Güzel Gece Kelebeği

HOŞ bir akşam bir gece kelebeği uçarak lüks bir restorana girdi. Orada akşam yemeğini yemekte olan bir hanımefendi, gece kelebeği masasının etrafında uçarken, sanki hastalık taşıyan bir sivrisineğin saldırısına uğramışçasına onu telaşla kovdu! Gece kelebeği başka bir masaya doğru uçtu ve sonunda bir adamın ceketinin yakasına kondu. Bu adam ve karısı tamamen farklı bir tepki gösterdi; bu tehlikesiz, narin yaratığın güzelliğine hayran kaldılar.

Connecticut Butterfly Association’ın kurucularından John Himmelman “gece kelebekleri zararsız yaratıklardır” diyor. “Ağızlarında kesici organlar yoktur; hatta iyi bilinen aygüvesi gibi bazı türlerin yetişkinleri hiçbir şey yemezler. Kuduz ya da başka bir hastalık taşımazlar, sokmazlar . . . . Çoğu insan, kelebeklerin aslında gündüzleri uçan gece kelebekleri olduğunun farkında değildir.”

Herkes kelebeklere hayranlık duyar, ama az sayıda kişi gece kelebeklerinin güzelliğinin ve çeşitliliğinin farkındadır. Şüpheyle, ‘gece kelebeklerinin güzelliği mi?’ diye sorabilirsiniz. Bazıları gece kelebeklerinin, güzel kelebeğin sadece can sıkıcı bir akrabası olduğunu düşünür; fakat ikisi de aynı bilimsel sınıflandırmaya, “pulkanatlılar” anlamına gelen Lepidoptera’ya dahil edilmektedir. Bu sevimli yaratıklar arasındaki göze çarpan geniş çeşitlilik akıllara durgunluk verir. The Encyclopedia of Insects Lepidoptera’nın bilinen 150.000 ila 200.000 türünün olduğunu  belirtiyor. Ancak bunların sadece yüzde 10’u kelebektir; geri kalanı gece kelebeğidir.

Kışlık giysilerimi kaldırırken elbise güvelerini savmak düşüncesiyle giysilerin yanına naftalin tabletleri koyduğum zamanlar hariç, güvelerin de familyalarına dahil olduğu gece kelebekleri hakkında birçokları gibi ben de hiç düşünmezdim. Yetişkin güvelerin hiç kumaş yemediğini bilmiyordum; bunu sadece tırtıl biçiminde oldukları larva evresindeyken yaparlar. *

Gece kelebekleri hakkındaki görüşümü değiştiren neydi? Bir süre önce kocamla birlikte dostlarımız olan Bob ve Ronda’yı ziyaret ettik. Bob gece kelebekleri hakkında çok şey biliyordu. Bana içinde ilk bakışta kelebek olduğunu sandığım küçük bir kutu gösterdi. Bunun Kuzey Amerika’daki en iri gece kelebeklerinden biri olan dev kekropia kelebeği olduğunu söyledi. Kekropia’nın kanat açıklığı on beş santimetreye kadar ulaşabilir ve sadece bir yıllık yaşam çevrimi vardır. Bir yetişkin olarak yaşamının sadece 7 ila 14 gün kadar sürdüğünü  öğrendiğimde çok şaşırmıştım! Sevimli kekropiayı yakından incelemem, gece kelebekleriyle ilgili bana tamamıyla yeni bir bakış açısı kazandırdı.

Bob kutusunun tabanındaki bazı küçük noktaları gösterdi. “Bu noktalar yumurta ve onları yetişkinler oluncaya dek büyütmek istiyorum” dedi. Bir gece kelebeği yetiştirmek mi? Bu fikir ilgimi çekti. Ancak bu planı hayata geçirmenin o kadar da kolay olmadığı ortaya çıktı. Bob iki hafta boyunca yumurtalardan larva çıkartmaya çalıştı, ama başaramadı. Sonra onlara su püskürtmeye karar verdi. Bir hafta geçmeden, 29 yumurtanın 26’sından bir gün içinde larvalar çıktı. Daha sonra Bob her biri yaklaşık bir sivrisinek büyüklüğündeki hassas larvaları sürünerek kaçmalarını önlemek amacıyla kaygan derin bir kaba koydu.

Ortaya çıkan larvaların yediği ilk yemek kendi yumurta kabuklarıydı. Bundan sonra Bob onlara yiyecek sağlamalıydı ve bu biraz güç bir işti. Biraz araştırma yaptıktan sonra onları akçaağaç yapraklarıyla beslemeye çalıştı. Larvalar sürünerek yaprakların üstüne çıktılar, ama onları yemediler. Fakat Bob onlara kiraz ve huş ağacı yaprağı verdiğinde seve seve yiyip bitirdiler.

Küçücük larvalar büyüyüp tırtıl haline geldiğinde, Bob onları üstü telle kaplanmış cam bir kaba taşıdı. Bu kap, tırtıllar ve yapraklar için uygun ve dengeli ölçüde nem sağladı. Ayrıca tırtılların kaçmalarını önlemeye de yaradı, çünkü sürünebilmeye başladıkları andan itibaren kuvvetli bir dolaşma isteği geliştirdiler.

Yirmi altı aç tırtıla yiyecek sağlamak, tahmin edilenden daha büyük bir iş haline geldi. Bob cam kabı yaprakla her doldurduğunda, tırtıllar hepsini iki gün içinde silip süpürdü. Bu aşamada büyüyen yavruları gözleme ve besleme işini paylaşmak için kızkardeşinin ve biri erkek diğeri kız iki genç arkadaşının yardımına başvurdu.

