Arıkuşları Göklerin Rengârenk Cambazları

GÖKKUŞAĞININ bütün renklerini tüylerinde taşıyan bir kuş familyası düşünün. Bu kuşlar uçuş sırasında en hızlı bazı böceklerden bile çok daha çevik manevralar yapabiliyor. Ve bazılarında, sadece birkaç kuş türünde görülen bir alışkanlık var: Akraba aileler yavrularını yardımlaşarak büyütmek için bir araya toplanıyorlar. Bu saydıklarımız, arıkuşlarının etkileyici özelliklerinden sadece üçüdür.

Yine de kuş gözlemcilerinin ilk dikkatini çeken özellikleri rengârenk görünümleridir. Aslında, böcekle beslenen birçok kuşun renkleri soluktur ve pek dikkat çekmezler. Fakat arıkuşlarının renk ve akrobasi gösterilerini kuş gözlemcileri kolay kolay unutmazlar. Işıl ışıl parlayan tüyleri, yeşil, mavi, kırmızı ve sarının çeşitli tonlarındadır. Avrupa arıkuşlarında olduğu gibi, bazı türlerde bu renklerin tümü ve hatta fazlası da vardır. Avustralya’da yaşayan bir türe de göz alıcı renklerinden dolayı gökkuşağı arıkuşu ya da gökkuşağı kuşu adı verilmiştir.

Bu cambazlar gösterilerini Afrika, Asya, Avustralya ve güney Avrupa’nın birçok bölgesinde sergilerler. Arıkuşlarına kafeste pek rastlanmadığından onların gösterileri ancak yaban ortamlarında izlenebilir. Wildwatch adlı internetteki bir yayında “Bu cesur ve enerjik kuşları gözlemenin tam bir eğlence” olduğu belirtiliyor. “Çünkü birçok türü, insanların bulunduğu bir ortamda rahat davranıyor ve fotoğraf çekmek isteyenler kolayca birçok poz yakalayabiliyorlar.”

Olağanüstü Uçuş Yetenekleri

Uçarken böcek yakalamak arıkuşlarının özel uzmanlık alanıdır. Yiyecek olarak balarısı, yabanarısı, eşekarısı gibi hızlı uçan iri böcekleri tercih ettiklerinden kendileri de hızlı ve çevik olmak zorundadırlar. Ayrıca avlanırken keskin görme yetenekleri de işe yarar. Nitekim Avrupa arıkuşu 100 metre ötedeki bir balarısını ya da yabanarısını görebilir. *

 Bazı arıkuşları avlarını yakalamak için “bombardıman uçağı” gibi böceğin üzerine ani pikeler yaparlar. Ya da daha yaygın bir yöntem olarak, çevreyi rahatça görebileceği bir dala tüneyip, uçmakta olan bir böceğin üzerine atılırlar. Başka türler daha zor bir teknik kullanırlar. Önce yere değercesine uçarak, böceğin göremediği bir açıdan yaklaşırlar. Sonra hafifçe hızlanıp başlarını kaldırır ve uzun gagalarıyla böceği havada kaparlar.

Bazı Afrika arıkuşları yiyecek ararken başkalarının yardımına başvururlar. Onlar büyük hayvanların, başka kuşların, hatta bazı taşıtların civarında uçarak onların yarattığı etkiyle havalanan böcekleri yakalarlar. Hatta kırmızı arıkuşu, bir devekuşunun, keçinin ya da zebranın sırtına binecek kadar cesurdur. Bu ev sahipleri arıkuşuna hem rahat bir tünek olur, hem de çekirgeleri ürküterek beslenmesini sağlarlar. Kırmızı arıkuşları çalı yangınlarının olduğu yerlere de büyük sürüler halinde gelirler. Böylece alevlerden kaçan çekirgeleri kolayca mideye indirirler. *

Güneş Banyosu, Taranma ve Yıkanma

Hızlı uçuşlar, tüylerin olabildiğince iyi durumda olmasını gerektirir. Bu yüzden arıkuşlarının da, asalaklardan kurtulmak ve tüylerini temiz tutmak üzere bir dizi yöntemi vardır. Bu onlar için önemsiz bir mesele değildir. Bir arıkuşu genelde gününün yüzde 10’luk bir bölümünü böyle rahatlatıcı bir bakım işlemine ayırır.

Güneş banyosu sabahleyin kuşun ısınmasını sağlar ve bu sırada genelde gagasıyla taranıp temizlenir. Belli ki güneşin ısısı asalakları daha aktif hale getirir ve onlardan kurtulmak da kolaylaşır. Bazı arıkuşu türleri birlikte güneş banyosu yapmayı severler, grup içindeki kimi bireyler de aynı pozisyonda güneşlenir. Kanatlarını yayıp sırtlarını güneşe vermiş halleriyle plajda güneşlenen bir grup turisti taklit ediyor gibidirler.

