1, 2. (a) Loko vanhu va ha ku tekana i yini lexi hi talaka ku tivutisa xona? (b) Hi swihi swivutiso leswi hi nga ta swi kambisisa eka ndzima leyi?

XANA wa swi rhandza ku ya emicatweni? Vo tala va swi rhandza hikuva swa tsakisa ku ya kona. U vona vatekani va ambale ku dlaya. Ku tlula kwalaho, vo n’wayitela kunene! Va tsake ngopfu naswona tindlela ti vonaka ti va baserile!

² Kambe masiku lawa vukati byo tala bya hohloka. Hambiloko hi navelela vatekani leswinene, minkarhi yin’wana ha tivutisa leswaku: ‘Xana va ta tshama va tsakile? Xana vukati bya vona byi ta tiya?’ Tinhlamulo ta swivutiso sweswo ti titshege hiloko vatekani va ta yi tshemba va tlhela va yi tirhisa ndzayo ya Xikwembu emhakeni ya vukati. (Hlaya Swivuriso 3:5, 6.) Va fanele va endla tano leswaku va ta tshama va ri lava amukelekaka eka Xikwembu. A hi kambisiseni nhlamulo ya Bibele eka swivutiso leswa mune leswi landzelaka: Ha yini vanhu va tekana? Loko munhu a teka kumbe a tekiwa, u fanele a hlawula munhu wa njhani? Xana u nga byi lunghiselela njhani vukati? Naswona i yini lexi nga pfunaka vatekani leswaku va tshama va tsakile evukatini?

3. Ha yini swi nga ri vutlhari ku cata ntsena hileswi tintangha ta wena ti cateke?

³ Van’wana va tshemba leswaku vukati byi tisa ntsako nileswaku munhu a nge kumi ku eneriseka evuton’wini loko a nga tekanga kumbe ku tekiwa. Sweswo a hi ntiyiso! Yesu a a nga tekanga naswona u vule leswaku ku tshama u nga tekanga kumbe  ku tekiwa i nyiko kutani a khutaza lava nga swi kotaka leswaku va tshama va ri tano. (Matewu 19:11, 12) Muapostola Pawulo na yena u vulavule hi vuyelo bya ku tshama u nga tekanga kumbe ku tekiwa. (1 Vakorinto 7:32-38) Yesu na Pawulo a va sivelanga munhu ku teka kumbe ku tekiwa; entiyisweni ku ‘alela vanhu ku tekana i dyondzo ya madimona.’ (1 Timotiya 4:1-3) Lava tshamaka va nga tekanga kumbe ku tekiwa va nga kuma nkarhi wo tala wo tirhela Yehovha va nga kavanyetiwi hi nchumu. Kutani, a hi vutlhari ku cata hileswi u vonaka tintangha ta wena ti cata.

4. Xana vukati lebyinene byi pfuna njhani eku kuriseni ka vana?

⁴ Kambe, xana swi kona swivangelo leswi twalaka swa ku teka kumbe ku tekiwa? Ina, swi kona. Vukati na byona i nyiko leyi humaka eka Xikwembu lexi nga ni rirhandzu. (Hlaya Genesa 2:18.) Hikwalaho vukati byi nga ku tisela ntsako ni mikateko hi ndlela yo karhi. Hi xikombiso, vukati lebyinene i ndhawu leyi faneleke yo kurisa vana. Vana va lava ndhawu leyinene yo kula eka yona, laha ku nga ni rirhandzu, ndzayo ni nkongomiso lowu humaka eka vatswari. (Pisalema 127:3; Vaefesa 6:1-4) Kambe ku kurisa vana a hi xona xivangelo xi ri xoxe lexi endlaka leswaku vanhu va tekana.

5, 6. (a) Hi ku landza tsalwa ra Eklesiasta 4:9-12, xana vanhu vambirhi lava twananaka va nga pfunana hi ndlela yihi? (b) Xana vukati byi nga fana ni ntambhu ya miluko minharhu hi ndlela yihi?

