Nsimu ya vanhu lava vulavulaka Xipaniya yi ve leyi tswalaka mihandzu swinene. Kambe, hi ku famba ka nkarhi, vanhu lava vulavulaka tindzimi tin’wana va rhurhele etikweni rolero va tlhela va amukela rungula ra hina leri nyikaka ntshembo. Etikweni leri akelaneke na rona ra Haiti, vanhu va kona va vulavula ngopfu Xicreole xa le Haiti. Hambileswi tiko ra Dominican Republic ni ra Haiti a ma nga twanani minkarhi yin’wana, vanhu va magidi va le Haiti va ye va ya tirha eDominican Republic naswona nhlayo ya vona yi engeteleke swinene eminkarhini ya sweswinyana.

Ku ringana malembe yo tala, vanhu lava vulavulaka Xicreole xa le Haiti lava kombiseke ku tsakela ntiyiso va kongomisiwe emavandlheni ya Xipaniya leswaku va kota ku pfuniwa hi tlhelo ra moya. Hambiswiritano, leswaku vanhu vo tano va kuma mpfuno lowunene hi tlhelo ra moya, hi 1993 Huvo leyi Fumaka yi lerise rhavi ra le Guadeloupe leswaku ri rhamba maphayona yo hlawuleka ensin’wini ya rona leswaku ma ta tirha ensin’wini leyi vanhu va kona va vulavulaka Xicreole xa le Haiti eDominican Republic. Barnabé na Germaine Biabiany i wun’wana wa mimpatswa yinharhu leyi rhurheleke ensin’wini yoleyo. Barnabé u ri: “Eku sunguleni a hi ri ni tibroxara timbirhi ntsena ta Xicreole xa le Haiti. Minkandziyiso leyin’wana hinkwayo a yi ri hi Xifurwa, kutani a hi boheka ku hundzuluxela swilo hinkwaswo swi suka eka Xifurwa swi ya eka Xicreole xa le Haiti.”

Hi January 1996, a ku ri ni vahuweleri va kaye eHigüey ni vahuweleri va khume eSanto Domingo lava a va tiyimisele ku  seketela ntlawa lowu vulavulaka Xicreole xa le Haiti. Kutani ku simekiwe ntlawa eka rin’wana ni rin’wana ra madoroba wolawo naswona hi ku famba ka nkarhi mintlawa hayimbirhi yi ve mavandlha. Hambiswiritano, mavandlha wolawo a ma tlhaveriwanga hi dyambu, tanihi leswi a swi vonaka onge vanhu vo tala va le Haiti a va lava ku dyondza Xipaniya naswona a va tsakela ku ya hlanganyela evandlheni ra Xipaniya. Barnabé u ri: “Hi hlangane ni vamakwerhu va le ka Ndzawulo ya Ntirho naswona a swi vonaka swi ri swinene leswaku hi tshika ku tirha nsimu leyi vanhu va kona va vulavulaka Xicreole xa le Haiti hi nkarhi wolowo.”

Hi 2003, Huvo leyi Fumaka yi avele Dong na Gladys Bark lava nga mpatswa lowu nga varhumiwa leswaku va ya tirha ensin’wini leyi vanhu va kona va vulavulaka Xicreole xa le Haiti eDominican Republic. Ku ringana malembe mambirhi, va sungule ku tirha ensin’wini ya le Higüey naswona va sungule ku vona vuyelo lebyinene. Hi June 1, 2005, ku simekiwe vandlha ra Xicreole xa le Haiti. Dong Bark, Barnabé Biabiany ni murhumiwa un’wana loyi a vuriwaka Steven Rogers, va chumayele etikweni hinkwaro handle ko karhala ensin’wini ya vanhu lava vulavulaka Xicreole xa le Haiti.

Ntirho wu fambe kahle naswona ku simekiwe mavandlha lama engetelekeke. Hi September 1, 2006, ku simekiwe muganga wo sungula wa Xicreole xa le Haiti. A ku ri ni mavandlha ya nkombo ni mintlawa yimbirhi naswona Barnabé Biabiany a a endzela mavandlha wolawo.

