Domesday Kitabı: Sıra Dışı Bir Araştırma

Normandiya (Fransa) dükü William, 1066’da İngiltere’yi fethetti. 19 yıl sonra, fethettiği bu yeni bölge hakkında bir araştırma yapılmasını emretti. Bu araştırmaların derlemesi “Domesday Kitabı” olarak adlandırıldı. Peki bu kitap neden hâlâ İngiltere’nin en önemli tarihsel kaydıdır?

WILLIAM, Eylül 1066’da İngiltere’nin Hastings yakınlarında karaya çıktı. 14 Ekim’de İngiltere kralı Harold’ın ordusunu Hastings’de bozguna uğrattı ve kralı öldürdü. Daha sonra “Fatih” olarak tanınacak olan William, 1066 yılının Noel’inde Londra’daki Westminster Abbey kilisesinde taç giydi. Peki İngiliz halkının, bu yeni kralla ilişkisi nasıl olacaktı?

Çok Büyük Bir Araştırma

Kral I. William ülkenin kuzeyini yıkıp yok etti ve ülkenin çok büyük bir bölümünde nüfusu azalttı. Eskiden Oxford Üniversitesi’nde öğretmenlere eğitmenlik yapan Trevor Rowley şöyle diyor: “O dönemin oldukça barbar görüşlerine rağmen, ‘Kuzeyin yağmalanması’ (1068-1070) vahşet olarak kabul edilmelidir.” William’ın yönetimi sırasında sürekli ayaklanmalar çıkıyordu. William ve yaklaşık 10.000 askerden oluşan ordusu, neredeyse 2.000.000 kişiden oluşan düşman bir kitlenin ortasında yaşıyordu. Sonunda Normandiya halkı ülke çapında savunma amaçlı 500’den fazla kule inşa etti; hatta bu kulelerden en meşhuru Londra Kulesi’dir.

İngiltere’yi fethetmesinden 19 yıl sonra Aralık 1085’te William, saray görevlileriyle Gloucester’da buluşup onlarla beş gün geçirdi; bu süre içinde Londra ve Winchester hariç ülkenin tümünde bir araştırma yapılmasını planladı. Ertesi yılın başında, kontlukların temsilcilerine sorular sorup bilgi almak ve ülkenin servetini hesaplamak için aynı anda yedi farklı bölgeye kraliyet görevlileri gönderdi.

Kral, ordusu için para toplamalıydı. Ayrıca arazi mülkiyetleriyle ilgili anlaşmazlıkları çözmesi gerekiyordu. Bunları başarması Normandiya ve Fransa’nın diğer bölgelerinden gelenlerin İngiltere’ye yerleşmesini garanti altına alacaktı; böylece Normanların üstünlüğü korunacaktı.

Domesday: Kıyamet Günü

Kral William İngilizler üzerinde üstünlük sağladıktan kısa bir süre sonra da İngiliz soylularına ait toprakları Norman baronlarına verdi. William’ın İngiltere’yle ilgili yaptırdığı araştırma şunu gösterdi: Toprakların değeri açısından bakıldığında, ülkenin yarısı yaklaşık 200 adamın elindeydi ve onlardan sadece 2’si İngilizdi. Toprağı başka bir kiracıdan kiralayan yaklaşık 6.000 İngilizin birçoğunun, 1066 yılından önce yasal olarak sahip oldukları topraklarda yaşamaya devam  etmesi için para ödemekten başka alternatifi yoktu; yoksullar ve mallarına el konulmuş olanlar ise idare edebilecekleri kadar idare ettiler.

Bu araştırma Normanların malları ele geçirmesini yasallaştırdı. Ayrıca vergi için toprakların ve kiracıların oturduğu evlerin, aynı zamanda ağaçlık ve çayırlık arazilerin değeri yeniden belirlendi. Hatta inek, öküz ve domuz gibi hayvanlar bile tek tek sayılarak araştırmaya dahil edildi. Normanların baskısı altındaki İngilizler araştırmanın sonuçlarına karşı çıkamayacaklarını bildiklerinden sonuçları endişeyle beklediler. Onlar bu büyük araştırmayı “Hüküm Günü” veya “Kıyamet Günü”ne benzettiler. Bu nedenle daha sonra bu kayıtlara kıyamet günü anlamına gelen “Domesday Kitabı” adı verildi.