⁵ Anakanya hi tsalwa leri ndzima leyi yi sekeriweke eka rona ni mongo wa rona, ri ri: “Vambirhi va antswa ku tlula un’we, hikuva va ni hakelo leyinene ya ku tikarhata ka vona. Hikuva loko un’we wa vona o wa, loyi un’wana a nga pfuxa munghana wakwe. Kambe ku ta endleka yini hi loyi a nga un’we loko o wa ku nga ri na loyi a nga ta n’wi pfuxa? Ku tlula kwalaho, loko vambirhi va etlela swin’we, kunene va ta kufumela; kambe un’we ntsena a nga kufumerisa ku yini? Loko munhu wo karhi o hlula un’we a ri yexe, vambirhi va nga n’wi hlula. Naswona ntambhu ya miluko yinharhu a yi nge tsemeki hi le xikarhi hi ku hatlisa.”—Eklesiasta 4:9-12.

⁶ Tsalwa leri ri vulavula ngopfu hi ndlela leyi vunghana byi  nga bya nkoka ha yona. Vukati byi akiwa hi vanhu vambirhi lava twananaka swinene. Hilaha tsalwa leri ri kombisaka hakona, vukati byi endla leswaku vatekani va kota ku pfunana, ku khutazana ni ku sirhelelana. Vukati bya tiya ngopfu-ngopfu loko ku ri ni loyi a byi tiyisaka. Hilaha tsalwa leri ri kombaka hakona, ntambhu ya miluko mimbirhi yi nga ha tsemeka. Kambe ya miluko minharhu swa tika ku yi tsema. Loko nuna na nsati va tiyimisele ku tsakisa Yehovha vukati bya vona byi fana ni ntambhu ya miluko minharhu. Loko vatekani va tinyiketela eka Yehovha vukati bya vona byi ta tiya.

7, 8. (a) Hi yihi ndzayo leyi Pawulo a yi tsaleleke Vakreste lava nga tekangiki kumbe ku tekiwa lava ku navela ka vona timhaka ta masangu ku nga ni matimba swinene? (b) Xana Bibele yi hi byela mhaka yihi ya nkoka mayelana ni vukati?

⁷ Lunghiselelo ra vukati hi rona ntsena laha ku navela ka timhaka ta masangu ku nga enerisiwaka hi ndlela leyi faneleke. Evukatini hi kona laha vatekani va nga tiphinaka hi timhaka ta masangu. (Swivuriso 5:18) Loko muntshwa se a hundze nkarhi lowu Bibele yi wu vulaka “vurhumbuki bya vuntshwa,” ku nga nkarhi lowu ku navela ka yena timhaka ta masangu ku nga ni matimba swinene, swi nga ha endleka leswaku ku navela koloko ku va ka ha ri na matimba. Loko a nga koti ku tikhoma a nga ha hetelela a endle xidyoho. Pawulo u huhuteriwe ku tsala ndzayo leyi kongomisiweke eka vanhu lava nga tekangiki, a ku: “Loko va nga koti ku tikhoma, a va nghenele vukati, hikuva swa antswa ku nghenela vukati ku ri ni ku hisiwa hi ku navela.”—1 Vakorinto 7:9, 36; Yakobo 1:15.

⁸ Ku nga khathariseki leswaku i yini lexi endlaka leswaku munhu a lava ku teka kumbe ku tekiwa u fanele a va ni swivangelo leswi twalaka. Hilaha Pawulo a vulaka hakona, lava tekaka ni ku tekiwa va ta “va ni nhlomulo enyameni ya vona.” (1 Vakorinto 7:28) Vanhu lava tekaneke va ni swiphiqo leswi lava nga tekangiki kumbe ku tekiwa va nga riki na swona. Kambe loko u lava ku cata, xana u nga yi kuma njhani mikateko ni ku hunguta swiphiqo leswi vaka kona evukatini? Ndlela yin’wana i ku hlawula munghana wa wena wa vukati hi vutlhari.

9, 10. (a) Xana Pawulo u ri kombise njhani khombo ra ku tolovelana ngopfu ni vanhu lava nga riki vapfumeri? (b) Xana ku tala ku endleka yini loko vanhu va honisa ndzayo ya Xikwembu ya leswaku va nga teki kumbe ku tekiwa hi vanhu lava nga riki vapfumeri?