Yıkanma fasılları ise daha seyrektir. Genelde uçuş sırasında suya şöyle bir dalıp çıkmakla yıkanma işini halletmiş olurlar. Kurak bölgelerde ise arıkuşları toprak banyosuyla yetinmek zorundadırlar. Daha sonra tüylerini taramak ve kaşınmak için mutlaka vakit ayırırlar. Toprakta yuva yapan arıkuşu gibi hayvanların değişmez sorunu olan asalakları yok etmenin başlıca yolu böyle günlük bir programdır.

Aralarındaki İlişki

Çoğu arıkuşu toplu yaşamayı sever. Kimi türler, bazen sayısı 25.000’e kadar varan büyük koloniler halinde ürer. Üreme alanları genelde geniş nehir kıyılarındaki kumullarda yer alır; çünkü kuşlar yuva deliklerini buralarda kolayca açabilirler. Koloniler halinde yuva yaptıkları alanlar, yırtıcı hayvanlara karşı onlara ek bir korunma sağlar. Ve aralarındaki sıkı işbirliği sayesinde, kolay ve bol yiyecek temin edebilecekleri  bir yer bulabilirler. Birlikte yaşamayı seven arıkuşları yiyecek ararken bile beraberdirler ve keskin ötüşleriyle aralarındaki teması sürdürürler.

Akalınlı arıkuşu gibi kimi türlerde geniş aile, yavruların büyütülmesinde de işbirliği yapar. * Yardımcılar genelde aynı ana babanın yetişkin çocuklarıdır. Onların işbirliği sayesinde normalden iki kat fazla yavru büyütebilirler. Kuşlar üzerine yazılmış bir kitapta şu açıklama yer alır: “Yardımcılar yavruların büyütülmesiyle bağlantılı bütün görevleri yerine getirirler: yuvanın kazılmasına yardım ederler, kuluçkaya yatarlar ve daha da önemlisi yavruları beslerler” (Kingfishers, Bee-Eaters and Rollers).

Büyük aileler özellikle birlikte tünemeye düşkündür. Her bir kuş birbirine o kadar yakın tüner ki, sanki hepsi birden aynı fotoğraf karesine sığmaya çalışıyor gibidirler. Bazen birkaç kuş, ince bir dal üzerinde birbirine iyice sokulur. Bu alışkanlık soğuk gecelerde vücut ısılarını korumalarına kuşkusuz katkıda bulunur.

Bu Hoş Kuşların Tek Zaafı

Bir süre önce arıkuşları, ekinleri harap eden göçmen çekirgelerin bol olduğu bölgelerde çekirge yemek konusunda uzmanlaştılar; özellikle de Batı Afrika’da. Hatta kırmızı arıkuşu üreme ve göç davranışlarını bu bereketli gıdadan yararlanabilecek şekilde uyarladı. Bu tür şimdi Nijer Irmağı kıyıları boyunca göç eden çekirgeleri takip ediyor.

Yine de adlarının ima ettiği gibi, arıkuşlarının gözde yiyecekleri olan arılara karşı özel bir zaafları vardır. Bu yüzden de arıcıların en sevdiği kuş oldukları pek söylenemez. Tabii olumlu açıdan bakıldığında, balarılarını avlayan yabanarılarını ve eşekarılarını, ayrıca sonbaharda kovana bulaşıcı hastalık yayma ihtimali olan yaşlı balarılarını yediklerini de belirtmek gerekir.

“Bugün arıkuşları çeşitli renklerdeki güzel tüyleri nedeniyle dünyanın birçok yerinde kuş gözlemcilerinin hayranlığını kazanmıştır” (Handbook of the Birds of the World). Bazı üreme alanları Afrika safarileri sırasında turistler için unutulmaz bir durak olmuştur.

Arıkuşlarının görülebildiği bir yerde yaşıyorsanız, göklerin bu rengârenk cambazlarının eşsiz gösterisini izlemeye biraz vakit ayırmaya ne dersiniz?

[Dipnotlar]

[Sayfa 23’teki resim]

Küçük arıkuşu, Doğu Afrika

[Sayfa 23’teki resim]

Gökkuşağı arıkuşu, Avustralya

[Sayfa 23’teki resim]

Somali arıkuşu, Kenya

[Sayfa 23’teki resim]

Akalınlı arıkuşu, Afrika

[Sayfa 24’teki resim]

Avrupa arıkuşu, İspanya

Kur sahnesi; erkek dişiye bir dere sineği takdim ediyor

[Sayfa 24’teki resim]

Arıkuşları, İsrail

[Sayfa 24’teki resim]

Kırmızı arıkuşları, Botsvana

[Sayfa 25’teki resim]

Kırmızı arıkuşları, Botsvana

[Tanıtım notu]

©kevinschafer.com

[Sayfa 25’teki resim]

Kırmızı arıkuşları, Singapur