Domesday Kitabı iki ciltten oluşuyordu ve Latince olarak parşömen üzerine yazılmıştı. Büyük Domesday, boyutları büyük olan 413 sayfadan, Küçük Domesday de daha küçük olan 475 sayfadan oluşuyordu. * William 1087 yılında öldüğünde çalışmalar yarım kaldı. Peki bütün bu araştırmalar bir yılda nasıl yapılmıştı?

Normanlar İngilizlerin idari yapısını miras almıştı; hem mali kayıtlar ve vergi kayıtları hem de toprak sahipleri ve kiracılarla ilgili bazı bilgiler zaten hazırdı. Normanlar bu bilgileri kullanarak, her kontluğa bir kamu soruşturması yapmak üzere görevliler gönderip yeni vergi değerlendirmeleri yaptı.

Bugün Domesday Kitabı

Ortaçağda kraliyet ailesi gittiği yerlere çoğu zaman Domesday Kitabını da götürdü. Kitap ilk başta özellikle arazi mülkiyetiyle ilgili sorunları çözmek için kullanıldı; fakat daha sonra 18. yüzyılda tanınmış İngiliz hukukçu Sir William Blackstone, bazı kiracıların oy verme hakkı olup olmadığını belirlemek için de bu kitaba değindi. Kitap birçok farklı yerde muhafaza edildi, ancak şimdi İngiliz Ulusal Arşivlerinde korunmaktadır.

Kitap 900. yıldönümünde, yani 1986 yılında beş cilt olarak yeniden ciltlendi. Günümüzde bilginler ve tarihçiler, metnin gözden geçirilmiş İngilizce bir çevirisini elde edebilirler. BBC bu kitabı “ulusal arşivlerdeki temel bir belge” olarak adlandırdı ve “bir toprağın kime ait olduğunu kanıtlamak için hâlâ geçerli” bir belge olduğunu söyledi. Domesday Kitabı 1958’de eski bir kasabanın pazar kurma hakkını doğrulamak için de kullanıldı.

Arkeologlar İngilizlerin ve Normanların ortaçağdaki yerleşim yerlerini tespit etmek için hâlâ Domesday Kitabına başvuruyor. Bu değerli kitap, İngiliz ulusunda yaşanan gelişmeler hakkında eşsiz bir bilgi kaynağı olmaya devam ediyor.

[Dipnot]

[Sayfa 23’teki çerçeve/resim]

WILLIAM’IN FETHİ

William, papaya bir teklifte bulunarak yaptığı fethi din uğruna yapılan bir fetih olarak ilan etmesini istedi; bunun karşılığında papanın yoldan sapmış İngiliz kilisesi üzerindeki gücünü artıracağına söz verdi. Papa bu teklifi hemen kabul etti. Profesör David C. Douglas’a göre bu strateji William için “diplomatik bir zafer”le sonuçlandı. Başka tanınmış bir tarihçi olan George M. Trevelyan İngiltere’nin tarihiyle ilgili kitabında şu sonuca varıyor: “William’ın papa tarafından kutsanması ve papalık bayrağı altında hareket etmesi normalde silahlı bir soygun gibi görünebilecek bir girişimin, din uğruna yapılan bir savaş gibi görünmesini sağladı” (History of England).

[Tanıtım notu]

© Bridgeman Sanat Kütüphanesi

[Sayfa 22’deki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

İNGİLTERE

LONDRA

Hastings

Manş Denizi

NORMANDİYA

[Sayfa 22’deki resim tanıtım notu]

Kitap: Mary Evans/​Ulusal Arşivler, Londra, İngiltere