⁹ Pawulo u huhuteriwe ku tsala nawu lowu nga hi kongomisaka naswona wu nga wa nkoka loko hi lava ku hlawula munghana wa vukati, u te: “Mi nga paniwi ni lava va nga riki vapfumeri.” (2 Vakorinto 6:14) Xikombiso xa yena a xi fambisana ni mhaka leyi tiviwaka loko ku rimiwa. Loko ko paniwa swifuwo swimbirhi leswi nga ringaniki hi vukulu kumbe hi matimba havumbirhi bya swona swi ta koka ku tika. Hilaha ku fanaka loko mupfumeri ni loyi a nga riki mupfumeri va tekana, swi le rivaleni leswaku vukati bya vona byi ta va ni swiphiqo. Loko un’wana wa vona a rhandza Yehovha kambe loyi un’wana a nga ri na mhaka na sweswo, tipakani ta vona evuton’wini a ti nge fani kutani va ta hanyisana ku vava. Hi yona mhaka leyi Pawulo a khutazeke Vakreste leswaku va teka kumbe ku tekiwa “eHosini ntsena.”—1 Vakorinto 7:39.

¹⁰ Minkarhi yin’wana Vakreste lava nga tekangiki kumbe ku tekiwa va nga ha vona swi antswa ku nghena ejokweni ni munhu loyi a nga riki mupfumeri ku ri ni ku dyiwa hi xivundza. Van’wana va honisa ndzayo ya Bibele kutani va teka kumbe va tekiwa hi munhu loyi a nga gandzeriki Yehovha. Ko tala u ta kuma leswaku vuyelo bya kona a byi vi lebyinene. Vanhu vo tano va tikuma va cate ni munhu loyi va nga taka va nga swi koti ku vulavula hi swilo swa nkoka evuton’wini bya vona. Va nga ha tikuma va ri ni xivundza xo tlula lexi a va ri na xona va nga si teka kumbe ku tekiwa. Lexi tsakisaka ku ni magidi ya Vakreste lava nga tekangiki kumbe ku tekiwa lava tshembaka ni ku landzela ndzayo leyi humaka eka Xikwembu emhakeni leyi. (Hlaya Pisalema 32:8.) Hambileswi va nga ni ntshembo wa leswaku va ta teka kumbe ku tekiwa enkarhini lowu taka, va rindza ku kondza va kuma munhu loyi a gandzelaka Yehovha Xikwembu.

11. I yini leswi nga ku pfunaka leswaku u hlawula munghana wa vukati hi vutlhari? (Nakambe vona bokisi leri nge “ Xana Ndzi Lava Ku Tekana Ni Munhu Wa Njhani?”)

¹¹ Leswi a swi vuli leswaku nandza un’wana ni un’wana wa Yehovha wa faneleka ku va u nga tekana na yena. Loko u lava  munhu loyi u nga tekanaka na yena, kuma loyi a nga ni vumunhu lebyi fanaka ni bya wena, loyi a nga ni tipakani leti fanaka ni ta wena entirhweni wa Yehovha naswona a rhandza Xikwembu. Hlonga ro tshembeka ri ni nkongomiso wo tala loko swi ta emhakeni leyi, kutani u ta va u endla kahle loko wo kambisisa ndzayo yoleyo ya Matsalwa hi vukheta u tlhela u khongela ha yona, u yi pfumelela yi ku kongomisa loko u endla xiboho lexi xa nkoka. *—Hlaya Pisalema 119:105.

12. I yini leswi vatswari van’wana va swi endlaka ematikweni yo tala loko swi ta emhakeni ya vukati naswona hi xihi xikombiso xa Bibele lexi nga va kongomisaka?

¹² Ematikweni yo tala swi tolovelekile leswaku vatswari va hlawulela n’wana wa vona munhu loyi a nga ta tekana na yena. Hi ntolovelo ku tshembiwa leswaku vatswari hi vona va nga ni ntokoto ni vutlhari byo endla xiboho lexi xa nkoka. Vukati byo tano byi tala ku famba kahle, hilaha a swi ri hakona eminkarhini ya Bibele. Vatswari lava endlaka sweswo namuntlha va nga dyondza eka xikombiso xa Abrahama loyi a rhumeke nandza wakwe leswaku a ya kumela n’wana wakwe Isaka nsati. Abrahama a a nga ri na mhaka ni leswaku ndyangu lowu a tekelaka n’wana wa wena eka wona a wu fuwile kumbe wu dumile. Ku ri na sweswo, u endle matshalatshala lamakulu leswaku a kumela Isaka nsati eka vanhu lava gandzelaka Yehovha. *—Genesa 24:3, 67.

