti blesing long lain Juda na ol bai stap fri long wok bos bilong Rom. (Luk 2:38; 3:15) Planti manmeri i bilip olsem Mesaia bai kamapim wanpela kingdom long kantri Israel. Taim dispela i kamap, planti milion Juda i stap long olgeta hap bai go bek gen long asples bilong ol. Jon Bilong Baptais i bin askim Jisas olsem: “Yu dispela Man i Mas i Kam, o mipela i mas wetim narapela?” (Mat. 11:2, 3) Ating Jon i laik save sapos i gat narapela man bai kam bihain na inapim olgeta samting em ol Juda i bilip na wet long en. Tupela disaipel husat i bungim Jisas long rot i go long Emeus bihain long em i kirap bek, tupela i wok long stori long samting Mesaia bai mekim. (Ritim Luk 24:21.) Bihain ol aposel i askim Jisas: “Bikpela, ating yu bai stretim bek kingdom bilong Israel long nau?”—Apo. 1:6.

5. (a) Bilong wanem ol manmeri bilong Galili i laik bai Jisas i kamap king bilong ol? (b) Olsem wanem Jisas i stretim tingting bilong ol?

⁵ Tingting ol manmeri long Galili i gat long Mesaia i stiaim ol na ol i laik mekim Jisas i kamap king bilong ol. Ol i ting olsem Jisas bai kamap gutpela lida bilong ol: Em i gat gutpela pasin bilong toktok; em inap oraitim ol sik; na em inap givim kaikai long ol man i hangre. Bihain long Jisas i givim kaikai long 5 tausen man, “[em] i save olsem ol i laik kam na holim em na mekim em i kamap king, olsem na em i lusim dispela hap na em wan i go gen long maunten.” (Jon 6:10-15) Long neks de long hapsait bilong raunwara Galili, ol manmeri i no tingting moa long mekim Jisas i kamap king. Jisas i tokim ol manmeri long wok God i givim long em. Em i kam bilong helpim ol manmeri long sait bilong bilip, na em i no kam bilong givim kaikai long ol manmeri na oraitim ol sik samting. Jisas i tokim ol: “Yupela i no ken wok bilong kisim kaikai i save bagarap, nogat. Yupela i mas wok bilong kisim kaikai i no save bagarap na i save givim laip oltaim.”—Jon 6:25-27.

6. Olsem wanem Jisas i kamapim klia olsem em i no laik insait long wok politik long graun? (Lukim namba 1 piksa long kirap bilong stadi.)

⁶ Paslain long Jisas i dai, em i luksave olsem sampela disaipel bilong em i ting olsem em bai kamapim wanpela kingdom long Jerusalem.  Em i mekim tok piksa long ol maina bilong stretim tingting bilong ol. Jisas i olsem “wanpela man bilong wanpela lain famili i gat biknem” i go raun long wanpela longwe ples. Dispela i makim olsem longpela haptaim i mas lus na bihain Jisas bai mekim wok king. (Luk 19:11-13, 15) Na tu, Jisas i soim olsem em i no sapotim wanpela lain politik bilong Rom. Pontius Pailat i askim Jisas: “Yu king bilong ol Juda, a?” (Jon 18:33) Ating gavana i pret olsem Jisas bai kirapim ol man long birua long gavman, em samting Pailat i tingting planti long en. Jisas i tok: “Kingdom bilong mi i no bilong dispela graun.” (Jon 18:36) Em i no inap insait long ol wok politik bikos Kingdom bilong em bai stap long heven. Em i tokim Pailat olsem em i kam long graun bilong “tokaut long tok i tru.”—Ritim Jon 18:37.

7. Bilong wanem i hatwok long abrusim pasin bilong sapotim lain politik?

⁷ Wankain olsem Jisas, taim yumi kliagut long wok bilong yumi, dispela bai helpim yumi long abrusim ol pasin i soim olsem yumi sapotim lain politik. I hatwok long mekim olsem. Wanpela wasman raun i tok: “Ol manmeri long hap bilong mipela i insait tru long wok bilong kamapim ol nupela senis long gavman. Ol manmeri i gat pasin bilong litimapim kantri, na planti i ting olsem gavman bai helpim ol long i stap gut. Yumi amamas tru olsem ol bratasista i tingting tasol long wok bilong autim gutnius bilong Kingdom, na dispela i helpim ol long i stap wanbel wantaim. Ol i bilip tru olsem God tasol bai pinisim pasin i no stret na ol narapela hevi i painim yumi.”

