Yılbaşı Ağacının Asıl Kökeni

DÜNYA çapında yılbaşı ağacı olarak da bilinen Noel ağacı, yıl sonu kutlamalarında ve simge olarak hediyelik eşyalarda sık sık kullanılır. Birçok ülkede İsa peygamberin doğumunun kutlandığı Noel’in bir parçası olarak düşünülse de, Noel ağacı aslında İsa’nın doğumunun çok öncesine dayanan bir gelenektir.

Bu gerçeği ortaya koyan önemli bulgulardan bazıları, İsveç’in batı kıyısındaki Bohuslän bölgesinde ve Norveç’in Østfold ilinde keşfedilen kaya resimleridir. Bu civardaki yaklaşık 5.000 sit alanında, kayalara kazınmış 75.000’den fazla resim bulunmaktadır. Arkeologlar bu resimlerin çoğunu MÖ 1800 ile 500 yılları arasına tarihlendiriyor. *

Kayalara oyulmuş bu ilginç şekiller, eski dönemde yaşayan halkların inançlarına ışık tutar. Örneğin bazı araştırmacılar, eski zamanlarda İsveç ve Norveç’in belli bölgelerindeki toplumların ladin ve diğer yaprak dökmeyen ağaçları kutsal simgeler olarak kullandığını düşünüyor.

Peki dünyanın kuzey kıyılarında yaşayan bu halklar kayalara neden özellikle ladin ağacının resmini kazıyordu? Bazı uzmanlar bunun nedeninin, yaprak dökmeyen ağaçların o çağda ender görülmesiyle bağlantılı olabileceğini öne sürüyor. Sonuçta soğuk havalarda diğer tüm ağaçlar yapraklarını dökerek görünüşte ölürken, yeşilliğini koruyarak her zaman “hayatta kalabilen” bir ağacın ilgi odağı olması son derece doğaldır.

Ağaçlar dünya çapında birçok kültürde yaşam, hayatta kalma ve ölümsüzlük simgesi olarak kullanılmıştır. Bu gerçek de hesaba katılırsa, Bohuslän ve Østfold dolaylarında yaşayan insanların, ladin ağacının orada yaygınlaşmasından yüzyıllar önce bu ağaca benzeyen şekilleri kayalara neden kazıdıkları netlik kazanabilir.

İsveç Ulusal Miras Kurulu’nun işbirliğiyle hazırlanan bir kitap bu konuyla ilgili şöyle diyor: “İskandinavya’nın güney kesiminin Tunç Çağı kadar erken bir tarihte, Avrupa’nın tümünü ve Asya’nın büyük bir kısmını içine alan daha büyük bir dinsel ve kültürel yapıya dahil olduğunu gösteren bir örnek de kaya resimlerindeki ağaç şekilleridir. Din ve kozmoloji, geçimini tarımla ve hayvancılıkla sağlayan halkların şartlarına göre şekil aldı. Tanrıların ismi yerden yere değişse de bu halklar genelde aynı tanrılara tapardı” (Rock Carvings in the Borderlands).

Bohuslän Müzesi’nin yayımladığı The Rock Carving Tour adlı kitapçık da şöyle açıklıyor: “Kaya resimlerini yapanlar günlük hayatı resmetmeye çalışmıyordu. Bu şekillerin kayalara kazınmasının muhtemelen tanrılara dua etmenin  ve yakarmanın bir yolu olarak görüldüğünü düşünüyoruz.” Kitapçık şunu da ekliyor: “Bu inanç sisteminin merkezi, yaşam, üreme, ölüm ve yeniden doğuştan oluşan sonsuz hayat çarkıydı.”

İsveç’in ulusal ansiklopedisi Nationalencyklopedin, Kuzey Avrupa’nın yazıyla tanışmasından çok uzun zaman öncesine ait, sembollerle ifade edilen benzersiz sanat eserleri hakkında şöyle der: “Cinsellikle ilgili betimlemelere sıkça rastlanması Kuzey’deki Tunç Çağı halklarının dininde bereket kültünün ne kadar önemli bir yere sahip olduğunu gösterir.”

Yaprak dökmeyen ağaçlarla ilgili âdetler zamanla yaygınlaştı ve birçok yerde yaşamın bir parçası haline geldi. AnaBritannica ansiklopedisi Noel ağacı hakkında şu açıklamada bulunur: “Avrupalı putperestler arasında yaygın olan ağaca tapınma, Hıristiyanlığı benimsemelerinden sonra . . . . sürdü.” Bu, birçok tören ve gelenekte görülüyordu; örneğin “kış ortasına rastlayan tatillerde evin girişine ya da içine bir Yule (yeni yıl) ağacı konuyordu.”

İngiliz kraliyet ailesinin ilk kez 1841’de süslü bir ladin ağacını Noel kutlamalarına dahil etmesi sonucunda yaprak dökmeyen ağaçlar büyük rağbet görmeye başladı. Yılbaşı ağacı artık tüm dünyada biliniyor ve her yıl milyonları bulan doğal ve yapay ağaç satışları gittikçe artıyor. Bununla birlikte İskandinavya’daki kayalara kazınmış resimlerin de gösterdiği gibi, yılbaşı ağacının putperest kökenli bir gelenek olduğu su götürmez bir gerçektir.

[Dipnot]

[Sayfa 12’deki pasaj]

Kaya resimleri, insanların İsa’dan önce yaprak dökmeyen ağaçlara taptığına işaret eder

[Sayfa 13’teki resimler]

(1) Torsbo, (2) Backa ve (3) Lökeberg’de (İsveç) kayalara kazınmış ağaç resimleri

[Tanıtım notu]

Stiftelsen för dokumentation av Bohusläns hällristningar izniyle