13-15. (a) Xana nawu lowu kongomisaka lowu kumekaka eka Swivuriso 24:27 wu nga ri pfuna njhani jaha leri lavaka ku teka? (b) Xana nhwanyana loyi a lavaka ku tekiwa a nga endla yini leswaku a tilunghiselela vukati?

¹³ Loko u tiyimisele ku teka kumbe ku tekiwa, u fanele ku  tivutisa leswaku ‘Xana ndzi lunghekile hakunene?’ Nhlamulo ya xivutiso lexi a yi titsheganga hi ndlela leyi u titwaka ha yona, hi rirhandzu, timhaka ta masangu, vunakulobye ni ku kurisa vana. Ku ri na sweswo ku ni tipakani to karhi leti lava lavaka ku tekana va faneleke va anakanyisisa ha tona.

¹⁴ Jaha leri lavaka nsati ri fanele ri anakanyisisa hi nawu lowu, lowu kongomisaka: “Lunghiselela ntirho wa wena u ri ehandle, naswona wu endle wu lungheka wa ha ri ensin’wini. Endzhaku ka sweswo u ta tlhela u aka vandyangu wa wena.” (Swivuriso 24:27) Xana tsalwa leri ri kandziyisa yini? Hi nkarhi wolowo loko wanuna a lava ku aka ‘ndyangu’ kumbe a lava ku sungula muti, a a fanele a tivutisa leswaku, ‘Xana ndzi swi lunghekerile ku khathalela ni ku wundla wansati ku katsa ni vana lava nga vaka kona?’ A a fanele hi ku rhanga a tirha emasin’wini. Swi tano ninamuntlha. Wanuna la lavaka ku teka u fanele a tilunghiselela vutihlamuleri lebyi. Loko ntsena a hanye kahle emirini u fanele a tirha. Rito ra Xikwembu ri kombisa leswaku wanuna la nga wundliki vandyangu wa yena, a nga ri na mhaka ni ndlela leyi va titwaka ha yona ni ndlela leyi va gandzelaka Xikwembu ha yona, u bihe ngopfu ku tlula munhu la nga riki na ripfumelo!—Hlaya 1 Timotiya 5:8.

¹⁵ Wansati la lavaka ku tekiwaka na yena u ni mintirho yo hlayanyana ya nkoka leyi a faneleke a yi endla. Bibele yi boxa yin’wana ya mintirho ni timfanelo leti wansati a faneleke ku va na tona leswaku a ta khomisana kahle ni nuna wa yena eku akeni ka ndyangu wa vona. (Swivuriso 31:10-31) Vanhu lava tsutsumelaka ku teka kumbe ku tekiwa va nga si lunghekela ku rhwala vutihlamuleri bya ndyangu, a va anakanyeli vanhu lava nga ta tekana na vona. Mhaka ya nkoka swinene hi leswaku, lava lavaka ku teka kumbe ku tekiwa va fanele va tiyimisela ku tirhisa milawu ya Xikwembu leyi kongomisaka vukati.

16, 17. Hi yihi milawu leyi kongomisaka ya Matsalwa leyi lava lunghiselelaka vukati va faneleke va anakanyisisa ha yona?

¹⁶ Ku lunghiselela vukati swi katsa ku anakanyisisa hi mintirho leyi Xikwembu xi yi aveleke wanuna ni wansati. Wanuna u fanele a tiva leswi swi vulaka swona ku va nhloko ya ndyangu leyi nga Mukreste. Ntirho lowu a wu nyiki wanuna mpfumelelo  wa ku tiendlela ku rhandza endyangwini wa yena. Kambe u fanele a tekelela ndlela leyi Yesu a tirhiseke vunhloko bya yena ha yona. (Vaefesa 5:23) Hilaha ku fanaka, wansati la nga Mukreste u fanele a twisisa ntirho lowu xiximekaka lowu endliwaka hi wansati. Xana u ta titsongahatela ‘nawu wa nuna wa yena’? (Varhoma 7:2) Ana se u le hansi ka nawu wa Yehovha na Kreste. (Vagalatiya 6:2) Ndlela leyi nuna wa yena a kongomisaka swilo ha yona endyangwini yi va nawu wun’wana. Xana u ta wu seketela a tlhela a titsongahatela nawu wa munhu la nga hetisekangiki? Loko a nga taka a nga swi koti, swa antswa a nga tekiwi.