8. Stori long wanpela eksampel long samting i putim hevi long ol Juda long taim bilong ol aposel.

⁸ Taim ol man i lukim olsem wansait pasin i stap, dispela i kirapim ol long insait long wok politik. Long taim bilong Jisas, ol man i save tok pait long pasin bilong givim takis, na dispela i save kamapim bikpela hevi. Judas bilong Galili em yumi stori pinis long en, em i bikhet long gavman taim ol i putim lo olsem ol manmeri i mas baim takis i go long gavman Rom. Ol manmeri i stap aninit long gavman Rom, dispela i makim tu ol lain i bihainim tok bilong Jisas, ol i mas baim takis long sait bilong kaikai, graun na haus. Tasol ol man bilong kisim takis i save stilim mani, dispela i mekim na ol manmeri i karim bikpela hevi. Ol man i stap olsem hetman bilong ol takisman i save kisim bikpela mani taim ol manmeri i salim graun o haus samting bilong ol. Sakius em wanpela hetman bilong ol takisman bilong Jeriko, na em i kamap maniman taim em i stilim mani long ol manmeri. (Luk 19:2, 8) Planti takisman i bihainim wankain pasin olsem bilong em.

9, 10. (a) Olsem wanem ol birua bilong Jisas i laik kirapim em long insait long ol tok pait bilong wok politik? (b) Yumi kisim wanem skul long tok Jisas i bekim long ol? (Lukim namba 2 piksa long kirap bilong stadi.)

 ⁹ Ol birua bilong Jisas i laik traim em bambai em i insait long tok pait long pasin bilong baim takis. Ol i askim em sapos i stret long “baim takis” olsem gavman Rom i tok long en. Ol man i stap aninit long wok bos bilong Rom i mas baim wanpela denarius. (Ritim Matyu 22:16-18.) Ol Juda i no laik tru long baim dispela takis bikos ol i no laik stap aninit long gavman Rom. “Ol lain i bihainim Herot” i givim dispela askim long Jisas bikos ol i save olsem sapos em i tok long ol i no ken baim takis, orait ol inap kotim em long em i sakim tok bilong gavman. Sapos Jisas i tok olsem i stret long ol i mas baim takis, ol disaipel bilong em bai lusim em.

¹⁰ Jisas i was gut bambai em i no mekim tok we i sapotim gavman o i daunim gavman. Jisas i tok: “Samting bilong Sisar, givim long Sisar, na ol samting bilong God, givim long God.” (Mat. 22:21) Jisas i save olsem pasin bilong paulim mani i stap namel long ol man bilong kisim takis. Tasol em i no laik bai ol dispela samting i mekim na em i lusim tingting long namba 1 bikpela wok em i mas mekim. Em i save olsem Kingdom Bilong God tasol bai stretim olgeta hevi. Jisas i stap gutpela eksampel long ol disaipel bilong em. Ol i no ken insait long ol tok pait bilong ol wok politik, maski ol i ting samting ol i toktok long en em i stret. Ol Kristen i mas painim Kingdom Bilong God wantaim stretpela pasin bilong en. Ol i no ken tok pait taim ol i lukim ol lain politik i mekim ol pasin i no stret.—Mat. 6:33.

11. Yumi ken mekim wanem bilong daunim pasin bilong birua long ol man bilong narapela skin kala?

¹¹ Planti Witnes Bilong Jehova i daunim pasin bilong kamapim ol tingting bilong ol long sait bilong wok politik, em samting ol i bin mekim long pastaim. Wanpela sista long Briten i tok: “Bihain long mi go long yunivesiti na stadi long olsem wanem sindaun bilong ol man inap kamap gutpela, mi save tingting nogut long ol gavman. Mi laik sapotim raits bilong ol blakskin lain bikos mipela i karim bikpela hevi long ol man i mekim wansait pasin. Maski mi hapmeri bilong winim ol tok pait, mi save bel hevi yet. Mi no luksave olsem ol man i mas senisim tingting i stap long bel bambai dispela i pinisim pasin bilong mekim nogut long ol man bilong narapela skin kala. Taim mi kirap stadi long Baibel, mi luksave olsem pastaim mi mas senisim tingting i stap long bel bilong mi. Wanpela waitskin sista i no les kwik long helpim mi long mekim olsem. Nau mi mekim wok olsem painia oltaim long wanpela kongrigesen i mekim tokples sain, na mi lain long autim tok long olgeta kain man.”

12. Wanem kain “yis” em ol disaipel bilong Jisas i mas sakim?

¹² Long taim bilong Jisas, ol man i save bungim wok lotu wantaim wok politik. Wanpela buk (Daily Life in Palestine at the Time of Christ) i tok: “Ol lotu em ol lain Juda i insait long en i wankain long ol lain politik.” Jisas i mekim tok lukaut long ol disaipel olsem: “Ai bilong yupela i mas op i stap, na yupela i mas lukaut long yis bilong ol Farisi na yis bilong Herot.” (Mak 8:15) Dispela tok i makim ol lain i bihainim Herot. Ol Farisi i sapotim ol lain Juda long sait bilong wok politik. Matyu i stori long Jisas i tokim ol long was gut long lain Sadyusi. Lain Sadyusi i laik bai olgeta samting i stap wankain. Planti memba bilong ol i insait long wok politik aninit long wok bos bilong gavman Rom. Ol lain i bihainim Herot, ol Farisi na ol Sadyusi i as bilong ol bilip giaman. Olsem na Jisas i tok lukaut long ol disaipel i mas sakim ol dispela bilip. (Mat. 16:6, 12) Jisas i mekim dispela tok bihain long ol manmeri i laik mekim em i kamap king.