Tırtılların çok miktarda yiyecek tüketmeleri sadece larva evresinde büyümeleri için değil, yetişkinler oldukları zamanki beslenmeleri açısından da yaşamsaldır. Bunun nedeni, yetişkin kekropia kelebeğinin işlevsel bir ağız organının olmaması ve hiçbir şey yememesidir! Kısa yetişkinlik yaşamı boyunca hayatta kalması tamamen larva evresinde yediği yiyeceğe bağlıdır.

Yeni Deriler

Tırtıllar büyürken birkaç kez derisini döktü ya da değiştirdiler. Tırtılın deri değişimleri arasındaki yaşam evreleri deri değişim dönemi olarak adlandırılır.

Kekropia tırtılının derisi büyümez; bu nedenle tırtıl, derisi son sınırına kadar gerilecek derecede büyüdüğünde deri değiştirme vakti gelmiş  olur. Bob bunun ne zaman gerçekleşmek üzere olduğunu anlayabiliyordu, çünkü tırtıllar artık yemiyordu. İpek ağlar örüp kendilerini onlara bağladıktan sonra, yeni bir deri geliştirdikleri birkaç gün boyunca hareket etmediler. Yeni deri hazır olduğunda, tırtıllar eski derilerini ipek ağa bağlı bırakıp uzaklaştılar. Tırtılların son deri değişim döneminde ne kadar büyümüş olduğunu gördüğümde çok şaşırdım. Uzunlukları neredeyse 12 santimetre idi ve çapları işaret parmağımdan daha kalındı.

Bir Koza Örüyor

Son deri değişim döneminin ardından her tırtıl bir çubuğa bağlı büyük grimsi iplik kümesinden oluşan bir koza ördü. Kekropialar iki tür koza yapar. Biri yuvarlak tabanı ve giderek daralan boynu olan geniş, bol, sarkık bir yapıdır. Diğeri ise yine giderek daralan bir boyun ve tabanı olan, ancak model olarak daha küçük, sıkı ve uzunca bir türdür. İki tür de sıkıca sarılmış bir iç koza içerir. Kekropia kozaları genellikle kırmızımsı kahverengi, kahverengi, soluk yeşil ya da gri olurlar. Diğer Kuzey Amerika türlerinin kozalarıyla karşılaştırıldığında, kekropiaların kozaları 10 santimetre boyları ve 5-6 santimetreye kadar varan genişlikleriyle çok daha büyüktür. Bu hayret verici yapılar, içindeki canlıları –34 santigrat dereceye varan sıcaklıklarda bile koruyabilir.

Tırtıllar kozalarına yerleştikten sonra sabırla beklemek dışında yapabileceğimiz bir şey yoktu. Ertesi baharda, yani Bob’un yetişkin kelebekleri almasından yaklaşık bir yıl sonra kozalarından çıktılar. Bob kozaları tutan çubukların dik durabilmesi için onları bir plastik köpük parçasına sapladı. Kısa bir süre sonra biri hariç tüm kekropialar kozalarından çıktı; sabrımıza ve çok çalışmamıza değmişti.

Gece Kelebeklerine Duyduğum Beğeni Artıyor

Kekropia’nın çarpıcı yaşam çevrimine tanık olmam, ışık etrafında uçuşan ve binalarda hareketsiz duran gece kelebeklerine daha fazla ilgi göstermeme yol açtı. Bu tecrübem beni bu büyüleyici yaratıklar hakkında daha fazla şey öğrenmeye de yöneltti. Örneğin, gece ve gündüz kelebeklerinin etkileyici uçucular olduğunu, bazı türlerinin epey mesafeler katettiğini öğrendim. Küçücük lahana güvesinin sadece 2,5 santimetrelik bir kanat açıklığı vardır; fakat belirli aralıklarla fırtınalı Kuzey Denizi üzerinden Avrupa ve Britanya arasında uçar. Ayrıca Sphinx türü gece kelebekleri tıpkı kolibrilerin yaptığı gibi çiçeklerin üzerinde havada asılı kalırlar.

Kekropianın yaşam çevrimine tanık olduktan bir süre sonra, onlardan bir tanesini ışığın altındaki çalının üzerinde gördüm. Bir gece kelebeğinin kanatlarındaki pullar aşırı narin olduğundan onu asla kanatlarından tutmamak gerektiğini biliyordum. Ancak elinizi bir gece kelebeğinin önüne uzatırsanız parmağınıza gelebilir. Bunu denediğimde bu sevimli yaratık orta parmağımın üstüne gelerek beni ödüllendirdi. Sonunda ağaçların üzerinden uçup gitti. Uçarken bir kelebeğe ne kadar benzediğini düşündüm. Bir dahaki sefere bir kelebek gördüğünüzü düşündüğünüz zaman, bir kez daha bakın. Pekâlâ güzel, zararsız bir gece kelebeği olabilir.

[Dipnot]

[Sayfa 24, 25’teki resimler]

1. Dev kekropia kelebeği

2. Antheraea polythemus

3. Chysiridia Ripheus

4. Atlas kelebeği

[Tanıtım Notları]

Natural Selection©–Bill Welch

A. Kerstitch

[Sayfa 26’daki resimler]

Kekropia kelebeğinin gelişimi şu evreleri kapsar:

1. Yumurtalar

2. Tırtıl

3. Yetişkin kelebek

[Tanıtım notu]

Natural Selection©–Bill Welch