¹⁷ Ku tlula kwalaho, ha un’we evukatini u fanele a tiyimisela ku khathalela swilaveko swo hlawuleka swa loyi a tekaneke na yena. (Hlaya Vafilipiya 2:4.) Pawulo u te: “Un’wana ni un’wana wa n’wina a a rhandze nsati wakwe hilaha a tirhandzaka hakona; hihala tlhelo, wansati u fanele ku va ni xichavo xo enta eka nuna wakwe.” Xikwembu xi huhutele Pawulo kutani a tsala leswaku wanuna u ni xilaveko xo hlawuleka xo lemuka xichavo xo enta lexi nsati wakwe a n’wi kombaka xona. Wansati na yena u ni xilaveko xo hlawuleka xo titwa a rhandziwa hi nuna wa yena.—Vaefesa 5:21-33.

18. Ha yini vanhu lava nga si tekanaka va fanele va dyondza ku tikhoma hi nkarhi wa ku rhandzana ka vona?

¹⁸ Kutani nkarhi wa ku rhandzana a hi nkarhi wa matshopetana. I nkarhi wa leswaku jaha ni ntombhi va dyondza ndlela yo hanyisana, ni ku vona loko swi ta va vutlhari ku va va tekana. Nakambe i nkarhi wa leswaku va dyondza ku tikhoma! Hikuva loko vanhu va rhandzana va nga tikuma va ringeka ku endla swilo leswi endliwaka hi vanhu lava tekaneke ntsena, phela i swa ntumbuluko ku va vanhu lava rhandzanaka va lava ku khoma-khomana. Hambiswiritano, lava rhandzanaka hakunene va ta papalata swiendlo leswi nga dlayaka vuxaka bya murhandziwa wa vona ni Xikwembu. (1 Vatesalonika 4:6) Loko ku ri ni loyi u rhandzanaka na yena, dyondza ku tikhoma; u ta vuyeriwa swinene evuton’wini bya wena hinkwabyo loko wo dyondza mfanelo leyi, ku nga khathariseki leswaku u ta hetelela u tekile kumbe u tekiwile ni loko u ta tshama u nga tekanga kumbe u nga tekiwanga.

19, 20. Xana langutelo ra Mukreste hi vukati ri fanele ri hambana hi ndlela yihi ni ra vanhu va misava namuntlha? Kombisa.

¹⁹ Loko vatekani va lava leswaku vukati bya vona byi tiya, va fanele va twisisa leswi xiboho xa vukati xi vulaka swona. Etibukwini leti vulavulaka hi rirhandzu ni le ka tifilimi, vatekani va kona va tala ku vonaka va nga ri na swiphiqo. Kambe a swi tano evukatini bya xiviri; hambiswiritano, Yehovha u lava leswaku vukati byi tshama byi tiyile. (Genesa 2:24) Khombo ra kona, a swi tano eka vanhu va namuntlha. Eka mindhavuko yin’wana, vanhu va fanisa vukati ni “ku boha fundzu.” Swi nga endleka va nga swi xiyi leswaku xifaniso xexo xi yi fanela kahle ndlela leyi vanhu va tekaka vukati ha yona. Njhani? Hambileswi fundzu leri bohiweke kahle ri faneleke ri khomelela nkarhi wo leha hilaha swi nga kotekaka hakona, kambe ri nga ntshunxiwa ri tlhela ri bohiwa hi ku olova.

²⁰ Vanhu vo tala namuntlha va teka vukati byi ri nchumu wa xinkarhana. Va hatlisela ku tekana va ehleketa leswaku vukati byi ta enerisa swilaveko swa vona, kambe loko va sungula ku langutana ni swiphiqo va hatla va tshikana. Nilokoswiritano, tsundzuka leswaku Bibele yi tirhise xifaniso xa ntambhu loko yi vulavula hi xiboho xa vukati. Tintambhu leti tirhisiwaka eswikepeni ti endleriwe leswaku ti tshama nkarhi wo leha, a ti hlakali hambiloko ti biwe hi xidzedze lexikulu elwandle. Hilaha ku fanaka, vukati byi fanele byi khomelela. Tsundzuka leswaku Yesu u te: “Leswi Xikwembu xi swi paneke swin’we, ku nga tshuki ku va ni munhu la swi hambanisaka.” (Matewu 19:6) Loko u teka kumbe u tekiwa, u fanele u languta vukati hi ndlela leyi fanaka. Xana xiboho lexi xi endla leswaku vukati byi va ndzhwalo? Nikatsongo.