Emalembeni lama landzeleke, varhumiwa van’wana vo hlayanyana va averiwe eDominican Republic leswaku va ya tirha ensin’wini leyi vanhu va kona va vulavulaka Xicreole xa le Haiti. Nakambe, ku fike vatirhi van’wana vo tala va ku tirhandzela vo huma eCanada, United States, Yuropa ni le tindhawini tin’wana leswaku va ta pfuna. Ntlawa wa vamakwerhu lava fanelekaka wu averiwe ku hlela xikolo xo dyondzisa vamakwerhu vo huma ematikweni mambe swin’we ni vamakwerhu  va kwalaho ririmi ra Xicreole xa le Haiti.

Ku va vanhu vo tala va le Dominican va endla matshalatshala yo dyondza Xicreole xa le Haiti swi va vuyerise swinene vanhu va le Haiti. Sweswi, loko muhuweleri wa le Dominican a hlamusela ntiyiso wa Bibele hi Xicreole xa le Haiti, swi endla leswaku rivengo leri vanhu va nga na rona ri hela kutani va tsakela ku yingisela rungula ra Mfumo. Kutani vo tala va vamakwerhu va hina va dyondze ririmi leri lerova vanhu vo tala va ehleketa leswaku vanhu lava nga humiki eHaiti lava vulavulaka Xicreole xa le Haiti i Timbhoni ta Yehovha.

Ku kombisa vuyelo lebyinene byo kombisa ku tsakela eka vanhu va ndhavuko wun’wana, xiya ntokoto wa phayona ra xisati ra le Dominican leri yeke exikolweni xo dyondzisa ririmi ra Xicreole xa le Haiti. Loko a ri ensin’wini, makwerhu loyi wa xisati u kume mpatswa lowu tsakelaka wa le Haiti. U endle riendzo ro vuyela eka wona leswaku a sungula dyondzo ya Bibele. U ri: “Loko ndzi fika ndzi xewete nsati wa kona kutani ndzi n’wi tswontswa erhameni, hilaha vavasati va le Dominican Republic va endlaka hakona. Wansati yoloye u sungule ku rila. Ndzi n’wi vutise ndzi ku, ‘U rilela yini?’ U hlamule a ku, ‘Eka malembe hinkwawo lawa ndzi tshameke etikweni leri i ro sungula ku va munhu a ndzi xeweta hi ku ndzi ntswontswa.’”

Ku ve ni ku andza loku hlamarisaka hikwalaho ka leswi Yehovha a a katekisa migingiriko leyi endliwaka ensin’wini leyi. Hi September 1, 2009, a ku ri ni mavandlha ya 23 ya Xicreole xa le Haiti ni mintlawa ya 20, kutani ku simekiwe muganga wa vumbirhi. Nhlayo ya lava veke kona eXitsundzuxweni hi 2011 yi kombise ku andza loku a ku ta va kona enkarhini lowu taka. Hi xikombiso, vahuweleri va 11 va le xidorobanini xa Río Limpio a va tsakile loko ku va ni vanhu va 594 eXitsundzuxweni xa  vona. Kutani loko ku endliwe malunghiselelo yo khoma Xitsundzuxo edorobeni ra Las Yayas de Viajama, laha a ku nga ri na vahuweleri, ku ve ni vanhu va 170 eXitsundzuxweni. Hi September 2011, a ku ri ni mavandlha ya 33 ni mintlawa ya 21 ensin’wini leyi vanhu va kona va vulavulaka Xicreole xa le Haiti. Kutani ku simekiwe muganga wun’wana hi 2012.

Rhavi ra le Dominican Republic ni ra le Haiti ma tirhe swin’we leswaku ma letela vamakwerhu vo huma ematikweni wolawo hamambirhi. Titlilasi ta ntlhanu ta Xikolo xa Bibele xa Vamakwerhu lava nga Tekangiki ti khomiwe hi Xicreole xa le Haiti swin’we ni titlilasi ta mune ta Xikolo xa Bibele xa Mimpatswa leyi nga Vakreste.