13, 14. (a) Bilong wanem wok politik na wok lotu i kirapim ol man long birua long Jisas? (b) Bilong wanem i no stret long pait long ol man i mekim nogut long yumi? (Lukim namba 3 piksa long kirap bilong stadi.)

 ¹³ Taim lotu i bung wantaim wok politik, dispela inap kirapim ol man long pait. Jisas i tokim ol disaipel long ol i no ken sapotim wanpela bilong ol dispela lain. Dispela i mekim na ol bikpris na ol Farisi i painim rot long kilim Jisas i dai. Sapos ol man i bihainim Jisas, ol dispela man bai lusim namba ol i holim long sait bilong wok lotu na wok politik. Ol i tok: “Sapos yumi larim em i mekim olsem, olgeta bai bilip long em, na ol Rom bai kam na tekewe tempel bilong yumi na pipol bilong kantri bilong yumi.” (Jon 11:48) Olsem na Hetpris Kaiafas i go pas long wokim plen bilong kilim Jisas i dai.—Jon 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Long biknait, Kaiafas i salim ol soldia i go bilong arestim Jisas. Jisas i save pinis long samting ol birua bilong em i laik mekim, olsem na long laspela nait bilong em long kaikai wantaim ol disaipel, em i tokim ol long kisim ol bainat. Tupela bainat ol i kisim bai skulim ol long wanpela bikpela samting. (Luk 22:36-38) Long dispela nait, Pita i yusim bainat long katim yau bilong wanpela bilong ol birua. Pita i belhat tru bikos ol i brukim lo na ol i arestim Jisas long nait. (Jon 18:10) Tasol Jisas i tokim Pita: “Putim bainat bilong yu i go bek long ples bilong en, long wanem, ol man i yusim bainat, ol bai dai long rot bilong bainat.” (Mat. 26:52, 53) Dispela skultok i stret wantaim samting Jisas i beten long en paslain long dispela nait, olsem ol i no bilong dispela graun. (Ritim Jon 17:16.) Ol aposel i mas larim God yet i stretim dispela hevi.

15, 16. (a) Olsem wanem Tok Bilong God i helpim ol Kristen long abrusim pasin bilong pait? (b) Jehova i luksave long wanem samting taim em i skelim ol man bilong dispela graun wantaim lain bilong em?

¹⁵ Sista long Yurop em yumi stori pinis long en, em tu i luksave olsem God tasol inap stretim ol hevi. Em i tok: “Mi lukim olsem pasin bilong pait i no inap kamapim stretpela pasin. Mi lukim olsem planti man husat i insait long pait i save dai. Planti ol narapela i save bel hevi tru. Mi amamas tru long kisim save olsem God wanpela tasol inap kamapim stretpela pasin long graun. Inap 25 yia mi wok long autim dispela tok.” Brata long Afrika i no yusim moa spia long pait, nau em i yusim “bainat bilong holi spirit,” em Tok Bilong God long autim gutpela tok bilong bel isi long ol man bilong olgeta lain. (Efe. 6:17) Taim sista long Yurop i kamap Witnes Bilong Jehova, em i maritim wanpela brata em i bilong wanpela lain em pastaim sista i heitim ol. Dispela 3-pela bratasista i mekim ol senis bikos ol i laik bihainim pasin bilong Krais.

¹⁶ Ol dispela senis ol i mekim i bikpela samting bikos em bai helpim ol long stap bel isi na pas gut wantaim ol narapela! Baibel i stori olsem ol manmeri i gat pasin olsem biksi i bruk na i pairap long nambis, na dispela biksi i no save stap isi. (Ais. 17:12; 57:20, 21; Rev. 13:1) Ol man i tok pait long sait bilong politik, na dispela i kirapim ol manmeri long brukim lain na mekim ol pait i no gat as bilong en, tasol yumi stap bel isi na stap wanbel. Jehova i lukim olsem ol manmeri bilong dispela graun i no stap wanbel, tasol em i amamas taim em i lukim olsem pasin wanbel i stap namel long ol manmeri bilong em.—Ritim Sefanaia 3:17.

17. (a) Wanem 3-pela rot yumi inap bihainim long kamapim pasin wanbel? (b) Yumi bai stori long wanem samting long neks stadi?

¹⁷ Yumi inap kamapim pasin wanbel long 3-pela rot: (1) Yumi bilip olsem Kingdom Bilong God long heven bai kamapim stretpela pasin, (2) yumi no insait long ol tok pait bilong wok politik, na (3) yumi no insait long ol pait. Sampela taim pasin bilong bel nogut long ol narapela inap bagarapim pasin wanbel namel long ol Kristen. Long neks stadi, yumi bai stori long olsem wanem yumi inap winim dispela hevi wankain olsem ol Kristen long taim bilong ol aposel.