21. Hi wihi moya lowu wanuna ni wansati va faneleke va va na wona naswona i yini lexi nga va pfunaka?

²¹ Nuna na nsati va fanele va tivana kahle. Loko ha un’we wa vona a tiyimisela ku vona timfanelo letinene ni matshalatshala lama endliwaka hi munghana wa yena wa vukati, vukati bya  vona byi ta tsakisa byi tlhela byi phyuphyisa. Xana i mhaka leyi twisisekaka ku lava ku vona timfanelo to tano eka munghana wa wena wa vukati hambileswi a nga hetisekangiki? Hambileswi hi nga hetisekangiki, Yehovha u tshama a langute timfanelo leti hi nga na tona kutani na hina hi fanele hi n’wi tekelela. Mupisalema u vutise a ku: “Loko a wu languta swihoxo, Wena Yah, Oho Yehovha, i mani loyi a a ta yima?” (Pisalema 130:3) Vavanuna ni vavasati va fanele va va ni moya lowu fanaka wa ku rivalelana.—Hlaya Vakolosa 3:13.

22, 23. Xana Abrahama na Sara va ve xikombiso lexinene eka vatekani va namuntlha hi ndlela yihi?

 ²² Vukati byi nga va lebyi tsakisaka loko malembe ma ri karhi ma famba. Bibele yi hi byela hi vukati bya Abrahama na Sara loko se va dyuhele. Vutomi bya vona a byi ri na swiphiqo. Anakanya leswaku Sara loyi a a ri ni malembe ya kwalomu ka va-60, u titwe njhani ku suka a siya kaya rakwe ro saseka leri a ri ri emutini wa Ura lowu a wu fuwile kutani a ya heta vutomi bya yena a tshama emitsongeni! Kambe u yingise nuna wa yena. Sara a a ri mupfuni lonene eka Abrahama, u titsongahatile a seketela swiboho swa nuna wa yena. Ku titsongahata ka yena a ku nga ri ku hetisisa nawu ntsena. Sara u vitane nuna wa yena hosi swi huma embilwini. (Genesa 18:12; 1 Petro 3:6) A a xixima Abrahama hi xichavo xo enta.

²³ Leswi a swi vuli leswaku Abrahama na Sara a va tshama va pfumelelana eka xin’wana ni xin’wana. Sara u tshama a endla xiringanyeto lexi a xi nga n’wi ‘tsakisi Abrahama nikatsongo.’ Hambiswiritano, hi ku kongomisiwa hi Yehovha, Abrahama u titsongahatile kutani a yingisa rito ra nsati wakwe naswona ndyangu hinkwawo wu katekisiwile hikwalaho ka sweswo. (Genesa 21:9-13) Vavanuna ni vavasati va namuntlha hambi lava ku nga khale va tekanile, va nga dyondza swo tala eka mpatswa lowu, lowu a wu gandzela Xikwembu.

24. Xana i vukati bya njhani lebyi yisaka ku dzuneka eka Yehovha Xikwembu naswona ha yini??

²⁴ Evandlheni ra Vukreste ku ni vatekani va magidi lava tsakeke, vavasati va kona va xixima vanuna va vona hi xichavo xo enta, kasi vavanuna va kona va rhandza vasati va vona ni ku va fundzha, naswona hinkwavo va khomisana leswaku ku rhandza ka Yehovha ku va ko sungula evuton’wini bya vona. Loko u lava ku teka kumbe ku tekiwa, hlawula munghana wa wena hi vutlhari, byi lunghiselele kahle vukati bya wena, leswaku byi ta va lebyinene ni lebyi nga ni rirhandzu, lebyi yisaka ku dzuneka eka Yehovha Xikwembu. Loko u endla tano, vukati bya wena byi ta ku pfuna leswaku u tshama erirhandzwini ra Xikwembu.